8 lipca 1944 r. zginął Zygmunt Kajzer ps. „Mały” – dowódca patrolu Kedywu AK Obwodu Nisko–Stalowa Wola | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

Zygmunt Kajzer ps. „Mały”

16 czerwca 1923 – 8 lipca 1944
Żołnierz Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) w Stalowej Woli
Dowódca patrolu Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko–Stalowa Wola

Żołnierze Kedywu od lewej stoją – Tadeusz Majcherski ps. „Kozak”, Jerzy Łyżwański ps. „Puchacz”, siedzą – Zygmunt Kajzer ps. „Mały” i Tadeusz Szumielewicz ps. „Ted” (fot. Archiwum D. Garbacza).

Zygmunt Kajzer urodził się 16 czerwca 1923 r. w Żyrardowie, w dzisiejszym województwie mazowieckim. Był synem Jana i Kazimiery. Miał młodszego brata Jana, który też w czasie okupacji służył w AK oraz starszą siostrę Zofię, która w okresie międzywojennym była słynną aktorką i żoną ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego. Z rodziną przeprowadził się do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie podkarpackie) w 1938 roku i rozpoczął naukę w stalowowolskim liceum.

W czasie niemieckiej okupacji pracował w kinie „Stal” Władysława Kubikowskiego (żołnierza AK ps. „Kula”) na dzisiejszej ul. Narutowicza, gdzie Niemcy urządzili kino „Nur für Deutsche” (tylko dla Niemców) oraz kawiarnię. W maju 1940 roku rozpoczął pracę jako statystyk w Zakładach Południowych (Centralnego Okręgu Przemysłowego) przemianowanych wówczas przez Niemców na „Reichswerke Hermann Göring – Werke Stalowa Wola” a następnie w (Reichwersrke Braunschweig G.m.b.H. Werk Stalowa Wola” (obecnie Huta Stalowa Wola).

Konspiracja

Zagrożony aresztowaniem w fali aresztowań działaczy podziemia, w grudniu 1940 roku porzucił pracę i przeszedł całkowicie do konspiracji. Początkowo działał w stalowowolskiej ZWZ, a po powołaniu Armii Krajowej został skierowany do Kedywu AK Obwodu Nisko–Stalowa Wola, w którym pełnił funkcję dowódcy patrolu dywersyjnego. Jako żołnierz Kedywu uczestniczył w wielu akcjach bojowych i dywersyjnych. Był jednym z pięciu żołnierzy podczas wykrycia przez Gestapo 18 maja 1944 roku tajnej siedziby Kedywu w Rozwadowie (obecnie powstające Muzeum Kedywu).

Podczas walki z Gestapo wewnątrz budynku przedwojennego kina, w którym znajdował się konspiracyjny lokal Kedywu, Zygmunt Kajzer wraz ze Stanisławem Korfelem „Korskim” powstrzymali Gestapo na strychu i schodach, co spowodowało wycofanie Niemców na zewnątrz budynku i umożliwiło żołnierzom AK dalszą ucieczkę przez okna kina.

Czytaj więcej: Wpadka Kedywu AK

13 sierpnia 1944 r. ekshumacja Zygmunta Kajzera ps. „Maly” z podwórka siedziby Gestapo w Nisku. Na zdjęciu matka Kazimiera Kajzer obok Władysław Kubikowski ps. „Kula” i z tyłu Jerzy Łyżwański ps. „Puchacz” (fot. Stanisław Puchalski).

Poległ podczas kolejnej obławy

Niecałe dwa miesiące po wpadce Kedywu, Zygmunt Kajzer poległ podczas próby wyrwania się z otoczonego przez Gestapo i żandarmerię domu, w którym przebywał 8 lipca 1944 roku w Nisku (woj. podkaprackie). W czasie akcji Gestapo otoczyło dom i usiłowało aresztować przebywających tam Zygmunta Kajzera i Stanisława Kotwicę ps. „Wąsik”. W czasie potyczki „Mały” i „Wąsik” podjęli próbę ucieczki, „Wąsikowi” udało się zmylić Gestapo i zbiegł, niestety podczas przeskakiwania przez płot „Mały” został śmiertelnie ranny.

Ciało Zygmunta Kajzera gestapowcy zakopali na podwórku siedziby Gestapo w Nisku. Po wejściu Sowietów, 13 sierpnia 1944 roku „Mały” został ekshumowany i pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Rozwadowie (obecnie Stalowa Wola). W 1947 roku został ponownie ekshumowany i przeniesiony do Stalowej Woli gdzie spoczywa do dziś wśród stalowowolskich żołnierzy Armii Krajowej w stalowowolskim Mauzoleum Żołnierzy AK na Cmentarzu Komunalnym.

Odznaczenia

Dnia 24 grudnia 1945 r. na wniosek stalowowolskiego ZBOWiD-u (komunistycznej organizacji kombatanckiej) został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy oraz Krzyżem Partyzanckim.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, Stanisław Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”.