Nasza relacja filmowa z 74. rocznicy egzekucji 偶o艂nierzy stalowowolskiego Korpusu Zachodniego

12 grudnia 2017 r. w Stalowej Woli odby艂y si臋 uroczysto艣ci zwi膮zane z 74. rocznic膮 konsekracji ko艣cio艂a 艣w. Floriana i 74. rocznic膮 egzekucji 10 偶o艂nierzy Korpusu Zachodniego Armii Krajowej.

74. rocznic臋 egzekucji 偶o艂nierzy stalowowolskiego zorganizowa艂a Fundacja KEDYW, 艢wiatowy Zwi膮zek 呕o艂nierzy Armii Krajowej Kolo Obwodu Nisko-Stalowa Wola, 54 Stalowowolska Dru偶yna Harcerska ZHP im. Bronis艂awa Kochana ze Stalowej Woli oraz powstaj膮ce Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej w Stalowej Woli-Rozwadowie. Poni偶ej nasz film z tej uroczysto艣ci.

Pocz膮tki Korpusu Zachodniego

W 1941 r. w Stalowej Woli z inicjatywy podporucznika rezerwy Kazimierza Kazimierczaka oraz by艂ego Komendanta stalowowolskiej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) Alojzego Holeksy zacz臋艂a dzia艂alno艣膰 grupa konspiracyjna o nazwie Korpus Zachodni. KZ powsta艂 pocz膮tkowo jako samodzielna grupa, ale po powo艂aniu Armii Krajowej przez Polskie Pa艅stwo Podziemne, wkr贸tce zosta艂 scalony z AK i podlega艂 stalowowolskiemu Komendantowi Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK. KZ-AK w Stalowej Woli zrzesza艂 oko艂o 30 wysiedlonych 偶o艂nierzy przyby艂ych do Stalowej Woli z Poznania, 艢l膮ska i Zag艂臋bia.

Wpadka po akcji聽

7 grudnia 1943 r. oddzia艂 KZ wraz z oddzia艂em 偶o艂nierzy z rozwadowskiego Kedywu wsp贸lnie wyruszyli za Stalow膮 Wol臋 w przyszowskie lasy w celu odkopania zakopanej we wrze艣niu 1939 roku broni. Po udanej akcji wydobycia broni z terenu niemieckiego poligonu, 偶o艂nierze wyruszyli z powrotem do Stalowej Woli. Podczas powrotu pada艂 艣nieg, w chwili dotarcia do Stalowej Woli przesta艂o pada膰 i po nocnej akcji zosta艂y 艣lady. Nast臋pnego dnia z rana Niemcy dowiedzieli si臋 o akcji i szybko przyst膮pili do dzia艂ania, po 艣ladach na 艣niegu trafili na trop, kt贸ry prowadzi艂聽do baraku na Ozecie (dzielnicy Stalowej Woli) gdzie mieszka艂 偶o艂nierz KZ Antoni Och臋dzan, tam te偶 pod barakiem ukryto zdobyt膮 bro艅. W domu Och臋dzana gestapo aresztowa艂o domownika oraz jego go艣cia – 偶o艂nierza KZ Franciszka Kat臋.

Po tej wpadce natychmiast zacz臋艂y si臋 aresztowania w Zak艂adach Po艂udniowych w Stalowej Woli, gdzie pracowali 偶o艂nierze KZ. W sumie Niemcy zdo艂ali aresztowa膰 oko艂o 40 os贸b, w艣r贸d aresztowanych znale藕li si臋 prawie wszyscy uczestnicy wyprawy z grupy KZ. Jeden z 偶o艂nierzy AK Henryk Liniewiecki ps. „Tom” podczas aresztowania w Zak艂adach Po艂udniowych zdecydowa艂 si臋 za偶y膰 cyjanek potatsu gdy zorientowa艂 si臋, 偶e przysz艂o po niego Gestapo. Liniewiecki po spo偶yciu trucizny za chwil臋 zmar艂, Niemcy zakopali jego cia艂o na聽terenie Zak艂ad贸w pod wie偶膮 ci艣nie艅. Jedynie 偶o艂nierzom Kedywu uda艂o si臋 unikn膮膰 aresztowania, by膰 mo偶e, 偶e nie znali ich dobrze 偶o艂nierze KZ, a ewidentnie „wsypa” zasz艂a w szeregach KZ.

Pokazowa egzekucja w dzie艅 po艣wi臋cenia ko艣cio艂a

Zaledwie kilka dni po aresztowaniach w Zak艂adach Po艂udniowych mia艂o odby膰 si臋 po艣wi臋cenie pierwszego stalowowolskiego ko艣cio艂a, kt贸rego niemiecki okupant zezwoli艂 przenie艣膰 z pobliskiego poligonu do Stalowej Woli. Niemcy nie zamierzali nie skorzysta膰 ze swojej niemieckiej 偶yczliwo艣ci tego szczeg贸lnego dla polskiej ludno艣ci dnia. Do Stalowej Woli przyjechali niemieccy dygnitarze oraz ekipa filmowa, kt贸ra filmowa艂a przebieg zdarze艅. Gdy ju偶 zaczyna艂y si臋 uroczysto艣ci w ko艣ciele 艣w. Floriana, niemieckie wojsko zablokowa艂o dojazd do Stalowej Woli, pod znajduj膮c膮 si臋 w pobli偶u ko艣cio艂a siedzib臋 Gestapo podstawili ci臋偶ar贸wk臋 i po chwili zacz臋li 艂adowa膰 na ni膮 wi臋zionych tam 10 偶o艂nierzy KZ. Po za艂adowaniu zak艂adnik贸w Niemcy przewie藕li 聽ich do lasku pod poblisk膮 Elektrowni臋. Gdy w ko艣ciele trwa艂a uroczysta Msza 艢wi臋ta i po艣wi臋cenie ko艣cio艂a, Niemcy rozstrzelali wszystkich z dziesi臋ciu polskich patriot贸w nad przygotowanym do艂em.

Okiem 艣wiadka

Jak wspomina艂 lekarz rozwadowskiej AK dr Eugeniusz 艁azowski, Niemcy nie bez powodu wybrali dzie艅 po艣wi臋cenia ko艣cio艂a na egzekucj臋 偶o艂nierzy KZ. Egzekucja by艂a celowym aktem propagandy i terroru, kt贸ra mia艂a zastraszy膰 wszystkich Polak贸w, kt贸rzy by si臋 chcieli sprzeciwi膰 czy te偶 dzia艂a膰 przeciwko porz膮dkowi budowania pot臋gi niemieckiej III Rzeszy.

(fot. Dionizy Garbacz)

Po艣wi臋cenie ko艣cio艂a 艢w. Floriana w Stalowej Woli 12 grudnia 1943 r. (fot. Dionizy Garbacz)

Tak wspomina艂 dzie艅 12 grudnia 1943 r. dr Eugeniusz 艁azowski ps. „Leszcz” z rozwadowskiej AK:

W 1941 roku Niemcy zacz臋li wysiedla膰 wsie na po艂udnie od Stalowej Woli na poligon, czy te偶 lotnisko. Na tym terenie, we wsi Stany, by艂 stary ko艣ci贸艂. W艣r贸d Polak贸w powsta艂 projekt, aby ten ko艣ci贸艂 przenie艣膰 do Stalowej Woli. O dziwo, Niemiec (Kurt) Scholze, 贸wczesny dyrektor zak艂ad贸w, zgodzi艂 si臋 na to. Na pewno nie z sympatii do Polak贸w, lecz jego religijne antidotum na komunizm, kt贸rego si臋 obawia艂. Ochotnicz膮 prac臋 i fundusze na to przedsi臋wzi臋cie ofiarowa艂o polskie spo艂ecze艅stwo Stalowej Woli. Scholze przydzieli艂 ci臋偶ar贸wki zak艂ad贸w na transport cz臋艣ci rozebranego ko艣cio艂a.

Ze wzruszeniem Polacy czekali na otwarcie i po艣wi臋cenie ko艣cio艂a w dniu 12 grudnia 1943 roku. Niemcy nie omieszkali tej uroczysto艣ci wykorzysta膰 dla swojej propagandy – przybyli dygnitarze Generalnej Guberni i ekipa filmowa.

Nie zapomnieli jednak o terrorze. W godzinie po艣wi臋cenia ko艣cio艂a, pierwszej Mszy 艢wi臋tej i filmowania tej uroczysto艣ci – w lesie, w pobli偶u elektrowni Ozet, rozstrzelali 10 akowc贸w. Ten w艂a艣nie konw贸j 艣mierci i ubezpieczaj膮cy go oddzia艂 min膮艂em w drodze od „Ojca Jana” (dow贸dcy odz. partyzanckiego „Ojca Jana” – przyp. red. )…

W egzekucji 12 grudnia 1943 r. zgin臋li nast臋puj膮cy 偶o艂nierze Korpusu Zachodniego:

  1. Alojzy Holeksa 鈥 Komendant KZ i by艂y Komendant stalowowolskiej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW).
  2. Kazimierz Kazimierczak
  3. Franciszek Kata
  4. Antoni Och臋dzan
  5. Piotr Muszy艅ski
  6. Czes艂aw Olszewski
  7. Ludwik Piecha
  8. Wies艂aw Zago藕dzi艅ski
  9. Aleksander Chwastikow
  10. Marian Januszek
漏Fundacja KEDYW

Miejsce wykonania pierwszej egzekucji na cz艂onkach KZ pod Elektrowni膮 w Stalowej Woli. (fot. Fundacja KEDYW)

Egzekucja w Stalowej Woli by艂a pierwsz膮 z trzech egzekucji z grupy aresztowanych 偶o艂nierzy KZ. Wkr贸tce odby艂y si臋 kolejne jako odwet za dzia艂ania podj臋te przez polsk膮 konspiracj臋 przeciwko Niemcom. Dwie kolejne wykonano w nast臋pnych dniach poza Stalow膮 Wol膮.

Ekshumacja

W 1945 r. w miejscu egzekucji, w lasku ko艂o Elektrowni postawiono brzozowy krzy偶, kt贸ry zaznacza艂 miejsce egzekucji. Nied艂ugo po wojnie ekshumowano cia艂a poleg艂ych 偶o艂nierzy i przeniesiono je do nowo wybudowanego Mauzoleum na stalowowolskim Cmentarzu Komunalnym. Nast臋pnie w 1960 r. komunistyczny Zwi膮zek Bojownik贸w o Wolno艣膰 i Demokracj臋 (ZBoWiD) na miejscu egzekucji postawi艂 pomnik, kt贸ry stoi do dzi艣.

Ekshumacja 偶o艂nierzy Korpusu Zachodniego z lasku ko艂o Elektrowni (fot. Dionizy Garbacz).

 

MW/MF/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Film Miko艂aj Fo艂ta, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, dr Eugeniusz 艁azowski „Prywatna Wojna”.