kpt. Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”
ur. 15 lutego 1924 r. – zm. 14 pa藕dziernika 1946 r.
呕o艂nierz oddzia艂u NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka
Dow贸dca oddzia艂u Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW) „Tarzana” Tadeusza Gajdy
Dow贸dca oddzia艂u Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS) NZW „Tarzana” Tadeusza Gajdy
Kapitan Tadeusz Gajda urodzi艂 si臋 15 lutego 1924 r. w Charzewicach (dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli) w patriotycznej rodzinie urz臋dnika pocztowego聽J贸zefa i Marii z 艁uczak贸w. Tadeusz聽przyszed艂 na 艣wiat w rodzinnym domu Gajd贸w na ul. Lipowej, w kt贸rym urodzi艂o si臋 tak偶e kilku 偶o艂nierzy antyniemieckiej i antysowieckiej konspiracji z jego partyzanckiej rodziny. W latach 30-tych XX wieku, rodzice wraz z m艂odym Tadeuszem przeprowadzili si臋 do pobliskiego Niska. Do wybuchu wojny we wrze艣niu 1939 r. zd膮偶y艂 tylko uko艅czy膰 4 klasy gimnazjum.
Konspiracja antyniemiecka
W 1941 r. w wieku 17 lat wst膮pi艂 do Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Nisku. Wprowadzony przez swego ojca J贸zefa, zosta艂 zaprzysi臋偶ony przez kapitana Mieczys艂awa Maroszka „Borut臋”, komendanta powiatowej NOW w Nisku. Podczas zaprzysi臋偶enia przyj膮艂 pseudonim „Tarzan”.
W marcu 1944 r. zagro偶ony aresztowaniem przez Gestapo, zosta艂 skierowany do partyzanckiego oddzia艂u NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka. Do oddzia艂u „Ojca Jana” nale偶eli r贸wnie偶 brat jego ojca Piotr Gajda ps. „Pancerny” i brat stryjeczny Kazimierz Gajda ps. „Orl臋”.
Porytowe Wzg贸rze
Jako 20-letni 偶o艂nierz zosta艂 skierowany do „le艣nej” podchor膮偶贸wki NOW-AK, w kt贸rej uzyska艂 stopie艅 plutonowego podchor膮偶ego. Dnia 6 czerwca 1944 r. podchor膮偶贸wka zosta艂a rozwi膮zana, a kilka dni p贸藕niej „Tarzan” wraz z partyzantami „Ojca Jana” zostali otoczeni przez Niemc贸w w Lasach Janowskich i przyst膮pili do zaci臋tych walk, w jak si臋 p贸藕niej okaza艂o, najwi臋kszej niemieckiej ob艂awie w okupowanej Polsce, w tzw. Bitwie na Porytowym Wzg贸rzu.
W nocy z 14 na 15 czerwca 偶o艂nierze oddzia艂u NOW-AK 鈥濷jca Jana鈥 dowodzeni przez por. Boles艂awa Usowa 鈥濳onara鈥 po ci臋偶kich walkach przebili niemiecki pier艣cie艅, pozwalaj膮c wyj艣膰 z okr膮偶enia prawie wszystkim partyzantom. Po bitwie na Porytowym Wzg贸rzu znaczna cz臋艣膰 oddzia艂u zosta艂a urlopowana, w艣r贸d nich „Tarzan”, kt贸ry powr贸ci艂 do rodzinnego domu do Niska (woj. Podkarpackie).
Ludowe Wojsko Polskie
Aby unikn膮膰 aresztowania przez NKWD lub Urz膮d Bezpiecze艅stwa (UB) za przynale偶no艣膰 do konspiracji, zg艂osi艂 si臋 w pa藕dzierniku 1944 r. do Ludowego Wojska Polskiego (LWP). W ni偶a艅skim RKU otrzyma艂 przydzia艂 do 25 pu艂ku piechoty w Rzeszowie. Gdy aresztowano trzech jego koleg贸w, 偶o艂nierzy AK, postanowi艂 zdezerterowa膰 LWP w obawie, 偶e spotka go ten sam los.
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
Po dezercji nawi膮za艂 kontakt z komendantem Okr臋gu Rzesz贸w Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). Zachowuj膮c dotychczasowy pseudonim wst膮pi艂 do NZW i w kwietniu 1945 r. z rozkazu uda艂 si臋 na p贸艂noc woj. Tarnobrzeskiego, w celu wsparcia Komendanta Obwodu NOW ppor. Mariana Szyma艅skiego ps. „Podkowa”. 29 kwietnia 1945 r. „Podkowa” zosta艂 ci臋偶ko ranny przez UB i zmar艂 1 maja. Po 艣mierci „Podkowy” rozkazem Komendanta Okr臋gu Kazimierza Mireckiego „Tarzan” zosta艂 mianowany Komendantem Obwodu NZW Tarnobrzeg. Po kilku zaledwie dniach otrzyma艂 od Komendanta Oddzia艂贸w Le艣nych Okr臋gu mjr. Franciszka Przysi臋偶niaka „Marka” rozkaz utworzenia w艂asnego oddzia艂u partyzanckiego. R贸wnocze艣nie otrzyma艂 awans do stopnia podporucznika. „Tarzan” w wieku 21 lat zosta艂 najm艂odszym dow贸dc膮 oddzia艂u partyzanckiego w NZW. Oddzia艂 „Tarzana” by艂 sz贸stym oddzia艂em partyzanckim w Rzeszowskim Okr臋gu NZW, obok s艂ynnych ju偶 dzi艣 oddzia艂贸w m.in. J贸zefa Zadzierskiego „Wo艂yniaka”, Bronis艂awa Gliniaka „Radwana” czy Stanis艂awa Pelczara „Majki”.
Partyzanci „Tarzana”. Od lewej: Franciszek Sobczyszyn ps. „呕ubr”, Edward Gurdak , W艂adys艂aw Sander ps. „Sok贸艂”, Bronis艂aw Grudzie艅, Jan Oczak ps. „Lech”. (fot. Skarbimir Socha)
Akcje oddzia艂u „Tarzana”
Pierwsz膮 akcj膮 oddzia艂u „Tarzana” by艂o wymierzenie kary ch艂osty cz艂onkom PPR i komunistycznego Stronnictwa Ludowego w Turbi, ko艂o Stalowej Woli w kwietniu 1945 r. Kolejn膮 akcj膮 by艂o rozbrojenie posterunku Milicji Obywatelskiej (MO) w Zbydniowie w odwecie za 艣mier膰 „Podkowy”.
Oddzia艂 „Tarzana” przeprowadzi艂 wiele akcji wymierzonych w powstaj膮c膮 w艂adz臋 komunist贸w w tym w UB, MO i sowieck膮 NKWD. Oddzia艂 „Tarzana” wykonywa艂 r贸wnie偶 akcje przeciwko konfidentom bezpieki.
W maju 1945 r. Oddzia艂 „Tarzana” wzi膮艂 udzia艂 w najwi臋kszej bitwie z NKWD w tzw. Bitwie pod Kury艂贸wk膮, w kt贸rej zgin臋艂o kilkudziesi臋ciu sowieckich enkawudzist贸w. W lipcu 1945 r. oddzia艂 „Tarzana” zosta艂 zaatakowany przez 8 p.p. LWP z Janowa Lubelskiego, w kt贸rym zgin膮艂 jeden partyzant, a kilku zosta艂o aresztowanych i zabitych kilka dni p贸藕niej przez komunist贸w w pokazowej egzekucji na rynku w Janowie Lubelskim.
Grupa PAS-u w Iwkowej k. Tarnowa, lato 1946 r. Drugi od lewej – Teodor Grabowski (Inspektorat Tarn贸w NZW), czwarty – Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”, pi膮ty ojciec „Tarzana” – J贸zef Gajda ps. „Zawisza”.
Wpadka „Tarzana”
Tadeusz Gajda „Tarzan” wpad艂 w r臋ce funkcjonariuszy PUBP w Tarnowie, gdzie zosta艂 skierowany przez dow贸dztwo do kierowania oddzia艂em Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS) NZW na Inspektorat „Tatar” (obejmuj膮cy powiaty Tarnobrzeg, Mielec i D臋bic臋). Przyczyn膮 aresztowania „Tarzana”, by艂a wielka wsypa kierownictwa Rady Wolno艣膰 i Niezawis艂o艣膰 (WiN), kt贸r膮 rozpracowa艂 cz艂owiek WiN Wojciech Wall – wywiadowca UB. „Tarzan” po przybyciu do Tarnowa by艂 w sta艂ym kontakcie z miejscowym WiN-em. Dlatego, gdy aresztowano cz艂onk贸w WiN, w艣r贸d nich znalaz艂 si臋 „Tarzan” i jego 偶o艂nierze z PAS.聽„Tarzan” tu偶 po aresztowaniu zosta艂 poddany wielogodzinnym przes艂uchaniom i torturom, lecz nie wyda艂 nikogo.
Wyrok komunist贸w
Mimo 偶e oddzia艂 „Tarzana” mia艂 na swym koncie wiele bitw i potyczek z funkcjonariuszami UB, MO czy oddzia艂ami LWP, w kt贸rych byli polegli w obydwu stronach, o 偶adn膮 z tych walk „Tarzan” nie zosta艂 oskar偶ony. W akcie oskar偶enia znalaz艂y si臋 natomiast zarzuty o dokonanie ca艂ego szeregu „rabunk贸w z broni膮 w r臋ku”. Oskar偶enia „Tarzana” o rabunki, a wi臋c przest臋pstwa pospolite by艂o 艣wiadomym dzia艂aniem oprawc贸w UB. W ten spos贸b chciano, by w 艣wiadomo艣ci ludzi pozosta艂 jako bandyta, rabuj膮cy z broni膮 w r臋ku mieszka艅c贸w ziemi tarnobrzeskiej. O tym fakcie 艣wiadcz膮 wspomnienia Jana Ragana – zast臋pcy komendanta posterunku MO w Rozwadowie, drukowane w „Nowinach Rzeszowskich” w 1973 r. W swoich artyku艂ach Ragan nazywa艂 oddzia艂 „Tarzana” „band膮”, a jego cz艂onk贸w „bandytami”.
27 wrze艣nia 1946 r. spo艣r贸d 22 oskar偶onych, kar臋 艣mierci otrzyma艂 tylko „Tarzan” i jeden cz艂onek jego oddzia艂u. 2 pa藕dziernika 1946 r. Boles艂aw Bierut – polski prezydent z nadania moskiewskiego, nie skorzysta艂 z prawa 艂aski. 14 pa藕dziernika 1946 r. dwa tygodnie po zamordowaniu jego ojca J贸zefa Gajd臋 ps. „Zawisza” w wi臋zieniu w Rzeszowie, Tadeusz Gajda „Tarzan” zosta艂 zastrzelony w wi臋zieniu UB na Montelupich w Krakowie. W dniu egzekucji mia艂 zaledwie 22 lata.
Prze艣ladowania聽rodziny
Tadeusz Gajda z 偶on膮 Jadwig膮 mia艂 syna Andrzeja i c贸rk臋 Zosi臋. Po 艣mierci m臋偶a Jadwiga Gajda zamieszka艂a u matki w Rudniku nad Sanem. By艂a bez 艣rodk贸w do 偶ycia. Pomaga艂a jej rodzina i mieszka艅cy miasteczka. Aby uzyska膰 prac臋, musia艂a si臋 ujawni膰 w UB w Nisku. Nast臋pnie by艂a wielokrotnie wzywana przez UB na przes艂uchania. 呕y艂a w ci膮g艂ym strachu. Jak wspomina艂a: „Id膮c na UB, ze 艂zami 偶egna艂am male艅kie dzieci, bo nigdy nie wiedzia艂am, czy do nich wr贸c臋”.
Tablica Pami膮tkowa umieszczona w 50. rocznic臋 艣mierci na ko艣ciele M.B. Szkaplerznej przy rozwadowskim rynku (fot. Fundacja KEDYW)
Po艣miertna rehabilitacja
8 listopada 1991 r. na wniosek syna Andrzeja, S膮d Wojew贸dzki w Tarnowie uzna艂 wyrok Wojskowego S膮du Rejonowego w Krakowie z 27 wrze艣nia 1946 r. za niewa偶ny. W pa藕dzierniku 1996 r. z inicjatywy jego brata stryjecznego Kazimierza Gajdy ps. „Orl臋” ods艂oni臋ta zosta艂a tablica pami膮tkow膮 na ko艣ciele M.B. Szkaplerznej przy rozwadowskim Rynku. Tablica upami臋tnia dw贸ch niez艂omnych 偶o艂nierzy antyniemieckiej i antysowieckiej konspiracji syna Tadeusza Gajd臋 „Tarzana” i ojca J贸zefa Gajd臋 ps. „Zawisza”.
Odnaleziony przez IPN
W 2017 r. podczas prac ekshumacyjnych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie pracownicy IPN natrafili na szcz膮tki w nieoznakowanych do艂ach. Jak si臋 p贸藕niej okaza艂o w艣r贸d ofiar zosta艂 zidentyfikowany Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”.
W pa藕dzierniku 2018 roku, 72 lata po egzekucji ojca, not臋 identyfikacyjn膮 otrzyma艂 od prezesa IPN syn „Tarzana”聽Andrzej Gajda podczas wr臋czenia Not Identyfikacyjnych w Pa艂acu Prezydenckim.
Po 73 powraca na rodzinna ziemi臋
4-5 pa藕dziernika 2019 r. w Stalowej Woli-Rozwadowie odb臋d膮 si臋 uroczysto艣ci pogrzebowe.聽Przyjd藕 i po偶egnaj tego wielkiego Bohatera!
Cze艣膰 Jego Pami臋ci!
MW / Fundacja KEDYW / MKDAK
Bibliografia: Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Skarbimir Socha „Czerwona 艢mier膰”, Maria Rehorowska „Rozwad贸w nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”, fot. Wies艂awa Kafara.
漏 COPYRIGHT 2016-2019 Fundacja KEDYW. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody Fundacji KEDYW zabronione!
Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza dzia艂alno艣膰 opiera si臋 na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osi膮gniemy celu! WESPRZYJ NAS!
Wesprzyj i zosta艅 Patronem Muzeum Kedywu poprzez serwis Patronite:
Lub przelewem bankowym na konto:
Konto bankowe: SANBank Nadsa艅ski Bank Sp贸艂dzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kart膮 p艂atnicz膮 przez system p艂atno艣ci PayPal