74. rocznica egzekucji żołnierzy stalowowolskiego Korpusu Zachodniego Armii Krajowej w Pełkiniach

Przykładowe zdjęcie niemieckiej egzekucji

29 stycznia 1944 r. Niemcy rozstrzelali 21 zakładników w odwecie za zastrzelenie dwóch policjantów przez ruch oporu w Pełkiniach koło Jarosławia. Wśród ofiar egzekucji było siedmiu żołnierzy Korpusu Zachodniego Armii Krajowej ze Stalowej Woli. Była to trzecia i ostatnia grupa żołnierzy stalowowolskiego KZ-AK, którą rozstrzelali Niemcy na przełomie 43-44 r. Trzy egzekucje na żołnierzach KZ-AK zakończyły jego działalność w Stalowej Woli.

W 1941 roku z inicjatywy Kazimierza Kazimierczaka oraz Alojzego Holeksy powstał w Stalowej Woli konspiracyjny Korpusu Zachodni. Początkowo wchodził w struktury Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), a po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową podlegał komendzie Obwodu Nisko – Stalowa Wola AK. Stalowowolski KZ zrzeszał około 30 wysiedlonych żołnierzy przybyłych do Stalowej Woli z Poznania, Śląska i Zagłębia.

Wpadka i aresztowanie

7 grudnia 1943 r. oddział KZ wraz z żołnierzami Kedywu obwodu Nisko-Stalowa Wola AK wspólnie wyruszyli za Stalową Wolę w przyszowskie lasy, w celu odkopania zakopanej we wrześniu 1939 roku broni. Po udanej akcji wydobycia broni z terenu niemieckiego poligonu, żołnierze wyruszyli z powrotem do Stalowej Woli. Podczas powrotu zaczął padać śnieg, w chwili dotarcia do Stalowej Woli przestał padać, ale niestety po nocnej akcji zostały ślady. Następnego dnia z rana Niemcy zaciekawieni śladami postanowili sprawdzić dokąd wiodą. Po śladach na śniegu trafili na trop, który prowadził do baraku na Ozecie (dzielnicy Stalowej Woli) gdzie mieszkał żołnierz KZ Antoni Ochędzan, tam też pod barakiem ukryto zdobytą broń. W domu Ochędzana gestapo aresztowało domownika oraz jego gościa – żołnierza KZ Franciszka Katę.

Po wpadce natychmiast zaczęły się aresztowania w Zakładach Południowych w Stalowej Woli, gdzie pracowali żołnierze KZ. W sumie Niemcy zdołali aresztować około 40 osób, wśród aresztowanych znaleźli się prawie wszyscy uczestnicy wyprawy z grupy KZ. Jeden z żołnierzy AK Henryk Liniewiecki ps. „Tom” podczas aresztowania w Zakładach Południowych zdecydował się zażyć cyjanek potasu gdy zorientował się, że przyszło po niego Gestapo. Liniewiecki po spożyciu trucizny za chwilę zmarł, Niemcy zakopali jego ciało na terenie Zakładów pod wieżą ciśnień. Jedynie żołnierzom Kedywu udało się uniknąć aresztowania.

Egzekucja trzeciej i ostatniej grupy

29 stycznia 1944 r. Niemcy wykonali trzecią i ostatnią egzekucję na członkach stalowowolskiego Korpusu Zachodniego w Pełkiniach, małej wsi oddalonej około 75 km. na południe od Stalowej Woli w okolicach Jarosławia, gdzie w czasie okupacji Niemcy prowadzili obóz pracy. W grupowej egzekucji zginęli następujący członkowie Korpusu Zachodniego oraz inni polscy zakładnicy:

1. Aleksander Będkowski ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
2. Henryk Skulski ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
3. Antoni Marcinkowski ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
4. Roman Polak ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
5. Rudolf Paterek z Charzewic, żołnierz KZ
6. Adam Zaręba ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
7. Zenon Łabuś ze Stalowej Woli, żołnierz KZ
8. Zbigniew Kłos z Jarosławia
9. Tadeusz Głowa z Jarosławia
10. Franciszek Głowa z Jarosławia
11. Stanisław Rudny z Jarosławia
12. Józef Dybka z Niska
13. Aleksander Misztal z Bachór
14. Marian Grzenda z Jarosławia
15. Piotr Małek z Jarosławia
16. Mikołaj Kudła z Pełkini
17. Mieczysław Bojarski z Pełkini
18. Michał Bojarski z Pełkini
19. Antoni Skotnicki z Pełkini
20. Wojciech Skotnicki z Pełkini
21. Stanisław Rzucidło z Obojnej

Trzecia i ostatnia egzekucja w Pełkiniach była najliczniejsza, bo oprócz siedmiu żołnierzy stalowowolskiego KZ-AK, Niemcy rozstrzelali dodatkowych 14 zakładników z pobliskich miejscowości oraz mieszkańców Pełkin. Egzekucja, w której znalazła się trzecia grupa członków stalowowolskiego KZ była odwetem Niemców za zastrzelenie w Pełkiniach urzędnika niemieckiej policji Lachmanna i policjanta granatowego Leciejewskiego przez ruch oporu. Grupa zakładników z KZ-AK była ostatnią spośród aresztowanych w Stalowej Woli w grudniu 1943 r. Po tej egzekucji Korpus Zachodni w Stalowej Woli przestał istnieć.

Poprzednie egzekucje KZ

Zaledwie kilka dni po aresztowaniach w Zakładach Południowych miało odbyć się poświęcenie pierwszego stalowowolskiego kościoła, którego niemiecki okupant zezwolił przenieść z pobliskiego poligonu do Stalowej Woli. Niemcy nie zamierzali nie skorzystać ze swojej niemieckiej życzliwości tego szczególnego dla polskiej ludności dnia. Do Stalowej Woli przyjechali niemieccy dygnitarze oraz ekipa filmowa, która filmowała przebieg zdarzeń. Gdy już zaczynały się uroczystości poświęcenia kościoła św. Floriana, niemieckie wojsko zablokowało dojazd do Stalowej Woli, pod znajdującą się w pobliżu kościoła siedzibę Gestapo podstawili ciężarówkę i po chwili zaczęli ładować na nią więzionych tam żołnierzy KZ-AK. Po załadowaniu zakładników Niemcy przewieźli ich do lasku pod pobliską Elektrownię. Gdy w kościele trwała uroczysta Msza Święta i poświęcenie kościoła, Niemcy rozstrzelali wszystkich z dziesięciu polskich patriotów nad przygotowanym dołem.

Okiem świadka

Jak wspominał lekarz rozwadowskiej AK dr Eugeniusz Łazowski, Niemcy nie bez powodu wybrali dzień poświęcenia kościoła na egzekucję żołnierzy KZ. Egzekucja była celowym aktem propagandy i terroru, która miała zastraszyć wszystkich Polaków, którzy by się chcieli sprzeciwić czy też działać przeciwko porządkowi budowania potęgi niemieckiej III Rzeszy.

Tak 12 grudnia 1943 r. wspominał świadek wydarzeń dr Eugeniusz Łazowski ps. „Leszcz” z rozwadowskiej AK:

W 1941 roku Niemcy zaczęli wysiedlać wsie na południe od Stalowej Woli na poligon, czy też lotnisko. Na tym terenie, we wsi Stany, był stary kościół. Wśród Polaków powstał projekt, aby ten kościół przenieść do Stalowej Woli. O dziwo, Niemiec (Kurt) Scholze, ówczesny dyrektor zakładów, zgodził się na to. Na pewno nie z sympatii do Polaków, lecz jego religijne antidotum na komunizm, którego się obawiał. Ochotniczą pracę i fundusze na to przedsięwzięcie ofiarowało polskie społeczeństwo Stalowej Woli. Scholze przydzielił ciężarówki zakładów na transport części rozebranego kościoła.

Ze wzruszeniem Polacy czekali na otwarcie i poświęcenie kościoła w dniu 12 grudnia 1943 roku. Niemcy nie omieszkali tej uroczystości wykorzystać dla swojej propagandy – przybyli dygnitarze Generalnej Guberni i ekipa filmowa.

Nie zapomnieli jednak o terrorze. W godzinie poświęcenia kościoła, pierwszej Mszy Świętej i filmowania tej uroczystości – w lesie, w pobliżu elektrowni Ozet, rozstrzelali 10 akowców. Ten właśnie konwój śmierci i ubezpieczający go oddział minąłem w drodze od „Ojca Jana” (dowódcy odz. partyzanckiego „Ojca Jana” – przyp. red. )…

Podczas gdy zaczynały się uroczystości w kościele Św. Floriana z siedziby Gestapo przy dzisiejszej ul. Ks. Skoczyńskiego 26, tuż na przeciw kościoła, załadowano do samochodu 10 skazanych członków Korpusu Zachodniego i wywieziono ich do lasku pod stalowowolską Elektrownię i tam ich rozstrzelano.

W egzekucji 12 grudnia 1943 r. zginęli następujący członkowie Korpusu Zachodniego:

1. Alojzy Holeksa – Pierwszy Komendant Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), później Komendant KZ.
2. Kazimierz Kazimierczak
3. Franciszek Kata
4. Antoni Ochędzan
5. Piotr Muszyński
6. Czesław Olszewski
7. Ludwik Piecha
8. Wiesław Zagoździński
9. Aleksander Chawstikow
10. Marian Januszek

 Egzekucjia drugiej grupy

Egzekucja drugiej grupy członków stalowowolskiej KZ obyła się 22 grudnia 1943 r. w Woli Zarczyckiej koło Nowej Sarzyny, ok. 40 km na południe od Stalowej Woli.

W egzekucji 22 grudnia 1943 r. zginęli następujący członkowie Korpusu Zachodniego:

1. Edward Galant
2. Edward Grzyb
3. Józef Gorgoń
4. Czesław Gallot
5. Kazimierz Jakubiak
6. Edward Łabuś
7. Kazimierz Fijałkowski
8. Zdzisław Kuzior
9. Stanisław Paczyński
10. Stefan Walasek

Cześć Ich Pamięci!

 

MW/Fundacja KEDYW

zródła: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Stanisław Dabrowa-Kostka „Hitlerowskie Afisze Śmierci”, Eugeniusz S. Łazowski „Prywatna Wojna”, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.