kpt. Kazimierz Pilat ps. „Zaremba”
01.03.1897 – ?.03.1944
Kapitan Wojska Polskiego II RP
Komendant Związku Walki Zbrojnej w Stalowej Woli
Komendant Obwodu Armii Krajowej Nisko–Stalowa Wola krypt. „Niwa”
Kazimierz Pilat urodził się 1 marca 1897 r. w Tyczynie koło Rzeszowa (woj. podkarpackie). Był synem Franciszka i Wiktorii z d. Paśko. Miał cztery siostry i czterech braci. Jako młody chłopiec pomagał ojcu w prowadzeniu zakładu ślusarsko-kowalskiego. Podczas pracy z ojcem zaowocowało w nim zamiłowanie do techniki. Jeszcze jako młody chłopiec działał w niepodległościowej organizacji „Zarzewie”. W 1914 r. zdał maturę w Rzeszowie.
Od lewej: żona Józefa, syn Wojciech i Kazimierz Pilat (fot. zbiory Karola Karbarza)
Służba w wojsku
W wieku 18 lat został powołany do służby wojskowej w armii austriackiej. W latach 1915-1916 ukończył kurs oficerski w Opawie (Czechy). Praktykę odbywał w jednostkach liniowych gdzie czekała na niego wojna na froncie wschodnim. Potem był front włoski, walki w Alpach i na bagnistych terenach nad rzeką Piave. Tam też został ranny i zachorował na malarię. Po powrocie do Polski tj. od listopada 1918 r. do 1922 r. był żołnierzem tworzącego się Wojska Polskiego II RP. Walczył w wojnie polsko-ukraińskiej, w obronie Lwowa oraz w wojnie z bolszewikami.
Okres międzywojenny
Po demobilizacji rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. W latach 1922-1929 studiował na wydziale mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Został inżynierem mechanikiem. Pracował na Kresach Wschodnich we lwowskiej Elektrowni, w dyrekcji Lasów Państwowych w Łucku, w zakładach produkujących dla wojska, w warsztatach portowych rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku, Zakładach Balonowych i Wytwórni Spadochronów w Legionowie (woj. łódzkie) oraz Zbrojowni nr 2 w Warszawie.
5 lutego 1930 r. ożenił się z Józefą Kopyto w kościele parafialnym w Zakopanem i wkrótce urodził się syn Wojciech. W październiku 1938 r. przeprowadził się z rodziną do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie woj. podkarpackie) gdzie podjął pracę w nowo wybudowanych Zakładach Południowych – Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) w Stalowej Woli. W ZP początkowo pracował w dziale konstrukcyjnym, a następnie w dziale gospodarki maszynowej.
(fot. zbiory Karola Karbarza)
Konspiracja antyniemiecka
Kazimierz Pilat od wybuchu wojny działał w stalowowolskiej konspiracji. Był jednym z organizatorów Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na terenie Stalowej Woli i pierwszym komendantem. Po powołaniu Armii Krajowej i przemianowaniu ZWZ przejął funkcję pierwszego komendanta Obwodu Armii Krajowej Nisko-Stalowa Wola krypt. „Niwa”.
Jako komendant obwodu zaplanował i zorganizował wiele akcji bojowych na terenie obwodu. W czasie swojej działalności doprowadził do scalenia Batalionów Chłopskich (BCh) na terenie obwodu oraz do częściowego scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) z AK, z którą pozostał w ścisłej współpracy. Był bardzo lubiany wśród pracowników Zakładów Południowych i szanowany przez żołnierzy konspiracji. Przez całe życie cechowała go niezwykła solidność, poczucie odpowiedzialności, porządku i zdyscyplinowanie.
Aresztowanie
Kazimierz Pilat aresztowany został 9 marca 1944 r. przez Niemców na terenie Zakładów Południowych w Stalowej Woli i osadzony w areszcie stalowowolskiej Gestapo przy ulicy Bismarckstraße (obecnie ul. ks. J. Skoczyńskiego 26). Prawdopodobnie przyczyną aresztowania było zdobycie przez Niemców informacji o tym, że na zlecenie Kazimierza Pilata została sfotografowana i przekazana aliantom do Londynu dokumentacja produkowanego w Zakładach Południowych niemieckiego działa przeciwlotniczego Flak 8.8. Do dziś jednak nie ma pewności kto wydał Kazimierza Pilata.
Tortury i egzekucja
Podczas śledztwa w siedzibie Gestapo był brutalnie torturowany lecz nie wydał nikogo. Według informacji przekazanej przez niemieckiego lekarza dra Richarda Herbolda, tego samego dnia po Jego zamordowaniu zakopany został na terenie obecnego Parku Miejskiego w sąsiedztwie siedziby Gestapo. Niemcy nigdy nie zdradzili dokładnego miejsca jego pochówku, co miało być z ich strony aktem zemsty za jego patriotyczną działalność. Do dziś pozostaje nieodnaleziony i prawdopodobnie spoczywa na terenie Parku w bezimiennym grobie.
Zdjęcie lotnicze zrobione przez amerykańską armię w 1944 r. (fot. National Archives, USA)
Upamiętnienia
W 1989 r. za staraniem kolegów ze Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Kazimierz Pilat upamiętniony został pomnikiem na terenie parku w pobliżu Szkoły Muzycznej. Park gdzie prawdopodobnie spoczywają Jego zwłoki nazywa się dziś Parkiem Miejskim im. kpt. Kazimierza Pilata.
W 2019 r. Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Armii Krajowej mieszcząca się dziś w obrębie Parku Miejskiego, upamiętniła kpt. Kazimierz Pilata muralem, który umieszczony jest na ścianie wewnątrz szkoły.
Badania IPN
Po wojnie podczas budowy bloków w okolicy dawnej siedziby Gestapo natrafiono kilkakrotnie na zwłoki osób, które prawdopodobnie były ofiarami niemieckiej Gestapo. Żadna z tych ofiar nie została nigdy zidentyfikowana. Wówczas przypuszczano, że prawdopodobnie nie były to szczątki kpt. Kazimierza Pilata, ale nikt tego nie mógł potwierdzić. Dziś jest technologia lecz brakuje chyba odrobinę dobrej woli.
W 2018 r. po raz pierwszy od wielu lat oddział Poszukiwań i Identyfikacji rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej przy współpracy Miasta Stalowej Woli podjął próbę częściowego zbadania terenu w Parku Miejskim, który wówczas został przeznaczony pod budowę infrastruktury tzw. „Parku Wodnego” i „Parku Linowego”. Niestety sporadyczne badania nie powiodły się a z powodów budżetowych w 2018 r. badania zostały wstrzymane i do dziś nie zostały wznowione. 80 lat po śmierci kpt. Kazimierza Pilata sytuacja pokazuje, że wciąż w wolnej Polsce nie ma większej woli poszukiwania swoich wielkich bohaterów z mrocznych czasów niemieckiej okupacji.
Pomnik Kazimierza Pilata na terenie dzisiejszego Parku Miejskiego im. Kazimierza Pilat (fot. MKDAK)
Wieczna Chwała Bohaterom!
MW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Zdzisław Domino „Głos Tyczna” 2009. Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, fot. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli.
© COPYRIGHT 2016-2024. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!