11 stycznia 1924 r. urodzi艂 si臋 Jan Markut ps. „Wichura” – 偶o艂nierz AK i partyzant oddz. „Ojca Jana”

漏Fundacja KEDYW

(fot. Jan Markut)

Jan Markut ps. „Wichura”

ur. 11.01.1924 r. – zm. 06.02.2006 r.
偶o艂nierz AK plutonu „Az-4” w Jastkowicach
偶o艂nierz partyzanckiego oddzia艂u „Ojca Jana”


Jan Markut urodzi艂 si臋 11 stycznia 1924 r. w gaj贸wce w Rudzie Jastkowskiej ko艂o Stalowej Woli. By艂 synem Piotra i Katarzyny z d. Chwiej. Mia艂 dw贸ch m艂odszych braci Stefana i Tadeusza. By艂 uczniem szko艂y powszechnej w Jastkowicach, kt贸r膮 uko艅czy艂 w 1939 r. Jeszcze podczas nauki w klasie 6 i 7 nale偶a艂 do „Strzelca” gdzie uczono przysposobienia wojskowego. Tam jak wspomina艂 „nauczyli mnie jak kocha膰 Ojczyzn臋”.

Niemiecka okupacja

W czasie okupacji pracowa艂 w brygadzie zaopatrzeniowej na kolei oraz w parowozowni na stacji w Rozwadowie – dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli. Podczas pracy na kolei obserwowa艂 liczne transporty niemieckie jad膮ce na wsch贸d z uzbrojeniem i wojskiem niemieckim oraz te jad膮ce ze wschodu, kt贸re transportowa艂y je艅c贸w rosyjskich, 呕yd贸w i ludno艣膰 rosyjsk膮 wywo偶on膮 do Niemiec na przymusowe roboty. Podczas nieuwagi Niemc贸w, wrzuca艂 z innymi pracownikami do wagon贸w z g艂odnymi i cz臋sto zmarzni臋tymi wi臋藕niami chleb, w kt贸ry zaopatrywa艂 ich rozwadowski piekarz Tadeusz Skruch.

Praca konspiracyjna

W 1943 r. przez swoj膮 wujenk臋, Mari臋 Chwiej, nawi膮za艂 kontakt z lud藕mi z Armii Krajowej na terenie Jastkowic, u kt贸rej w贸wczas znajdowa艂 si臋 punkt kontaktowy jastkowickiej AK. Jastkowice w贸wczas by艂y plutonem o kryptonimie 鈥濧z-4鈥 i podlega艂y rozwadowskiej plac贸wce „152” Armii Krajowej.

W lipcu 1943 r. Jan Markut zosta艂 zaprzysi臋偶ony w domu swojej wujenki przez kapelana wojskowego ks. Franciszka L膮dowicza ps. „Kalina” w obecno艣ci inspektora Obwodu Nisko – Stalowa Wola kpt. Micha艂a Wo藕niaka ps. „Boruta”. W jastkowickiej AK Jan Markut pe艂ni艂 funkcj臋 kuriera, zajmowa艂 si臋 dostarczaniem meldunk贸w konspiracyjnych mi臋dzy plac贸wkami AK w Rozwadowie, Pysznicy i Ulanowie.

W grudniu 1943 r. w 艢wi臋ta Bo偶ego Narodzenia Jan Markut zosta艂 wezwany do wujenki Marii Chwiej, gdzie przebywa艂 kpt. Micha艂 Wo藕niak ps. „Boruta”, wtedy zakomunikowno jemu, 偶e w najbli偶szych dniach zostanie skierowany do le艣nego oddzia艂u partyzanckiego NOW-AK „Ojca Jana” o krypt. „OP-44”. Oddzia艂 ten dowodzony przez 鈥濷jca Jana鈥 Franciszka Przysi臋偶niaka by艂 najwi臋kszym i jednym z najlepiej wyposa偶onych oddzia艂贸w partyzanckich w okupowanej Polsce. Jan Markut jako partyzant oddzia艂u „Ojca Jana” uczestniczy艂 w wielu akcjach bojowych oddzia艂u, a偶 do jego rozwi膮zania.

Porytowe Wzg贸rze

W czerwcu 1944 r. Jan Markut ps. „Wichura” wraz z oddzia艂em „Ojca Jana” walczy艂 w najwi臋kszej bitwie partyzanckiej z Niemcami na terenie okupowanej Polski, kt贸ra mia艂a miejsce聽w Lasach Janowskich na tzw. Porytowym Wzg贸rzu. Dnia 14 czerwca 1944 r. zgrupowanie oddzia艂贸w partyzanckich, kt贸re skupia艂o przed bitw膮 ponad 3.000 偶o艂nierzy Armii Krajowej (AK), Batalion贸w Ch艂opskich (BCh), Armii Ludowej (AL) i oddzia艂贸w sowieckiej partyzantki zosta艂o okr膮偶one przez 30-tysi臋czny korpus Niemiecki podczas operacji o niemieckim kryptonimie „Sturmwind I”. Ostatecznym celem niemieckiej akcji by艂o rozprawienie si臋 z polskimi i sowieckimi partyzantami, kt贸rzy licznie gromadzili si臋 w Lasach Janowskich i jego okolicach. Na kilka dni przed operacj膮, Niemcy stworzyli 130 kilometrowy pier艣cie艅 wok贸艂 las贸w lipskich i janowskich sk艂adaj膮cy si臋 z 30.000 偶o艂nierzy. W nocy z 14 na 15 czerwca 偶o艂nierze oddzia艂u 鈥濷jca Jana鈥 dowodzeni przez por. Boles艂awa Usowa 鈥濳onara鈥 po ci臋偶kich walkach przebili niemiecki pier艣cie艅, pozwalaj膮c wyj艣膰 z okr膮偶enia prawie wszystkim partyzantom. W bitwie zgin臋艂o oko艂o 250 partyzant贸w i oko艂o 500 Niemc贸w.

Nowa sowiecka okupacja聽i aresztowanie

Wkr贸tce po bitwe na Porytowym Wzg贸rzu tj. w sierpniu 1944 r. Oddzia艂 „Ojca Jana” zosta艂 rozwi膮zany i Jan Markut powr贸ci艂 do rodzinnego domu. Podczas wizyty u kolegi dowiedzia艂 si臋 od jego matki, 偶e go poszukuje sowieckie NKWD. Wkr贸tce zostaje aresztowany przez NKWD w domu swojego kolegi w Jastkowicach. Podczas nieuwagi sowieckiego 偶o艂nierza udaje si臋 jemu zbiec. Kilka miesi臋cy p贸藕niej w Wigili臋 Bo偶ego Narodzenia 1944 r. zostaje kolejny raz namierzony przez funkcjonariuszy NKWD i kolejny raz zostaje aresztowany. Tym razem nie udaje si臋 jemu wydosta膰 z r膮k Sowiet贸w i zostaje skazany wyrokiem Wojennego Trybuna艂u Wojskowego Ukrai艅skiego Frontu na siedem lat za przynale偶no艣膰 do Armii Krajowej. Za kar臋 za przynale偶no艣膰 do AK zostaje wywieziony w g艂膮b Rosji do rob贸t w sowieckich 艂agrach na Syberii.

„Syberiada”

Jan Markut w tragicznych warunkach na Syberi w sumie sp臋dzi艂 4 lata. Pierwsze kilka miesi臋cy w obozie w Charkowie, a nast臋pnie zosta艂 wywieziony na dalek膮 Syberi臋 do Norylska, gdzie pracowa艂 w obozie pracy od czerwca 1945 r. do wrze艣nia 1948 r. przy budowie Elektrowni Norylsk. Poni偶ej mapa przedstawiaj膮ca jego odbyt膮 drog臋 po „nieludzkiej ziemi”.

漏Fundacja KEDYW

„Syberiada” Jana Markuta – . (fot. Zbigniew Markut)

fot. Jan Markut

Za艣wiadczenie Pa艅stwowego Urz臋du Repatriacyjnego w Bia艂ej Podlaskiej z 1948 r. (fot. Jan Markut)

漏Fundacja KEDYW

Jan Markut ps. „Wichura” w 1993 r. (fot. Jan Markut)

Powr贸t do Polski

Jan Markut jako jeden z nielicznych z regionu Stalowej Woli prze偶y艂 nieludzkie warunki sowieckich oboz贸w i powr贸ci艂 do Polski w pa藕dzierniku 1948 roku.

Po wojnie by艂 aktywnym dzia艂aczem organizacji kombatanckich i powsta艂ego po 90 r. 艢wiatowego Zwi膮zku 呕o艂nierzy Armii Krajowej Ko艂a w Stalowej Woli, kt贸rego pozosta艂 cz艂onkiem a偶 ko艅ca swych dni. W 2004 r. wyda艂 autorsk膮 ksi膮偶k臋 pt. „Wspomnienia” opowiadj膮c膮 o jego dzia艂alno艣ci w Armii Krajowej i zes艂aniu na Syberi臋.

Jan Markut zmar艂 6 lutego 2006 r. w wieku 82 lat. Uroczysto艣ci pogrzebowe odby艂y si臋 11 lutego 2006 r. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Jastkowicach.

Cze艣膰 Jego Pami臋ci!

 

MW/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Jan Markut „Wspomnienia”, Stanis艂aw Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”, Zbigniew Markut.