20 sierpnia 2000 r. odszedł Stanisław Puchalski ps. „Kozak” – partyzant oddz. NOW-AK „Ojca Jana” | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

Stanisław Puchalski ps. „Kozak”

ur. 21 września 1920 r. – zm. 20 sierpnia 2000 r.
Żołnierz partyzanckiego oddziału NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysiężniaka

Stanisław Puchalski urodził się 21 września 1920 r. w USA na przedmieściach Nowego Jorku w mieście Garfield, w stanie New Jersey. Był synem Franciszka Puchalskiego i Anny z domu Olko. Miał starszego brata Juliana i młodszą siostrę Bronisławę. Rodzina Puchalskich mieszkała w USA. Stanisław, jako kilkuletni chłopiec przyjechał z matką i rodzeństwem do Polski i zamieszkali w Nisku, w dzisiejszym województwie Podkarpackim. W Nisku ukończył szkołę powszechną. W 1938 r. ukończył niżańskie Państwowe Gimnazjum Ogólnokształcące. W roku szkolnym 1938/1939 uczęszczał do liceum w Stalowej Woli gdy naukę przerwał wybuch wojny, później jednak podczas okupacji udaje mu się zdać maturę.

Wojsko i wybuch wojny

W sierpniu 1939 r. Stanisław Puchalski zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Nisku, skąd został skierowany do pełnienia służby w niżańskich koszarach Szkoły Podoficerskiej Piechoty dla Małoletnich nr 3. Po krótkim przeszkoleniu otrzymuje mundur, angielski karabin, amunicje i zaczyna pełnić służbę wartowniczą przy magazynach szkoły.

1 września 1939 r. przez radio dowiaduje się o zdradzieckiej napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę. 3 września Niemieckie samoloty zrzucają na Nisko i Stalową Wolę pierwsze bomby, w bombardowaniu zostaje ciężko ranna jego siostra Bronisława, która wkrótce umiera z doznanych obrażeń. 7 września po zarządzeniu ewakuacji Niska zostaje przydzielony do ochrony akt RKU i wraz ze swoim oddziałem opuszczają Nisko. Po kilkudniowym marszu dochodzą do Kowla na Kresach Wschodnich, tam zostają formowane nowe oddziały Wojska Polskiego, ale ze względu na jego młody wiek dostaje odmowę wcielenia do nowego oddziału. Dowódcy WP w Kowlu podają argument, że maja dość żołnierzy i nie potrzebują małoletnich. Wśród żołnierzy w Kowlu jak wspominał Stanisław „fama głosiła” że wojska polskie fantastycznie radzą sobie na zachodnim froncie pod Berlinem i że wojna wkrótce się zakończy. Zwolniony z wojska i przekonany, że wkrótce Niemcy się poddadzą, namawia kolegę by wykorzystać „istniejący bałagan”, w którym można jeździć bez biletu koleją i proponuje by zwiedzić w ten sposób Polskę. Niestety wieści o sukcesach Polskich wojsk okazują się fałszywe. Po niedługim czasie przedostaje się z powrotem do Niska, który w tym czasie jest już okupowany przez Niemieckie wojska.

Stanisław Puchalski po powrocie do Niska podejmuje pracę w urzędzie gminnym, działa także w niżańskiej Straży Pożarnej. W urzędzie mając dostęp do dokumentów pomaga lokalnym Żydom, wystawiając im fałszywe dokumenty zmieniające ich tożsamość. Dzięki jego zabiegom razem z matką udaje im się uratować kilkoro Żydów, za co razem z matką w 2000 r. zostają uhonorowani tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Konspiracja

Już na początku okupacji związał się z antyniemieckim podziemiem. Po powrocie do Niska wstąpił do konspiracyjnej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW). Z powodu dekonspiracji podziemnej szkoły wojskowej NOW w Nisku, musiał uciekać przed aresztowaniem za San. Na Zasaniu jesienią 1943 r., razem z kilkoma kolegami z Niska, wstąpili do oddziału partyzanckiego NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysiężniaka. W oddziale był jednym z najbardziej zaufanych żołnierzy Franciszka Przysiężniaka.

Z oddziałem „Ojca Jana” uczestniczył w wielu akcjach i walkach partyzanckich. W czerwcu 1944 r. walczył z Niemcami w największej przeciwpartyzanckiej akcji w okupowanej Polsce na tzw. Porytowych Wzgórzach (niem. Sturmwind I). Po walkach na Porytowym Wzgórzu oddział „Ojca Jana” został rozwiązany i wkrótce na terenach pojawiły się wojska sowieckiej Armii Czerwonej i polujące na żołnierzy podziemia NKWD. Zagrożony aresztowaniem musiał się ukrywać.

Aresztowanie i wywóz do Łagrów

Jesienią 1944 r. w Jarosławiu wpada w ręce sowieckiego NKWD i zostaje aresztowany, po czym zostaje wywieziony bydlęcym wagonem na Sybir do obozu w Borowiczach, a następnie do obozu w Joglach. Jako jednemu z nielicznych udaje się mu wydostać z sowieckich Łagrów po półtorarocznym pobycie i w 1946 r. powraca „z nieludzkiej ziemi” do nowej Polski, tym razem okupowanej przez Sowietów i usługujących im polskich komunistów.

Po wojnie

Po powrocie do Polski zastaje nowo powstający komunistyczny układ, który wobec akowców i konspirantów stosuje bezwzględne represje. Przez następne lata w komunistycznej Polsce, zostaje szykanowany wraz z rodziną przez następców sowieckiego NKWD – komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa (UB). Dopiero pod koniec lat 50-tych. podczas tzw. „odwilży” zaczyna prowadzić w miarę swobodne życie, choć i tak do lat 80-tych komuniści dają o sobie często znać.

W 1948 r. ożenił się Wiktorią z d. Płachcińską i założyli rodzinę. W 1948 r. urodził się ich pierwszy syn Jacek, a następnie córka Maria (ur. 1950 r.) oraz kolejni synowie Tadeusz (ur. 1955 r.) i Antoni (ur. 1957 r.).

Przez całe lata związany był z Niskiem, gdzie pracował jako pracownik umysłowy. W Nisku wybudował dom i mieszkał przez prawie całe życie.

Spotkanie z kolegami z oddz. „Ojca Jana” nad wodospadem Niagara w USA w latach 80-tych. Od lewej Władysław Zawitkowski ps. „Gil”’ Stanisław Puchalski ps. „Kozak” i brat Władysława Józef Zawitkowski ps. „Wierny”. (fot. Tadeusz Puchalski)

Działalnośc kombatancka

Stanisław Puchalski ps. „Kozak” (fot. Tadeusz Puchalski)

W czasach komunizmu był aktywnym członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD), do którego musiał należeć by otrzymać świadczenia kombatanckie. Po upadku komunizmu i powołaniu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej tworzył z kolegami pierwsze kręgi ŚZŻAK w Stalowej Woli.

W latach 90-tych wydał obszerną książką o oddziale „Ojca Jana” zatytułowaną „Partyzanci Ojca Jana”, którą po krótkim czasie wzbogacił o nowy materiał i wydał II rozszerzone wydanie.

W marcu 2000 r. za pomoc udzieloną Żydom w czasie wojny został razem z matką uhonorowany tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Zmarł 20 sierpnia 2000 r. w wieku 79 lat. Spoczywa na niżańskim cmentarzu, tak jak sobie życzył.

Cześć Jego Pamięci!

MW/Fundacja KEDYW
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii krajowej (w organizacji), Stanisław Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”, Tadeusz Puchalski, Kuźnia Pomysłów – LO im. Bohaterów Porytowego Wzgórza w Janowie Lubelskim.

Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje w czynie społecznym z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza działalność opiera się na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osiągniemy celu! WESPRZYJ NAS!

Konto bankowe: SANBank Nadsański Bank Spółdzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kartą płatniczą przez system płatności PayPal