16 czerwca 1923 r. urodził się Zygmunt Kajzer ps. „Mały” – dowódca patrolu Kedywu AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

Zygmunt Kajzer ps. „Mały”

16 czerwca 1923 – 8 lipca 1944

Żołnierz Związku Walki Zbrojnej (ZWZ Stalowa Wola)
Żołnierz Armii Krajowej (AK Stalowa Wola)
Dowódca patrolu Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola

Żołnierze Kedywu od lewej stoją: Tadeusz Majcherski ps. „Kozak”, Jerzy Łyżwański ps. „Puchacz”, siedzą: Zygmunt Kajzer ps. „Mały” i Tadeusz Szumielewicz ps. „Ted” (fot. Archiwum D. Garbacza).

Zygmunt Kajzer urodził się 16 czerwca 1923 r. w Żyrardowie, w dzisiejszym województwie mazowieckim. Był synem Jana i Kazimiery. Miał starszego brata Jana (ps. „Wieża”), który też w czasie okupacji służył w AK oraz starszą siostrę Zofię, która w okresie międzywojennym była słynną aktorką i późniejszą żoną ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego. W 1938 roku przeprowadził się z rodziną do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie podkarpackie) gdzie rozpoczął naukę w liceum.

W czasie niemieckiej okupacji pracował w kinie „Stal” Władysława Kubikowskiego (żołnierza AK ps. „Kula”) na dzisiejszej ul. Narutowicza w Stalowej Woli gdzie Niemcy urządzili dla siebie kawiarnię oraz kino „Nur für Deutsche” (tylko dla Niemców). W maju 1940 roku rozpoczął pracę jako statystyk w Zakładach Południowych (Centralnego Okręgu Przemysłowego) przemianowanych wówczas przez Niemców na zakłady zbrojeniowe „Reichswerke Hermann Göring – Werke Stalowa Wola” i następnie w „Reichswerke Braunschweig G.m.b.H. Werk Stalowa Wola” (obecnie Huta Stalowa Wola).

Konspiracja antyniemiecka

W grudniu 1940 zagrożony aresztowaniem w fali aresztowań działaczy podziemia w Stalowej Woli porzucił pracę i przeszedł całkowicie do konspiracji. Początkowo działał w stalowowolskiej ZWZ, a po powołaniu Armii Krajowej i później po powołaniu Kierownictwa Dywersji został skierowany do Kedywu AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola, w którym pełnił funkcję dowódcy patrolu dywersyjnego.

Jako żołnierz Kedywu uczestniczył w wielu akcjach bojowych i dywersyjnych. Był jednym z pięciu żołnierzy podczas wykrycia przez Gestapo 18 maja 1944 roku tajnej siedziby Kedywu w Rozwadowie (obecnie powstające Muzeum Kedywu). Podczas walki z Gestapo Zygmunt Kajzer wraz ze Stanisławem Korfelem „Korskim” powstrzymali Gestapo na strychu budynku gdzie ulokowany był lokal Kedywu, to spowodowało wycofanie Niemców na zewnątrz i umożliwiło żołnierzom AK dalszą ucieczkę przez okna kina, które znajdowało się na partere w budynku.

Czytaj więcej: Wpadka Kedywu AK

13 sierpnia 1944 r. ekshumacja Zygmunta Kajzera ps. „Maly” z podwórka siedziby Gestapo w Nisku. Na zdjęciu matka Kazimiera Kajzer obok Władysław Kubikowski ps. „Kula” i z tyłu Jerzy Łyżwański ps. „Puchacz” (fot. Stanisław Puchalski).

Poległ w następnej obławie

Niecałe dwa miesiące po wpadce Kedywu Zygmunt Kajzer poległ podczas próby wyrwania się z otoczonego przez Gestapo i żandarmerię domu gdzie przebywał 8 lipca 1944 roku w Nisku (woj. podkarpackie). W czasie akcji Gestapo otoczyło dom i usiłowało aresztować przebywających tam Zygmunta Kajzera i Stanisława Kotwicę ps. „Wąsik”. W czasie potyczki Mały i Wąsik podjęli próbę ucieczki, Wąsikowi udało się zmylić Gestapo i zbiegł, niestety podczas przeskakiwania przez płot Mały został trafiony kulą przez Niemców i śmiertelnie ranny.

Ciało Zygmunta Kajzera gestapowcy zakopali na podwórku siedziby Gestapo w Nisku. 13 sierpnia 1944 roku po wejściu sowieckiej Armii Czerwonej Zygmunt Kajzer został ekshumowany i pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Rozwadowie (obecnie Stalowa Wola) wraz z poległym wcześniej dowódcą Kedywu Stanisławem Bełżyńskim. W 1947 roku obaj zostali ponownie ekshumowani i przeniesieni do Mauzoleum Żołnierzy AK na Cmentarzu Komunalnym w Stalowej Woli gdzie spoczywają do dziś wśród stalowowolskich żołnierzy Armii Krajowej.

Odznaczenia

Dnia 24 grudnia 1945 roku na wniosek stalowowolskiego ZBOWiD-u (komunistycznej organizacji kombatanckiej) został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy oraz Krzyżem Partyzanckim.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, Stanisław Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”.