16 grudnia 2006 r. zmar艂 w USA dr Eugeniusz 艁azowski – lekarz rozwadowskiej AK

(fot. Fundacja KEDYW)

Dr Eugeniusz 艁azowski ps. „Leszcz”

ur. 23 grudnia 1913 r. – zm. 16 grudnia 2006 r.

呕o艂nierz Wojska Polskiego / wrzesie艅 ’39
呕o艂nierz i lekarz NOW i AK Rozwad贸w


Eugeniusz S艂awomir 艁azowski urodzi艂 si臋 23 grudnia 1913 r. w Cz臋stochowie. By艂 synem Kazimierza i Zofii z d. Wr贸blewskiej. Po odzyskaniu przez Polsk臋 niepodleg艂o艣ci wyjecha艂 z rodzicami do Warszawy. By艂聽absolwentem Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie. W 1933 r. po uko艅czeniu gimnazjum wst膮pi艂 do Wojska Polskiego na kurs Szko艂y Podchor膮偶ych Sanitarnych. Jako 偶o艂nierz SPS studiowa艂 na koszt Wojska Polskiego na Uniwersytecie Warszawskim na wydziale lekarskim.

Wybuch II wojny

Wybuch II wojny 艣wiatowej zasta艂 go w trakcie zdawania egzamin贸w ko艅cowych na UW. We wrze艣niu 1939 r. bez przydzia艂u wojskowego przypadkowo trafi艂 do Batalionu KOP Buds艂aw, w kt贸rym dosta艂 rozkaz pe艂ni膰 s艂u偶b臋 medyczn膮 i jako podporucznik zosta艂 zmobilizowany i przydzielony do poci膮gu sanitarnego i wys艂any do szpitala w Brze艣ciu nad Bugiem. W Brze艣ciu uczestniczy艂 w ci臋偶kich walkach z Niemcami a nast臋pnie z Sowietami. Po kl臋sce jego oddzia艂u dosta艂 si臋 do sowieckiej niewoli, z kt贸rej uda艂o mu si臋 uwolni膰 i ewakuowa膰 z transportem sanitarnym na po艂udnie kraju, by w ko艅cu dotrze膰 do Stalowej Woli, gdzie mieszka艂a jego narzeczona Maria „Murka” To艂wi艅ska. Maria z rodzicami przyjecha艂a do Stalowej Woli przed wojn膮, jej ojciec in偶. Ludwik To艂wi艅ski by艂 dyrektorem naczelnym budowy Zak艂ad贸w Po艂udniowych – Centralnego Okr臋gu Przemys艂owego (COP) w Stalowej Woli.

Ze wzgl臋du na wybuch wojny Eugeniusz 艁azowski postanowi艂 zamieszka膰 blisko narzeczonej w Stalowej Woli, tam w listopadzie 1939 r. w ko艣ciele M.B Szkaplerznej przy Rynku w Rozwadowie (dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli) po艣lubi艂 Mari臋 To艂wi艅sk膮. Jednak gdy sytuacja wojenna wyda艂a si臋 by膰 stabilna postanowi艂 wr贸ci膰 do Warszawy, aby doko艅czy膰 ostatnie egzaminy. W styczniu 1940 r. otrzyma艂 dyplom lekarza. W czasie pobytu w Warszawie zosta艂 kolejny raz aresztowany, tym razem przez niemieckie Gestapo, ale jak i poprzedniego razu uda艂o si臋 mu wydosta膰 z aresztu.

W 1941 r. wraz z 偶on膮 zdecydowali si臋 wr贸ci膰 do Stalowej Woli, by tam przeczeka膰 wojn臋. Po przybyciu do Stalowej Woli dosta艂 propozycj臋 prowadzenia gabinetu lekarskiego od ksi臋偶nej Anny Lubomirskiej w zorganizowanym przez ni膮 Polskim Czerwonym Krzy偶u. Po przyj臋ciu propozycji pracy otrzyma艂 od ksi臋偶nej Lubomirskiej mieszkanie i miejsce na gabinet PCK, kt贸re ulokowane by艂o na rozwadowskim Rynku.

Praca konspiracyjna

Od samego przyjazdu do Rozwadowa dzia艂a艂 w rozwadowskim oddziale Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), do kt贸rej zosta艂 wprowadzony przez ksi臋偶n膮 Ann臋 Lubomirsk膮. Po scaleniu NOW z Armi膮 Krajow膮 wspomaga艂 i leczy艂 偶o艂nierzy NOW jak oraz AK.

18 maja 1944 r. po napadzie Gestapo na tajn膮 siedzibie Kedywu obwodu Nisko-Stalowa Wola AK na tzw. „G贸rce鈥 (dzisiejsze powstaj膮ce Muzeum Kedywu), opatrywa艂 rannego podczas walki 偶o艂nierza Kedywu Zygmunta Kajzera ps. „Ma艂y鈥. Jako lekarz AK wspomaga艂 nie tylko medycznie, zdekonspirowanym 偶o艂nierzom zagro偶onym aresztowaniem pomaga艂 w znalezieniu bezpiecznej kryj贸wki. Cz臋sto udawa艂 si臋 z pomoc膮 za San by pomaga膰 partyzantom zasa艅skiego oddzia艂u NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka.


Czytaj wi臋cej: Ostatni rozkaz w AK: Dr. 艁azowski odbija „Cichociemnego” z r膮k Sowiet贸w


Tajna dywersja lekarzy

Bliski znajomy 艁azowskiego dr Stanis艂aw Matulewicz, odkry艂 podczas okupacji, 偶e zaszczepienie osoby nie gro藕n膮 bakteri膮 Proteus OX19 daje podczas test贸w wyniki identyczne jak przy zaka偶eniu tyfusem plamistym, nie powoduj膮c u pacjenta choroby. Nie m贸wi膮c nikomu o tym odkryciu, obaj lekarze postanowili podj膮膰 tajna dywersj臋 u偶ywaj膮c tego odkrycia. Wkr贸tce obaj lekarze zacz臋li szczepi膰 swoich pacjent贸w niegro藕n膮 bakteri膮 i wysy艂a膰 pr贸bki krwi do niemieckich laboratori贸w by zobaczy膰 jaki efekt odnios膮 ich dzia艂ania. Zabieg okaza艂 si臋 skuteczny i lekarze zdecydowali si臋 stopniowo z roku na rok zwi臋ksza膰 zasi臋g sztucznej epidemii. W efekcie Niemcy og艂osili okolice Rozwadowa i pobliskich wsi terenem obj臋tym zaraz膮, drastycznie zmala艂y wyw贸zki ludno艣ci na roboty i do oboz贸w koncentracyjnych, a niemieccy obywatele w po艣piechu ewakuowali si臋 z zagro偶onego epidemi膮 obszaru. Aby unikn膮膰 dekonspiracji 艁azowski i Matulewicz ukryli fakt ca艂kowitej nieszkodliwo艣ci bakterii OX19 tak偶e przed samymi pacjentami.

Mimo, 偶e lekarze 艣cis艂e kontrolowali „sztuczn膮 epidemi臋” fa艂szuj膮c z rozwag膮 dane w raportach, a przy tym powoli zawy偶aj膮c ilo艣膰 zu偶ytych lek贸w zwalczaj膮cych tyfus, to i tak Niemcy nabrali z czasem podejrze艅 wobec polskich lekarzy, w ko艅cu 艣miertelno艣膰 na obszarze obj臋tym epidemi膮 nie wzrasta艂a.

Pod koniec 1943 roku do Rozwadowa przyby艂a komisja kontrolna z艂o偶ona z niemieckiego lekarza i jego dw贸ch praktykant贸w, kt贸ra mia艂a rozstrzygn膮膰 o prawdziwo艣ci epidemii. Podczas wizyty dr 艁azowski postanowi艂 „ugo艣ci膰” niemieckich przybysz贸w licz膮c, 偶e niemieccy lekarze odpuszcz膮 g艂臋bsze badanie sytuacji. Zabieg 艁azowskiego w pe艂ni poskutkowa艂. W zorganizowanej uczcie uda艂o si臋 upi膰 lekarza, a jego praktykant贸w zaprowadzono do os贸b faktycznie choruj膮cych na tyfus plamisty. Jak si臋 okaza艂o to im zupe艂nie wystarczy艂o by potwierdzi膰 epidemiologiczn膮 sytuacj臋 w Rozwadowie, przynajmniej na jaki艣 czas.

Dekonspiracja i ucieczka

W lipcu 1944 r. Niemcy dowiedli, 偶e dr 艁azowski wspomaga partyzant贸w. Uda艂o mu si臋 jednak unikn膮膰 aresztowania, chwil臋 przed przyj艣ciem Niemc贸w zosta艂 ostrze偶ony przez volksdeutscha ze stalowowolskiej Gestapo. W po艣piechu w gabinecie doktora volksdeutsch o艣wiadczy艂, 偶e b臋dzie zlikwidowany osobi艣cie przez kata Stalowej Woli gestapowca Rudolfa Zimmermanna. Po tym ostrze偶eniu Eugeniusz 艁azowski natychmiast postanowi艂 si臋 ukry膰. Tak jak sta艂, wraz z 偶on膮 i malutk膮 c贸rk膮 Aleksandr膮 i zbiegli z Rozwadowa. Przez chwil臋 ukrywali si臋 u te艣ci贸w w Stalowej Woli jednak wkr贸tce pojawili si臋 Sowieci i niemiecka okupacj膮 dobieg艂a ko艅ca. Do zdewastowanej Warszawy gdzie przetrwali rodzice dra 艁azowskiego powr贸cili po wojnie. W 1945 r. w Warszawie podj膮艂 prac臋 w Klinice Akademii Medycznej oraz w Instytucie Matki i Dziecka.

Emigracja

W 1958 r. wyjecha艂 z rodzin膮 do USA jako stypendysta Fundacji Rockefellera. W USA zosta艂 profesorem pediatrii na Uniwersytecie Stanowym w Illinois. W latach 80. przeszed艂 na emerytur臋 i zamieszka艂 w stanie Oregon. By艂 autorem ponad stu prac naukowych w j臋zyku polskim i angielskim oraz wydanej w j臋zyku polskim i angielskim ksi膮偶ki pt. „Prywatna wojna. Wspomnienia lekarza-偶o艂nierza 1933-1944”, na podstawie kt贸rej ameryka艅ski producent nakr臋ci艂 w USA film dokumentalny pt. „Private War”. Niestety film do dzi艣 z nieznanych powod贸w nie doczeka艂 si臋 swojej premiery.

dr Eugeniusz Matulewicz i dr Stanislaw Matulewicz (fot. Maria Rehorowska)

Pierwsze spotkanie po wojnie w Rozwadowie

W 2000 r. dr 艁azowski oraz dr Matulewicz odwiedzili Stalow膮 Wol臋 po raz pierwszy od czas贸w II wojny. Przyjechali w贸wczas z ekip膮 filmow膮 i ameryka艅skim producentem Ryanem Banks by kr臋ci膰 zdj臋cia do wspomnianego filmu „Private War”. By艂a to pierwsza wizyta dra 艁azowskiego od czasu okupacji i jego jedyna. Zmar艂 16 grudnia 2006 r. w USA w Eugene, w stanie Oregon. Tam te偶 zosta艂 pochowany.

 

 

 


Upami臋tnienie lekarzy bohater贸w

W czerwcu 2016 r. w Stalowej Woli zosta艂 ods艂oni臋ty przez w艂adze miasta na rozwadowskim rynku pomnik ku czci lekarzom bohaterom.

Pomnik lekarzy Eugeniusza 艁azowskiego i Stanis艂awa Matulewicza w Stalowej Woli – Rozwadowie. (fot. stalowemiasto.pl)

Nowy film o lekarzach bohaterach

W pa藕dzierniku 2017 r. rozpocz臋艂y si臋 zdj臋cia do mi臋dzynarodowej produkcji filmowej koprodukcji polsko-francuskiej o lekarzach bohaterach o roboczym tytule „Polski Schindler”. Film w re偶yserii Barbary Necek i Katarzyny Cie艣lar opowiada艂 b臋dzie o doktorze Eugeniuszu 艁azowskim i historii sztucznej epidemii tyfusu plamistego jak膮 wraz z koleg膮 dr Stanis艂awem Matulewiczem wywo艂ali na terenach dzisiejszej Stalowej Woli i okolicach w czasie niemieckiej okupacji, po to by ratowa膰 lokaln膮 spo艂eczno艣膰 przed wywozami do niemieckich oboz贸w pracy czy oboz贸w zag艂ady.

Specjalnie dla potrzeb realizacji filmu, w pa藕dzierniku 2017 r. na pierwsz膮 tur臋 zdj臋膰 przyjecha艂 do Stalowej Woli z USA wnuk Eugeniusza 艁azowskiego Mark Gerrard. W filmie bra艂 r贸wnie偶 udzia艂 prezes Fundacji KEDYW Marek Wr贸blewski, kt贸ry przemierzy艂 Rozwad贸w wraz z Markiem Gerrardem w poszukiwaniu miejsc zwi膮zanych z 偶yciem i dzia艂alno艣ci膮 doktora Eugeniusza 艁azowskiego. Opr贸cz zdj臋膰 w Stalowej Woli kr臋cone s膮 tak偶e zdj臋cia za granic膮, m.in. w USA.

Mi臋dzynarodowa produkcja filmowa o lekarzach bohaterach powstaje w koprodukcji polsko-francuskich producent贸w Plesnar & Krauss Films i Fido Film – s艂yn膮cych z polskich i mi臋dzynarodowych produkcji oraz z francusk膮 firm膮 La Famiglia. Film powstaje przy wsparciu Narodowego Centrum Kultury i Miasta Stalowej Woli. Producenci planuj膮 zako艅czenie prac nad filmem w pierwszej po艂owie 2019 roku. Premiera filmu przewidziana jest r贸wnie偶 w pierwszej po艂owie 2019 r.

MW / Fundacja KEDYW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Eugeniusz 艁azowski „Prywatna wojna”, Maria Rehorowska „Rozwad贸w nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”, Film Miko艂aj Fo艂ta.

漏 COPYRIGHT 2016-2018 Fundacja KEDYW. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody Fundacji KEDYW zabronione!


Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje w czynie spo艂ecznym z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza dzia艂alno艣膰 opiera si臋 na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osi膮gniemy celu! WESPRZYJ NAS!聽

Konto bankowe: SANBank Nadsa艅ski Bank Sp贸艂dzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kart膮 p艂atnicz膮 przez system p艂atno艣ci PayPal