20 pa藕dziernika 1943 r. Niemcy rozstrzelali 25 Polak贸w w Stalowej Woli-Charzewicach

Charzewicka „Ma藕nica” – miejsce egzekucji 25 wi臋藕ni贸w, kilka lat po wojnie (fot. Muzeum Kedywu)

20 pa藕dziernika 1943 roku, dzie艅 po rozstrzelaniu 65 wi臋藕ni贸w w Rozwadowie, Niemcy wykonali kolejn膮 egzekucj臋 na terenie dzisiejszej Stalowej Woli. Tym razem rozstrzelali 25 Polak贸w w odwecie za zlikwidowanie przez Armi臋 Krajow膮 niemieckiego zarz膮dcy maj膮tku Lubomirskich w Charzewicach. W tych dw贸ch egzekucjach Niemcy zamordowali 艂膮cznie 90 Polak贸w.


Czytaj wi臋cej:Niemiecka egzekucja w Rozwadowie


Niemieckie og艂oszenie wzywaj膮ce do wydania morderc贸w Martina Fuldnera i zapowiadaj膮ce egzekucj臋 25 Polak贸w. (Archiwum Dionizego Garbacza)

20 pa藕dziernika 1943 roku, tydzie艅 po wykonaniu wyroku przez Armi臋 Krajow膮 na Martinie Fuldnerze i jego rodzinie, za zlecenie mordu na rodzinie Horody艅skich ze Zbydniowa, Niemcy w odwecie zabili 25 Polak贸w na tzw. „Ma藕nicy” – polanie mieszcz膮cej si臋 za po艂udniowo-wschodni膮 bram膮 maj膮tku Lubomirskich (dzisiejszy Park Podworski). W grupie zamordowanych by艂o 22 m臋偶czyzn i 3 kobiety. Kobiety by艂y 艂膮czniczkami plac贸wki Armii Krajowej w Gorlicach.


Czytaj wi臋cej: Likwidacja Martina Fuldnera


Oczami 艣wiadka zbrodni

Tak jak i w Rozwadowie, Niemcy chcieli zatrze膰 艣lady po swojej zbrodni, ale podobnie jak w Rozwadowie, 艣wiadkowie wydarze艅 nie pozwolili by 艣lad po tej zbrodni zagina艂.聽Jednym ze 艣wiadk贸w rozstrzelania zak艂adnik贸w by艂a Pani Michalina聽Hara (obecnie Tyban), oto jej relacja:

鈥濸ami臋tam te偶 egzekucj臋, jak膮 wykonali Niemcy na 25 Polakach聽w zem艣cie za 艣mier膰 Fuldnera i jego rodziny. Wraz z innymi pracownikami przebywa艂am w baraku przeznaczonym dla s艂u偶by i stamt膮d przez szpary w deskach widzieli艣my t臋 tragiczn膮 akcj臋.聽Niemcy dzie艅 wcze艣niej polecili miejscowym ch艂opom wykopa膰 ogromny d贸艂 na聽4 m d艂ugi, 3 m szeroki i 2 m g艂臋boki. Nazajutrz przywieziono 22 m臋偶czyzn i 3 kobiety. Przebywaj膮ca w baraku s艂u偶ba p艂aka艂a, widz膮c prowadzonych na stracenie niewinnych ludzi.聽Podzielono ich聽na o艣mioosobowe grupy i ustawiano tu偶 nad do艂em, w ka偶d膮 osob臋 wymierzony by艂 karabin. Na rozkaz rozlega艂y si臋 strza艂y, a potem dodatkowo dobijano cia艂a le偶膮ce聽w dole. (…) tu偶 przed strza艂em, jeden z m臋偶czyzn krzykn膮艂 鈥濶iech 偶yje Polska!鈥.

Miejsce zbrodni

Po rozstrzelaniu zak艂adnik贸w Niemcy zwo艂ali ch艂op贸w z Charzewic, kt贸rym polecono zasypa膰 d贸艂. Cia艂a kazali posypa膰 wapnem, bo jak wspominali 艣wiadkowie, w聽g贸r臋 wzbi艂y si臋 bia艂e k艂臋by dymu. Nast臋pnie Niemcy wyr贸wnali teren, wyci臋li nawet pochylon膮 jab艂o艅, kt贸ra ros艂a w pobli偶u i by艂a niemym 艣wiadkiem tej niemieckiej zbrodni. Miejsce uda艂o si臋 jednak na zawsze zaznaczy膰 dwoma d臋bami, dokona艂 tego 贸wczesny dyrektor ogrodnictwa maj膮tku Lubomirskich i 偶o艂nierz charzewickiej plac贸wki Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NOW) J贸zef Wo藕niak wraz z miejscowym kowalem K艂opockim. Zaznaczyli oni miejsce zbrodni kamieniem聽i posadzili obok wspomniane dwa d臋by, kt贸re rosn膮 do dzi艣 i z daleka wskazuj膮 miejsce zbrodni. Sam J贸zef Wo藕niak by艂 tak偶e 艣wiadkiem egzekucji, kt贸r膮 zrelacjonowa艂 doktorowi Eugeniuszowi 艁azowskiemu (偶o艂nierz NOW i AK) w USA w latach siedemdziesi膮tych. W swojej relacji J贸zef Wo藕niak wspomina艂, 偶e gdy zajecha艂y na miejsce egzekucji niemieckie ci臋偶ar贸wki z wi臋藕niami, znajdowa艂 si臋 on wraz z wizytuj膮cym go kapucynem, bratem Kosm膮 w budynku administracyjnym, tu偶 za ogrodzeniem maj膮tku Lubomirskich. Po zr贸wnaniu terenu i opuszczeniu go przez Niemc贸w, Wo偶niak posadzi艂 z K艂opockim dwa d臋by, bo w ten spos贸b chcia艂 u艂atwi膰 p贸藕niej ewentualne zlokalizowanie ofiar. Drzewa posadzone przez J贸zefa Wo藕niaka stoj膮 do dzi艣 i przypominaj膮 tamt膮 zbrodni臋.

漏Fundacja KEDYW

Miejsce egzekucji 25 zak艂adnik贸w w odwecie w Charzewicach, 2017 r. (fot. Fundacja KEDYW)

Ekshumacje

Cztery lata po niemieckich egzekucjach na Polakach w Charzewicach, 25 pa藕dziernika 1947 r. ekshumowano cia艂a pomordowanych. Z 25 ekshumowanych os贸b, 15 ofiar zabra艂y rodziny, by pochowa膰 ich w rodzinnych stronach. 10 os贸b, po kt贸re nie zg艂osi艂 si臋 nikt, z艂o偶ono w zbiorowej mogile na Cmentarzu Parafialnym w Rozwadowie, w miejscu gdzie Niemcy zakopali 65 ofiar zamordowanych na rozwadowskich „Do艂ach”. Zbiorowa mogi艂a w Rozwadowie to najwi臋kszy gr贸b niemieckich zbrodni na terenie Stalowej Woli, spoczywa tutaj dzi艣 oko艂o 75 os贸b z egzekucji na rozwadowskich „Dolach” i charzewickiej „Ma藕nicy”.

漏Fundacja KEDYW

Dzisiejszy pomnik w miejscu, w kt贸rym Niemcy zakopali swoje ofiary.

漏Fundacja KEDYW

Tablica na pomniku.

Cze艣膰 Ich Pami臋ci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Stanis艂aw Zabierowksi „Rzeszowskie pod okupacj膮”, Maria Rehorowska „Rozwad贸w nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”. Eugene Slawomir Lazowski „Private War”.

漏 COPYRIGHT 2016-2022 Muzeum Kedywu. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody zabronione!