艢wi臋ta „Cichociemnych” podczas szkolenia w Anglii. Stanis艂aw 艢o艂tys drugi z prawej na dole choinki.
(fot.A.Gradulska/M.Biesiada)
Ko艅cem ubieg艂ego roku Sejm RP uchwali艂 2016 rok „Rokiem Cichociemnych”, aby odda膰 ho艂d legendarnym 偶o艂nierzom-spadochroniarzom szkolonym podczas II wojny 艣wiatowej w Anglii. Przez ca艂y rok w ca艂ym kraju odbywa艂y si臋 ro偶nego rodzaju uroczysto艣ci, wystawy i koncerty, w kt贸rych byli przypominani wielcy Bohaterowie tych elitarnych oddzia艂贸w.
My r贸wnie偶 starali艣my si臋 przybli偶y膰 na 艂amach naszych stron i portali spo艂eczno艣ciowych „Cichociemnego” Stanis艂awa So艂tysa ps. „Sowa”, „W贸jt”, kt贸ry przez kilka miesi臋cy dow贸dzi艂 rozwadowskim Kedywem. Mimo ograniczonych informacji, nie ustawali艣my w poszukiwaniu i odkrywaniu nowych fakt贸w dla upami臋tnienia jego osoby i w pozyskiwaniu eksponat贸w dla naszego przysz艂ego muzeum Kedywu i Armii Krajowej. Nasze wysi艂ki nareszcie zaowocowa艂y i kilka dni temu uda艂o nam si臋 dotrze膰 do 偶yj膮cych jeszcze cz艂onk贸w rodziny Stanis艂awa So艂tysa i w najbli偶szych dniach planujemy seri臋 wywiad贸w z cz艂onkami rodziny, kt贸rzy obiecali nam takie informacje dostarczy膰. Dodatkowo rodzina udost臋pni艂a kilka niepublikowanych zdj臋膰 i dokument贸w (poni偶ej), kt贸re mamy nadziej臋 trafi膮 kiedy艣 do naszego muzeum. Jeszcze raz zach臋camy do zapoznania si臋 z (uzupe艂nionym) 偶yciorysem tego bardzo m艂odego i niezwykle odwa偶nego Bohatera, kt贸ry odda艂 dla swojej ojczyzny to co najcenniejsze – swoje 偶ycie.
Stanis艂aw So艂tys ps. „Sowa”, „W贸jt”
ur. 1 grudnia 1921 r. – zm. 8 czerwca 1944 r.
Urodzi艂 si臋 w Warszawie 1 grudnia 1921 roku. Syn Jadwigi i Mi艂osza, legionisty i p贸藕niejszego 偶o艂nierza wywiadu AK. Pochodzi艂 z rodziny patriotycznej o tradycjach nauczycielskich. Pod koniec lat dwudziestych, rodzina So艂tys贸w przenios艂a si臋 na 艢l膮sk z podwarszawskiego Sulej贸wka. W 1937 r. uko艅czy艂 gimnazjum og贸lnokszta艂c膮ce w Katowicach. W 1939 r. otrzyma艂 艣wiadectwo dojrza艂o艣ci z Liceum Og贸lnokszta艂c膮cego w Katowicach.
W czasie nauki w gimnazjum dzia艂a艂 jako instruktor harcerski, krzewi膮c polskie tradycje patriotyczne w艣r贸d r贸wie艣nik贸w.聽Na wakacje w 1939 roku pojecha艂 do wujostwa Duli艅skich, mieszkaj膮cych w przysi贸艂ku Zofipole, dzi艣 w gminie Annopol. Jego wuj, pan Roman Duli艅ski, by艂 administratorem folwarku Hempl贸w z Wa艂owic. Tam, w dworku otoczonym dooko艂a lasami, zasta艂a go wojna.
W chwili wybuchu wojny nie mia艂 jeszcze uko艅czonych 18 lat, nie mia艂 wi臋c szans dosta膰 si臋 do walcz膮cego wojska. Los jednak sprawi艂, 偶e do zagubionego w lasach Zofipola, w nocy 9 wrze艣nia przyby艂a kilkudziesi臋cioosobowa grupa sztabowa 偶o艂nierzy Wojsk Polskich. Jak si臋 okaza艂o, by艂a to grupa o sile kompanii, z rozbitej za Wis艂膮 odwodowej Armii 鈥濸rusy”, kt贸rej resztki po bitwie pod I艂偶膮 przebi艂y si臋 nad Wis艂臋.聽 Po przeprawie w rejonie J贸zefowa i S艂upi Nadbrze偶nej ci膮gn臋艂y do Lublina, gdzie zgodnie聽z rozkazem Naczelnego Wodza mia艂a tworzy膰 si臋 Armia 鈥濴ublin”, pod dow贸dztwem gen. Tadeusza Piskora. W grupie tej by艂o dw贸ch genera艂贸w: Gustaw Paszkiewicz, dow贸dca 12 dywizji piechoty oraz Stanis艂aw聽 Skwarczy艅ski, dow贸dca grupy operacyjnej Armii 鈥 Prusy”, 呕o艂nierze przenocowali tylko聽w Zofipolu i nad ranem wyjechali w kierunku Lublina. Stanis艂aw So艂tys zabra艂 si臋 z nimi na ochotnika,聽w mundurze harcerza. Na po偶egnanie zostawi艂 rodzicom tylko kartk臋, na kt贸rej skre艣li艂 par臋 s艂贸w, 偶e tak w艂a艣nie musi post膮pi膰.
Nast臋pnego dnia19 wrze艣nia z聽rozbit膮 Armi膮 鈥濸rusy” przekroczy艂 granic臋 polsko-rumu艅sk膮. Na pocz膮tku listopada dotar艂 do Francji, gdzie zosta艂 skierowany do Szko艂y Podchor膮偶ych Piechoty w Guer, kt贸r膮 uko艅czy艂 z bardzo dobrym wynikiem w kwietniu 1940 roku. W czerwcu 1940 roku po upadku Francji ewakuowa艂 si臋 do Wielkiej Brytanii, gdzie zosta艂 przydzielony do 1 Brygady Strzelc贸w, tam odby艂 kurs zast臋pc贸w dow贸dc贸w pluton贸w i zg艂osi艂 si臋 do s艂u偶by w kraju. Po konspiracyjnym przeszkoleniu dywersyjnym 2413 kandydat贸w, zosta艂 wyselekcjonowany do elitarnej grupy 316 鈥濩ichociemnych” spadochroniarzy Armii Krajowej i zosta艂 zaprzysi臋偶ony 24 sierpnia 1942 roku w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza聽na rot臋聽Armii Krajowej.
Zrzut do Polski i dzia艂alno艣膰 konspiracyjna
Zrzutu z Anglii na teren okupowanej Polski dokonano w nocy z 26 na 27 stycznia 1943 roku w ramach聽operacji 鈥濭auge鈥 – dowodzonej przez por. naw. Radomira Walczaka. Ekipa spadochroniarzy, w kt贸rej si臋 znajdowa艂, zosta艂a zrzucona na plac贸wk臋 odbiorcz膮 鈥炁籾br”-聽14 km na p贸艂noc od Kielc. Po aklimatyzacji w Warszawie dosta艂 przydzia艂 do rozwadowskiego Kedywu AK obwodu „Niwa” (Nisko-Stalowa Wola), gdzie聽pe艂ni艂 funkcj臋 oficera dywersji od listopada 1943 roku聽do marca 1944 roku. Zwolniony z dow贸dztwa rozwadowskiego Kedywu聽zosta艂 przeniesiony do mieleckiego Kedywu AK Obwodu „Mleko”. Jego zadania koncentrowa艂y si臋 wok贸艂 odbioru alianckich zrzut贸w sprz臋tu i broni przeznaczonych dla Armii Krajowej. Odpowiada艂 r贸wnie偶 za nadzorowanie produkcji broni w tajnej wytw贸rni zlokalizowanej w podmieleckich Wadowicach.
Aresztowanie
Dzia艂alno艣膰 dywersyjn膮 Stanis艂awa So艂tysa przerwa艂o aresztowanie, do kt贸rego dosz艂o 聽20 maja 1944 r. w dworze聽Przybysz w Jamach ko艂o Mielca podczas potyczki z Gestapo. Z dworu Przybysz zosta艂 przewieziony do wi臋zienia w Mielcu gdzie by艂 wielokrotnie przes艂uchiwany i brutalnie torturowany. Wybito mu wszystkie z臋by, po艂amano palce, wyrywano paznokcie, ale mimo to nie wyda艂 nikogo.
Po aresztowaniu Stanis艂awa So艂tysa, Komenda Mieleckiego Obwodu AK podj臋艂a starania w celu odbicia wi臋藕nia. Do tego zadania wyznaczeni zostali ludzie z mieleckiego Kedywu: por. Leon Kobzdej, ps 鈥濴e艣nik鈥, por. Wies艂aw Lachnit, ps. 鈥濳ulski鈥, Grzegorz Wery艅ski, ps. 鈥濲ask贸艂ka鈥 i Walenty Basiaga, ps. 鈥濲ele艅鈥. Ostatecznie akcj臋 odbicia ustalono na dzie艅 23 maja. Wywiad ustali艂, 偶e 鈥濿贸jt鈥 w tym dniu zostanie przewieziony samochodem z siedziby Gestapo przy ul. Narutowicza do Rzeszowa. Wyznaczono na miejsce akcji naro偶nik ulic Narutowicza i Ko艣ciuszki, sk膮d zamierzano wycofa膰 si臋 z odbitym wi臋藕niem w zaro艣la nad Wis艂ok膮 i dalej na Radomy艣l Wielki.
Plan akcji przewidywa艂, 偶e skr臋caj膮cy na szos臋 d臋bick膮 samoch贸d gestapowski mieli ostrzela膰 i zatrzyma膰 Lachnit i Wery艅ski. Po odbiciu wi臋藕nia mia艂 by膰 dokonany odskok. Akcja zako艅czy艂a si臋 tragicznie. Gdy partyzanci z broni膮 o um贸wionym czasie oczekiwali na stanowiskach, 偶andarmeria otrzyma艂a telefoniczn膮 informacj臋 od pracownik贸w Banku Rolnego, 偶e przed budynkiem kr臋c膮 si臋 podejrzani ludzie. 呕andarmi wys艂ali patrol, w kt贸rym znajdowa艂 si臋 偶andarm Wucky oraz funkcjonariusz Kripo Rajtaj. Niemcy znaj膮c聽opisy partyzant贸w, zaatakowali ich niespodziewanie na ulicy, zabijaj膮c na miejscu Wery艅skiego, rannego Lachnita przewieziono do szpitala i starano si臋 Go utrzyma膰 przy 偶yciu, w celu wymuszenia od niego zezna艅. Niemcy obawiaj膮c si臋 jednak pr贸by odbicia 鈥濿贸jta鈥 i rannego Lachnita z mieleckiego szpitala, przewiezli ich pod wzmocnionym nadzorem do Rzeszowa, do wi臋zienia na Zamku. Obaj zostali ponownie poddani okrutnym torturom. Ranny Lachnit, aby nie wyda膰 koleg贸w i skr贸ci膰 sobie cierpienie, zerwa艂 za艂o偶one opatrunki. Stanis艂aw So艂tys zosta艂 zastrzelony w celi wi臋zienia na Zamku w Rzeszowie w dniu 8 czerwca 1944 roku.聽W chwili 艣mierci mia艂 zaledwie 23 lata.
Po wojnie w 1948 roku jego szcz膮tki ekshumowano i z艂o偶ono w kwaterze wojskowej na Cmentarzu Katedralnym w Sandomierzu. Na jego grobie znajduje si臋 r贸wnie偶 pami膮tkowa tabliczka wspominaj膮ca ojca聽Mi艂osza So艂tysa 偶o艂nierza AK, kt贸ry zgin膮艂 w obozie koncentracyjnym Buchenwald w 1945 r.
Po艣miertnie odznaczony Krzy偶em Srebrnym Orderu Virtuti Militari nr 13403, Krzy偶em Armii Krajowej oraz Medalem Wojska Polskiego. W Stalowej Woli na osiedlu Zasanie, jedna z ulic zosta艂a nazwana ulic膮 Stanis艂awa So艂tysa ku czci jego pami臋ci.
聽Cze艣膰 i Chwa艂a Bohaterom!
Dr. 艁azowski odbija 鈥濩ichociemnego鈥 z r膮k Sowiet贸w tutaj鈥
MW
zr贸d艂a: Dionizy Garbacz聽„Brunatne Lata”, Jedrzej Tucholski „Cichociemni”,聽malopolskawiiwojnie.pl,聽Zesp贸艂 Szk贸艂 Gastronomicznych i Hotelarskich w Sandomierzu, Marek Biesiada.
podziel si臋: