Jan Markut ps. „Wichura”
ur. 11 stycznia 1924 r. – zm. 6 lutego 2006 r.
呕o艂nierz AK plac贸wki w Jastkowicach (Podkarpackie)
呕o艂nierz partyzanckiego oddzia艂u NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka
Jan Markut urodzi艂 si臋 11 stycznia 1924 r. w gaj贸wce w Rudzie Jastkowskiej ko艂o Stalowej Woli (woj. Podkarpackie). By艂 synem Piotra i Katarzyny z d. Chwiej. Mia艂 dw贸ch m艂odszych braci Stefana i Tadeusza. By艂 uczniem szko艂y powszechnej w Jastkowicach, kt贸r膮 uko艅czy艂 w 1939 r. Jeszcze podczas nauki w klasie 6 i 7 nale偶a艂 do „Strzelca” gdzie uczono przysposobienia wojskowego. Tam jak wspomina艂 „nauczyli mnie jak kocha膰 Ojczyzn臋”.
Niemiecka okupacja
W czasie okupacji pracowa艂 w brygadzie zaopatrzeniowej na kolei oraz w parowozowni na stacji w Rozwadowie, dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli. Podczas pracy na kolei obserwowa艂 liczne transporty niemieckie jad膮ce na wsch贸d z uzbrojeniem i wojskiem niemieckim oraz te jad膮ce ze wschodu, kt贸re transportowa艂y je艅c贸w rosyjskich, 呕yd贸w i ludno艣膰 rosyjsk膮 wywo偶on膮 do Niemiec na przymusowe roboty. Czasem podczas nieuwagi Niemc贸w, wrzuca艂 z innymi pracownikami do wagon贸w chleb dla g艂odnych i zmarzni臋tych wi臋藕ni贸w, w kt贸ry zaopatrywa艂 ich rozwadowski piekarz Tadeusz Skruch.
Praca konspiracyjna
W 1943 r. przez swoj膮 wujenk臋, Mari臋 Chwiej, nawi膮za艂 kontakt z lud藕mi z Armii Krajowej na terenie Jastkowic. U wujenki w贸wczas znajdowa艂 si臋 tak偶e punkt kontaktowy jastkowskiej AK, kt贸ra wchodzi艂a w sk艂ad plutonu krypt. 鈥濧z-4鈥 plac贸wki „Wilcze 艁yko” Rozwad贸w.
W lipcu 1943 r. Jan Markut zosta艂 zaprzysi臋偶ony w domu swojej wujenki przez kapelana AK ks. Franciszka L膮dowicza ps. „Kalina”, w obecno艣ci inspektora obwodu Nisko – Stalowa Wola AK kpt. Micha艂a Wo藕niaka ps. „Boruta”. W jastkowskiej AK Jan Markut pe艂ni艂 funkcj臋 kuriera, zajmowa艂 si臋 dostarczaniem meldunk贸w konspiracyjnych mi臋dzy plac贸wkami AK w Rozwadowie, Pysznicy i Ulanowie.
W grudniu 1943 r. w 艢wi臋ta Bo偶ego Narodzenia Jan Markut zosta艂 wezwany do wujenki Marii Chwiej, gdzie przebywa艂 kpt. Micha艂 Wo藕niak ps. „Boruta”, wtedy zakomunikowano mu, 偶e w najbli偶szych dniach zostanie skierowany do le艣nego oddzia艂u partyzanckiego NOW-AK „Ojca Jana”. Oddzia艂 ten dowodzony przez 鈥濷jca Jana鈥 Franciszka Przysi臋偶niaka by艂 najwi臋kszym i jednym z najlepiej wyposa偶onych oddzia艂贸w partyzanckich w okupowanej Polsce. Jan Markut jako partyzant oddzia艂u „Ojca Jana” uczestniczy艂 w wielu akcjach bojowych oddzia艂u, a偶 do jego rozwi膮zania.
Porytowe Wzg贸rze
W czerwcu 1944 r. Jan Markut ps. „Wichura” w szeregach oddzia艂u „Ojca Jana” walczy艂 w najwi臋kszej bitwie partyzanckiej z Niemcami na terenie okupowanej Polski. Do walki dosz艂o w Lasach Janowskich na tzw. Porytowym Wzg贸rzu 14-15 czerwca 1944 r. gdzie w贸wczas znajdowa艂y si臋 du偶e zgrupowania r贸偶nych oddzia艂贸w partyzanckich. Przed walk膮 z Niemcami by艂o tam ponad 3.000 偶o艂nierzy Armii Krajowej (AK), Batalion贸w Ch艂opskich (BCh), Armii Ludowej (AL) i sowieckich oddzia艂贸w rajdowych, kt贸re zosta艂y okr膮偶one przez 30-tysi臋czny korpus Niemiecki w operacji nazwanej przez Niemc贸w „Sturmwind I” (Wicher I). Ostatecznym celem niemieckiej akcji by艂o rozprawienie si臋 z polskimi i sowieckimi partyzantami, kt贸rzy licznie gromadzili si臋 w Lasach Janowskich i prowadzili skuteczne dzia艂ania dywersyjne.
Na kilka dni przed operacj膮, Niemcy stworzyli 130 kilometrowy pier艣cie艅 wok贸艂 las贸w lipskich i janowskich sk艂adaj膮cy si臋 ze wspomnianych 30.000 偶o艂nierzy. W nocy z 14 na 15 czerwca 偶o艂nierze oddzia艂u 鈥濷jca Jana鈥 dowodzeni przez por. Boles艂awa Usowa 鈥濳onara鈥 po ci臋偶kich walkach przebili niemiecki pier艣cie艅, pozwalaj膮c wyj艣膰 z okr膮偶enia prawie wszystkim partyzantom. W bitwie zgin臋艂o oko艂o 250 partyzant贸w i oko艂o 500 Niemc贸w.
Nowa sowiecka okupacja聽i aresztowanie
Wkr贸tce po bitwie na Porytowym Wzg贸rzu tj. w sierpniu 1944 r. oddzia艂 „Ojca Jana” zosta艂 rozwi膮zany i Jan Markut powr贸ci艂 do rodzinnego domu. Podczas wizyty u kolegi dowiedzia艂 si臋 od jego matki, 偶e go poszukuje sowieckie NKWD i tak wkr贸tce zosta艂 aresztowany przez NKWD w domu swojego kolegi w Jastkowicach. Podczas nieuwagi sowieckiego 偶o艂nierza uda艂o si臋 mu zbiec. Kilka miesi臋cy p贸藕niej w Wigili臋 Bo偶ego Narodzenia 1944 r. zosta艂 kolejny raz namierzony przez funkcjonariuszy NKWD i kolejny raz aresztowany. Tym razem ju偶 nie uda艂o mu si臋 wydosta膰 z r膮k Sowiet贸w. Wkr贸tce stan膮艂 przed Wojennym Trybuna艂em Wojskowym Ukrai艅skiego Frontu i zosta艂 skazany na siedem lat za przynale偶no艣膰 do Armii Krajowej. Kar膮 sowieckiego s膮du wojskowego by艂 wyw贸z w g艂膮b Rosji do rob贸t w sowieckich 艂agrach na Syberii.
„Syberiada”
Jan Markut w strasznych warunkach na Syberii sp臋dzi艂 w sumie 4 lata. Pierwsze kilka miesi臋cy w obozie w Charkowie, a nast臋pnie wywieziony zosta艂 na dalek膮 Syberi臋 do Norylska, gdzie od czerwca 1945 r. do wrze艣nia 1948 r. pracowa艂 przy budowie Elektrowni Norylsk. Poni偶ej mapa przedstawiaj膮ca jego niewolnicz膮 drog臋 po „nieludzkiej ziemi”.

„Syberiada” Jana Markuta – . (fot. Zbigniew Markut)

Za艣wiadczenie Pa艅stwowego Urz臋du Repatriacyjnego w Bia艂ej Podlaskiej z 1948 r. (fot. Jan Markut)

Jan Markut ps. „Wichura” w 1993 r. (fot. Jan Markut)
Powr贸t do Polski
Jan Markut jako jeden z nielicznych z regionu Stalowej Woli prze偶y艂 nieludzkie warunki sowieckich oboz贸w i powr贸ci艂 do Polski w pa藕dzierniku 1948 roku.聽Po wojnie by艂 aktywnym dzia艂aczem organizacji kombatanckich i powsta艂ego po 90 r. 艢wiatowego Zwi膮zku 呕o艂nierzy Armii Krajowej Ko艂a w Stalowej Woli, kt贸rego pozosta艂 cz艂onkiem a偶 do ko艅ca swych dni. W 2004 r. wyda艂 autorsk膮 ksi膮偶k臋 pt. „Wspomnienia” opowiadaj膮c膮 o jego dzia艂alno艣ci w Armii Krajowej i zes艂aniu na Syberi臋.
Jan Markut zmar艂 6 lutego 2006 r. w wieku 82 lat. Uroczysto艣ci pogrzebowe odby艂y si臋 11 lutego 2006 r. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Jastkowicach na Podkarpaciu.
Cze艣膰 Jego Pami臋ci!
MW / Fundacja KEDYW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Jan Markut „Wspomnienia”, Stanis艂aw Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”, Zbigniew Markut.
漏 COPYRIGHT 2016-2021 Fundacja KEDYW. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody Fundacji KEDYW zabronione!
Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza dzia艂alno艣膰 opiera si臋 na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osi膮gniemy celu! WESPRZYJ NAS!
Zosta艅 Patronem Muzeum Kedywu poprzez serwis Patronite:
Lub wesprzyj przelewem bankowym na konto:
Konto bankowe: SANBank Nadsa艅ski Bank Sp贸艂dzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kart膮 p艂atnicz膮 przez system p艂atno艣ci PayPal: