16 czerwca 1911 r. urodził się Stanisław Bełżyński ps. „Kret” – dowódca rozwadowskiego Kedywu

Stanisław Bełżyński ps. „Kret”

16 czerwca 1911 r. – 18 maja 1944 r.
Podchorąży rezerwy Wojska Polskiego
Oficer Dywersji Obwodu Nisko – Stalowa Wola
Dowódca Kedywu Obwodu Nisko – Stalowa Wola

---

Stanisław Bełżyński pseudonim „Kret” urodził się 16 czerwca 1911 roku w Warszawie. Był absolwentem filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1937 – 1939 był asystentem prof. Floriana Znanieckiego w warszawskim Instytucie Badań Społecznych, z którym miał wyjechać do Stanów Zjednoczonych. Niestety atak Niemców na Polskę spowodował, że zamiast prac naukowych w USA został zmobilizowany do wojska.

Początek okupacji

Uczestniczył w wojnie obronnej w 1939 r. jako podchorąży 70 Pułku Piechoty, brał udział w obronie Warszawy. Udało mu się uniknąć niewoli i po kapitulacji powrócił do rodziny do Poznania, skąd jednakże pod koniec 1939 r. został wysiedlony. Wysiedlony z Poznania z żoną i z dwoma małymi córeczkami przybyli do Niska koło Stalowej Woli, gdzie zamieszkali u zarządcy majątku Gerharda Francke – Jana Gazdy.

Aresztowanie

18 maja 1940 r. został aresztowany przez Niemców w Nisku  i przewieziony do więzienia w Tarnowie. 14 czerwca 1940 r. na dwa dni przed 29 urodzinami, został wywieziony pierwszym transportem więźniów do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz do Oświęcimia. Po przywiezieniu do KL Auschwitz został oznaczony numerem obozowym 581 o sfotografowany.

Wydostanie z Auschwitz

Jest jednym z nielicznych, którym udaje się wydostać z niemieckiego obozu w Oświęcimiu. Zostaje zwolniony z obozu 24 listopada 1941 roku dzięki staraniom matki, powołującej się na zasługi swego męża lekarza – dyrektora szpitala, któremu zawdzięczało życie i zdrowie wielu niemieckich żołnierzy w okresie I wojny światowej. Po uwolnieniu powrócił w grudniu 1941 roku wychudzony i wygłodzony do rodziny do Niska. Po powrocie zapytany przez sąsiada aby opowiedział jak wygląda Niemiecki obóz w Oświęcimiu odpowiada:

Cokolwiek powiem – nie uwierzycie, więc proszę nie pytać. Jedno jest tylko pewne, że Niemcy już mnie żywego nie dostaną.

                                                                      – Stanisław Bełżyński

 

Konspiracja

6 grudnia 1943 r. podjął pracę w okupowanych Zakładach Południowych (COP) w Stalowej Woli, jednocześnie angażując się w walkę konspiracyjną i tajne nauczanie, przyjmując pseudonim „Kret”. Wskutek wykrycia przez Niemców członków konspiracyjnego Korpusu Zachodniego (KZ), w grudniu 1943 r. musiał przejść całkowicie do podziemia w obawie przed ponownym aresztowaniem, gdyż sam uczestniczył w akcji z KZ po której wpadł cały oddział. W marcu 1943 r. został mianowany przez Komendanta AK obwodu Nisko – Stalowa Wola Kazimierza Pilata ps. „Zaremba” dowódcą Kierownictwa Dywersji (Kedyw) obwodu i wkrótce tworzył tajną bazę Kedywu na tzw. „Górce” (dzisiejsza siedziba Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej), którą dowodził w wielu spektakularnych akcjach zbrojnych w Stalowej Woli i jej okolicach, aż do jej wykrycie przez Gestapo w 1944 r.

Jedna z takich akcji miała miejsce 8 grudnia 1943 r. w niemieckim szpitalu (dzisiejsza szkoła nr 1 w Stalowej Woli), w której grupa żołnierzy Kedywu w składzie: Stanisław Bełżyński ps. „Kret”, Mieczysław Potyrański ps. „Poraj”, Jerzy Filip ps. „Biga” i Jan Orzeł ps. „Kmicic” dokonała odbicia z rąk niemieckich zastępcy komendanta obwodu AK – Ryszarda Śliżyńskiego ps. „Skowron” i Teresy Wysockiej – łączniczki AK (kuzynki S. Bełżyńskiego). Na budynku Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 im. Wacława Górskiego w Stalowej Woli, gdzie w 1941 r. miała miejsce wspomniana akcja, w 55 rocznicę tego wydarzenia odsłonięto tablicę pamiątkową.

W zbiorach muzeum Wojska Polskiego znajduje się pistolet P08 Parabellum zdobyty w 1942 r. przez Stanisława Bełżyńskiego podczas akcji w której zginęło dwóch niemieckich żandarmów. Z broni tej „Kret” zastrzelił podobno 30 Niemców.

Tragiczna śmierć z rąk niemieckiego okupanta

Stanisław Bełżyński „Kret” zginął 18 maja 1944 roku zastrzelony na stacji kolejowej w Rozwadowie przez azerbejdżańskiego żołnierza służącego Niemcom, w czasie próby przebicia się z okrążonej placówki rozwadowskiego Kedywu, mieszczącego się tuż naprzeciwko stacji. Początkowo został pochowany na rozwadowskim cmentarzu. Po wojnie w 1947 r. jego zwłoki ekshumowano i po uroczystym pogrzebie przeniesiono do Mauzoleum na Cmentarz Komunalny w Stalowej Woli, gdzie spoczywają polegli stalowowolscy żołnierze Armii Krajowej.

---

> O likwidacj rozwadowskiego Kedywu AK przez Gestapo tutaj…

---

Odznaczenia

Rozkazem Komendanta Okręgu Kraków został odznaczony Krzyżem Walecznych. Pośmiertnie odznaczony przez komunistyczne Wojsko Polskie medalem Krzyż Grunwaldu.

Ucieczka rodziny do Warszawy

Żona Krystyna Bełżyńska, po śmierci męża zagrożona aresztowaniem wyjechała z dwiema córkami Magdaleną i Edytą do Warszawy. Tam wkrótce nawiązała kontakt z AK i jako łącznika Kedywu Komendy Głównej AK uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim. Zginęła we wrześniu 1944 r. przy próbie sforsowania Wisły na starym mieście podczas powstania.

Miejsce uświęcone krwią Bohatera

Ulica na której znajduje się historyczna „Górka” (dziś budynek Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej) i dawna siedziba rozwadowskiego Kedywu, dziś nazwana jest ulicą Stanisława Bełżyńskiego, wychodzi ona na wprost stacji w miejsce gdzie zginął „Kret”. Na kamienicy znajduje się tablica pamiątkowa umieszczona w 40-tą rocznicę likwidacji Kedywu, upamiętniająca Kedyw i poległych żołnierzy Stanisława Bełżyńskiego ps. „Kret” i Stanisława Szumielewicza ps. „Kryspin”. Co roku od 2016 r. na cześć Stanisława Bełżyńskiego i żołnierzy Kedywu obwodu Nisko – Stalowa Wola AK, Fundacja KEDYW organizuje pamiątkowe uroczystości.

---

> O likwidacji rozwadowskiego Kedywu AK przez Gestapo tutaj…

---

Cześć Jego Pamięci!

MW/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej, Edyta Bełżyńska-Solińska, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.

---