Rozkaz nr 84 Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego z 22 stycznia 1943 r.
22 stycznia 1943 r. rozkazem nr 84 o tytule „Uporządkowanie odcinka walki czynnej” Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” powołał elitarny pion Kierownictwa Dywersji tzw. „Kedyw”. Celem dowództwa AK było uporządkowanie obecnych struktur sabotażu i dywersji oraz stworzenie nowego pionu w AK odpowiedzialnego za organizację, kierowanie, a przede wszystkim wykonywanie sabotażu, dywersji i prowadzenie walki bieżącej przeciwko niemieckiemu okupantowi.
Komendant Główny AK gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”
Gen. Stefan Rowecki postanowił połączyć dotychczasowe struktury sabotażowo-dywersyjne „Związku Odwetu” pozostałego po Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i dywersyjnego „Wachlarza” AK, ponadto chciał dodatkowo wzmocnić nowe struktury osobami dotychczas nie biorącymi udziału w walce czynnej. Rozkaz 84 nakazywał zorganizowanie w Komendzie Głównej jak i w komendach obszarów i okręgów „oddziałów sztabowych” Kierownictwa Dywersji nazwanych w skrócie „KEDYW”. W rozkazie gen. Rowecki podkreślał swój nacisk na większą dyspozycyjność podległych tym jednostkom oddziałów oraz polecał stworzenie dla nich odrębnej sieci szybkiej łączności z komendami okręgów i obszarów. Organizatorem i Komendantem Głównym Kedywu został mianowany płk. Emil August Fieldorf ps. „Nil”.
Komendant Główny Kedywu gen. August Emil Fieldorf ps. „Nil”
Zadania Kedywu
Głównym celem stworzenia „Kedywu” jak pisał w rozkazie gen. Rowecki było nękanie przeciwnika i zadanie mu coraz mocniejszych ciosów poprzez akcje dywersyjne i sabotażowe oraz przez stosowanie wobec okupanta odwetu za akty gwałtu popełnione na ludności polskiej. Dodatkowo oddziały „Kedywu” miały zaprawiać i hartować ludzi do wykonywania zadań bojowych do późniejszego ogólnopolskiego powstania (akcji Burza – przyp. red.) i utrzymywać w społeczeństwie postawy bojowe podtrzymujące atmosferę sprzyjającą takiemu powstaniu.
Do zadań oddziałów Kedywu Armii Krajowej należało:
▪ Planowanie i realizacja akcji dywersyjnych i sabotażowych.
▪ Kierowanie akcji Oddziałów Dyspozycyjnych „Kedywu” Komendy Głównej.
▪ Studia nad metodami i sposobami organizowania akcji dywersyjnych, sabotażowych i partyzanckich oraz wypracowywanie i wydawanie wytycznych i instrukcji.
▪ Szkolenie dowódców zespołów, patroli dywersyjnych i instruktorów technicznych dla potrzeb okręgów.
▪ Badanie i opiniowanie materiałów, sprzętu i pomysłów do przeprowadzania akcji sabotażowo-dywersyjnych.
▪ Centralna produkcja środków walki sabotażowo-dywersyjnej (głównie granatów i zapalników).
▪ Zaopatrywanie okręgów w środki do walki dywersyjnej i sabotażowej.
▪ Organizowanie oddziałów specjalnych i partyzanckich.
▪ Nadzorowanie szkolenia dla oddziałów specjalnych i partyzanckich.
„Cichociemni” – Komandosi Kedywu
Ponieważ tworzenie oddziałów sabotażowo-dywersyjnych wymagało wyszkolonej i doświadczonej kadry oficerskiej, dowództwo AK wykorzystało do zasilenia komórek Kedywu specjalnie wyszkolonych w Angli komandosów-spadochroniarzy Polskich Sił Zbrojnych – tzw. „cichociemnych”, których przerzucano do Polski drogą lotniczą prosto z angielskiej bazy szkoleniowej. W ten sposób kilkudziesięciu z 316 wyszkolonych „Cichociemnych” wylądowało w różnych rejonach okupowanej Polski, aby tworzyć komórki Kedywu w poszczególnych okręgach i obwodach Armii Krajowej.
Kedyw – elita Armii Krajowej
Przez krótki okres jego istnienia, Kedyw zdołał przeprowadzić wiele spektakularnych akcji na terenie całej okupowanej Polski. Jeszcze w okresie wojny głośno mówiono o akcjach Kedywu w całej Europie. Dzieki brawurowym akcjom Kedywu wykolejono 732 pociągi, podpalono 443 transporty kolejowe, uszkodzono 19 tys. wagonów kolejowych, uszkodzono 6900 parowozów, wysadzono 38 mostów, zniszczono 4300 samochodów wojskowych okupanta, spalono 120 magazynów i 8 składów wojskowych, zniszczono 28 samolotów, zniszczono 1100 cystern benzyny, wykonano 5700 zamachów i akcji likwidacyjnych na Niemcach i konfidentach. Dodatkowo wykonano ponad 25 tysięcy różnych akcji i niezliczonych aktów sabotażu.
Kedyw obwodu Nisko-Stalowa Wola AK w Stalowej Woli – Rozwadowie
Według wytycznych rozkazu gen. Roweckiego, rozkaz utworzenia Kedywu w niżańsko-stalowowolskim obwodzie Armii Krajowej wydał Komendant obwodu Kazimierz Pilat ps. „Zaremba” w maju 1943 r. W tym samym mniej więcej czasie na strychu kamienicy mieszczącej przedwojenne kino przy ul. Strzeleckiej 24 (dziś ul. Stanisława Bełżyńskiego 18 w Stalowej Woli-Rozwadowie) ulokowano tajną bazę Kedywu AK o kryptonimie „Górka”. (Siedziba powstającego Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej).
Stanisław Bełżyński ps. „Kret” – Komendant rozwadowskiego Kedywu AK.
Pierwszym szefem Kedywu obwodu Nisko-Stalowa Wola został oficer dywersji pchor. rez. Stanisław Bełżyński ps. „Kret”, który pełnił funkcję dowódcy prawie przez cały okres istnienia bazy Kedywu w Rozwadowie. Na chwilę dowództwo nad rozwadowskim Kedywem przejął zrzucony do Polski „cichociemny” Stanisław Sołtys ps. „Sowa”, „Wójt”.
Czytaj więcej: Życiorys Stanisława Bełżyńskiego ps. „Kret”
Ze względu na swoje wysokie kwalifikacje „cichociemny” por. Stanisław Sołtys oprócz dowództwa w rozwadowskim Kedywie nadzorował wytwórnię granatów w Wadowicach Górnych i przygotowywał akcje ochrony zrzutów z alianckich samolotów co powodowało, że większość swego czasu spędzał poza rozwadowskim Kedywem. Po przeprowadzeniu nieuzgodnionej wcześniej akcji z Komendantem Głównym okręgu w Rzeszowie został przeniesiony do Kedywu mieleckiego. Niestety zaledwie dwa miesiące po przeniesieniu do Mielca, Stanisław Sołtys wpadł w ręce Gestapo i wkrótce został zabity przez Niemców w rzeszowskim więzieniu.
Czytaj więcej: Życiorys „Cichociemnego” Stanisława Sołtys
„Cichociemny” Stanisław Sołtys ps. „Sowa”, „Wójt”.
Po przeniesieniu Stanisława Sołtysa do Mielca, ponownie powołano na komendanta Kedywu pierwszego oficera dywersji Stanisława Bełżyńskiego. Stanisław Bełżyński pełnił funkcję szefa Kedywu do dnia odkrycia i likwidacji Kedywu przez niemieckie Gestapo. W niemieckiej obławie dnia 18 maja 1944 r. Stanisław Bełżyński zastrzelony został podczas próby ucieczki z okrążonej przez Niemców siedziby Kedywu gdy osłaniał swoich żołnierzy uciekających w tym samym czasie w innym kierunku.
Czytaj więcej: O likwidacji Kedywu przez Gestapo
Po likwidacji Kedywu w Rozwadowie, przez krótki czas reorganizacji, dowództwo nad Kedywem sprawował Stanisław Krzemiński ps. „Stan”, a następnie już w przeniesionym do Rudnika nad Sanem Kedywem przejął dowództwo Tadeusz Socha ps. „Karol”. Tadeusz Socha był ostatnim dowódca elitarnego Kedywu AK na terenie obwodu Nisko – Stalowa Wola AK.
Czytaj więcej: Życiorys Tadeusza Sochy ps. „Karol”
Kedyw obwodu Nisko-Stalowa Wola tak jak inne Kedywy na terenie okupowanej Polski zdołał również przeprowadzić wiele akcji sabotażowo-dywersyjnych na terenach dzisiejszego Podkarpacia, co spowodowało osłabienie i spowolnienie działań niemieckiego okupanta na tych terenach. Niestety również i tutaj wielu młodych i dzielnych żołnierzy przypłaciło życiem za swoją bohaterską walkę z niemieckim okupantem. Wielu z nich marzyło o wolnej Polsce i jej nie zobaczyło, to właśnie im dedykujemy powstające pierwsze w Polsce Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej, aby pamięć o nich przetrwała na wieki.
Cześć Ich Pamięci!
MW / Fundacja KEDYW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)
© COPYRIGHT 2016-2022 Fundacja KEDYW. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody Fundacji KEDYW zabronione!
Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza działalność opiera się na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osiągniemy celu! WESPRZYJ NAS!
Zostań Patronem Muzeum Kedywu poprzez serwis Patronite:
Lub wesprzyj przelewem bankowym na konto:
Konto bankowe: SANBank Nadsański Bank Spółdzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kartą płatniczą przez system płatności PayPal: