15 lutego 1924 r. urodzi艂 si臋 Tadeusz Gajda ps. „Tarzan” – 偶o艂nierz NOW, AK, NZW

kpt. Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”

ur. 15 lutego 1924 r. – zm. 14 pa藕dziernia 1946 r.
呕o艂nierz partyzanckiego oddz. NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka
Komendant antysowieckiego oddz. NZW „Tarzana” Tadeusza Gajdy
Dow贸dca oddzia艂u PAS-NZW „Tarzana” Tadeusza Gajdy


Kapitan Tadeusz Gajda urodzi艂 si臋 w Charzewicach, dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli w patriotycznej rodzinie urz臋dnika pocztowego. Tadeusz聽przyszed艂 na 艣wiat w rodzinnym domu Gajd贸w na ul. Lipowej, w kt贸rym urodzi艂o si臋 kilku 偶o艂nierzy antyniemieckiej i antysowieckiej konspiracji z jego partyzanckiej rodziny. By艂 synem J贸zefa i Marii z 艁uczak贸w. W latach 30-tych XX wieku rodzice z m艂odym Tadeuszem przeprowadzili si臋 do pobliskiego Niska. Do wrze艣nia 1939 r., czyli do wybuchu wojny uko艅czy艂 tylko 4 klasy gimnazjum.

Walka w konspiracji

W 1941 r. w wieku 17 lat wst膮pi艂 do Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Nisku. Wprowadzony przez swego ojca J贸zefa, zosta艂 zaprzysi臋偶ony przez kapitana Mieczys艂awa Maroszka „Borut臋”, komendanta powiatowej NOW w Nisku. Przyj膮艂 pseudonim „Tarzan”.

W marcu 1944 r. zagro偶ony aresztowaniem przez Gestapo, zosta艂 skierowany do zasa艅skiego partyzanckiego oddzia艂u NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka. Do oddzia艂u „Ojca Jana” nale偶eli r贸wnie偶 jego stryj Piotr Gajda ps. „Pancerny” i brat stryjeczny Kazimierz Gajda ps. „Orl臋” z Charzewic.

Jako 20-letni 偶o艂nierz wst膮pi艂 do „le艣nej” podchor膮偶贸wki , w kt贸rej uzyska艂 stopie艅 plutonowego podchor膮偶ego. Dnia 6 czerwca 1944 r. podchor膮偶贸wka zosta艂a rozwi膮zana, kilka dni p贸藕niej partyzanci „Ojca Jana” wzi臋li udzia艂 w najwi臋kszej w okupowanej Polsce bitwie partyzanckiej na tzw. Porytowym Wzg贸rzu w Lasach Janowskich.

Porytowe Wzg贸rze

W nocy z 14 na 15 czerwca 偶o艂nierze oddzia艂u NOW-AK 鈥濷jca Jana鈥 dowodzeni przez por. Boles艂awa Usowa 鈥濳onara鈥 po ci臋偶kich walkach przebili niemiecki pier艣cie艅, pozwalaj膮c wyj艣膰 z okr膮偶enia prawie wszystkim partyzantom. Po bitwie na Porytowym Wzg贸rzu znaczna cz臋艣膰 oddzia艂u zosta艂a urlopowana, w艣r贸d nich „Tarzan”, kt贸ry powr贸ci艂 do rodzinnego domu w Nisku.

Ludowe Wojsko Polskie

Aby unikn膮膰 aresztowania przez UB za przynale偶no艣膰 do NOW i AK, zg艂osi艂 si臋 w pa藕dzierniku 1944 r. do armii Berlinga Ludowego Wojska Polskiego (LWP). W ni偶a艅skim RKU otrzyma艂 przydzia艂 do 25 pu艂ku piechoty w Rzeszowie. Gdy aresztowano trzech jego koleg贸w, 偶o艂nierzy AK, postanowi艂 zdezerterowa膰 LWP w obawie przed aresztowaniem.

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe

Po dezercji nawi膮za艂 kontakt z komendantem Okr臋gu Rzesz贸w Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). Zachowuj膮c dotychczasowy pseudonim wst膮pi艂 do NZW i w kwietniu 1945 r. z rozkazu uda艂 si臋 na p贸艂noc woj. Tarnobrzeskiego, w celu wsparcia Komendanta Obwodu NOW ppor. Mariana Szyma艅skiego ps. „Podkowa”. 29 kwietnia 1945 r. „Podkowa” zosta艂 ci臋偶ko ranny przez UB i zmar艂 1 maja. Po 艣mierci „Podkowy” rozkazem Komendanta Okr臋gu Kazimierza Mireckiego „Tarzan” zosta艂 mianowany Komendantem Obwodu NZW Tarnobrzeg. Po kilku zaledwie dniach otrzyma艂 od Komendanta Oddzia艂贸w Le艣nych Okr臋gu majora Franciszka Przysi臋偶niaka „Marka” rozkaz utworzenia w艂asnego oddzia艂u partyzanckiego. R贸wnocze艣nie otrzyma艂 awans do stopnia podporucznika. „Tarzan” w wieku 21 lat zosta艂 najm艂odszym dow贸dc膮 oddzia艂u partyzanckiego w NZW. Oddzia艂 „Tarzana” by艂 sz贸stym oddzia艂em partyzanckim w Rzeszowskim Okr臋gu NZW, obok s艂ynnych ju偶 dzi艣 oddzia艂贸w „Wo艂yniaka”, „Radwana, „Majki”, „Lisa” i „Weuwarda”.

漏Fundacja KEDYW

Partyzanci „Tarzana”. Od lewej: Franciszek Sobczyszyn ps. „呕ubr”, Edward Gurdak, W艂adys艂aw Sander ps. „Sok贸艂”, Bronis艂aw Grudzie艅, Jan Oczak ps. „Lech”. (fot. Skarbimir Socha)

Pierwsz膮 akcj膮 oddzia艂u „Tarzana” by艂o wymierzenie kary ch艂osty cz艂onkom PPR i komunistycznego Stronnictwa Ludowego w Turbi, ko艂o Stalowej Woli w kwietniu 1945 r. Kolejn膮 akcj膮 by艂o rozbrojenie posterunku Milicji Obywatelskiej (MO) w Zbydniowie w odwecie za 艣mier膰 „Podkowy”.

Oddzia艂 „Tarzana” przeprowadzi艂 wiele akcji wymierzonych przeciwko nowo powstaj膮cej w艂adzy komunistycznej w tym z UB, MO, sowieckiej NKWD. Wykonywali r贸wnie偶 akcje przeciwko konfidentom bezpieki.

W maju 1945 r. Oddzia艂 „Tarzana” wzi膮艂 udzia艂 w bitwie pod Kury艂贸wk膮, w kt贸rej zgin臋艂o kilkudziesi臋ciu sowieckich enkawudzist贸w. W lipcu 1945 r. oddzia艂 „Tarzana” zosta艂 zaatakowany przez 8 p.p. LWP z Janowa Lubelskiego, w kt贸rym zgin膮艂 jeden partyzant, a kilku zosta艂o aresztowanych i zabitych kilka dni p贸藕niej przez komunist贸w w pokazowej egzekucji na rynky w Janowie Lubelskim.

Wpadka „Tarzana”

Tadeusz Gajda „Tarzan” wpad艂 w r臋ce funkcjonariuszy PUBP w Tarnowie, dok膮d by艂 skierowany przez przyw贸dc贸w do kierowania oddzia艂em Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS) na Inspektorat „Tatar” (obejmuj膮cy powiaty Tarnobrzeg, Mielec i D臋bic臋). Przyczyn膮 aresztowania „Tarzana”, by艂a wielka wsypa kierownictwa Rady Wolno艣膰 i Niezawis艂o艣膰 (WiN), kt贸r膮 rozpracowa艂 cz艂owiek WiN Wojciech Wall – wywiadowca UB. „Tarzan” po przybyciu do Tarnowa by艂 w sta艂ym kontakcie z miejscowym WiN-em. Dlatego, gdy aresztowano cz艂onk贸w WiN, w艣r贸d nich znalaz艂 si臋 „Tarzan” i jego 偶o艂nierze z PAS.聽„Tarzan” tu偶 po aresztowaniu zosta艂 poddany wielogodzinnym przes艂uchaniom i torturom.

fot. Skarbimir Socha

Grupa PAS-u w Iwkowej k. Tarnowa, lato 1946 r. Drugi od lewej – Teodor Grabowski (Inspektorat Tarn贸w NZW), czwarty – Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”, pi膮ty ojciec „Tarzana” – J贸zef Gajda ps. „Zawisza”.

Wyrok

Mimo 偶e oddzia艂 „Tarzana” mia艂 na swym koncie wiele bitw i potyczek z funkcjonariuszami UB, MO i oddzia艂ami LWP, w kt贸rych byli polegli w obydwu stronach, o 偶adn膮 z tych walk „Tarzan” nie zosta艂 oskar偶ony. W akcie oskar偶enia znalaz艂y si臋 natomiast zarzuty o „dokonanie ca艂ego szeregu rabunk贸w z broni膮 w r臋ku”. Oskar偶enia „Tarzana” o rabunki, a wi臋c przest臋pstwa pospolite by艂o 艣wiadomym dzia艂aniem oprawc贸w UB. W ten spos贸b chciano, by w 艣wiadomo艣膰i ludzi pozosta艂 jako bandyta, rabuj膮cy z broni膮 w r臋ku mieszka艅c贸w ziemi tarnobrzeskiej. O tym fakcie 艣wiadcz膮 wspomnienia Jana Ragana – zast臋pcy komendanta posterunku MO w Rozwadowie, drukowane w „Nowinach Rzeszowskich” w 1973 r. Ragan oddzia艂 „Tarzana” nazywa艂 „band膮”, a o jego cz艂onk贸w nazywa艂 „bandytami”.

27 wrze艣nia 1946 r. spo艣r贸d 22 oskar偶onych, kar臋 艣mierci otrzyma艂 „Tarzan” i jeden cz艂onek jego oddzia艂u. 2 pa藕dziernika 1946 r. Boles艂aw Bierut, polski prezydent z nadania moskiewskiego, nie skorzysta艂 z prawa 艂aski. 14 pa藕dziernika 1946 r. dwa tygodnie po zamordowaniu jego ojca J贸zefa Gajd臋 ps. „Zawisza” w wi臋zieniu w Rzeszowie, Tadeusz Gajda „Tarzan” zosta艂 zastrzelony w wi臋zieniu UB na Montelupich w Krakowie. Do dzi艣 nieznane jest miejsce jego poch贸wku, w dniu egzekucji mia艂 zaledwie 22 lata.

Egzekujca nie zako艅czy艂a gehenny rodziny

Tadeusz Gajda z 偶on膮 Jadwig膮 mia艂 syna Andrzeja i c贸rk臋 Zosi臋. Po 艣mierci m臋偶a Jadwiga Gajda zamieszka艂a u matki w Rudniku nad Sanem. By艂a bez 艣rodk贸w do 偶ycia. Pomaga艂a jej rodzina i mieszka艅cy miasteczka. Aby uzyska膰 prac臋, musia艂a si臋 ujawni膰 w UB w Nisku. Nast臋pnie by艂a wielokrotnie wzywana przez UB na przes艂uchania. 呕y艂a w ci膮g艂ym strachu. Jak wspomina艂a: „Id膮c na UB, ze 艂zami 偶egna艂am male艅kie dzieci, bo nigdy nie wiedzia艂am, czy do nich wr贸c臋”.

Po艣miertna rehabilitacja

8 listopada 1991 r. na wniosek syna Andrzeja Gajdy S膮d Wojew贸dzki w Tarnowie uzna艂 za niewa偶ny wyrok Wojskowego S膮du Rejonowego w Krakowie z 27 wrze艣nia 1946 r. W pa藕dzierniku 1996 r. z inicjatywy jego brata stryjecznego Kazimierza Gajdy ps. „Orl臋” ods艂oni臋ta zosta艂a tablica pami膮tkow膮 na ko艣ciele M.B. Szkaplerznej przy rozwadowskim Rynku. Tablica upami臋tnia Tadeusza Gajd臋 „Tarzana” i jego ojca J贸zefa Gajd臋 ps. „Zawisza”.

Cze艣膰 Ich Pami臋ci!

 

漏Fundacja KEDYW

Tablica Pami膮tkowa umieszczona w 50. rocznic臋 艣mierci na ko艣ciele M.B. Szkaplerznej przy rozwadowskim rynku (fot. Fundacja KEDYW)

 

MW/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Skarbimir Socha „Czerwona 艢mier膰”, Maria Rehorowska „Rozwad贸w nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”, fot. Wies艂awa Kafara.