(fot. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli)
kpt. Kazimierz Pilat ps. „Zaremba”
ur. 01.03.1897 r. – zm. ?.03.1944 r.
Kapitan Wojska Polskiego
Komendant ZWZ w Stalowej Woli
Komendant Obwodu Nisko – Stalowa Wola Armii Krajowej
Kazimierz Pilat urodził się 1 marca 1897 r. w Tyczynie koło Rzeszowa. Był synem Franciszka i Wiktorii z d. Paśko. Miał cztery siostry i czterech braci. Jako młody chłopiec pomagał ojcu w prowadzeniu zakładu ślusarsko-kowalskiego. Podczas pracy z ojcem zaowocowało w nim zamiłowanie do techniki. Jeszcze jako młody chłopiec działał przez kilka lat w niepodległościowej organizacji „Zarzewie”. W 1914 r. zdał maturę w Rzeszowie.
Od lewej: żona Józefa, syn Wojciech i Kazimierz Pilat (fot. Kolekcja Karola Karbarza)
Służba w wojsku
W wieku 18 lat został powołany do służby wojskowej w armii austriackiej. W latach 1915-1916 ukończył kurs oficerski w czeskiej Opawie, praktykę odbywał w jednostkach liniowych gdzie czekała na niego wojna na froncie wschodnim. Potem był front włoski, walki w Alpach i na bagnistych terenach nad rzeką Piave. Tam też został ranny i zachorował na malarię. Po powrocie do Polski od listopada 1918 do 1922 r. był żołnierzem tworzącego się Wojska Polskiego. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej, jako obrońca Lwowa, a następnie w wojnie z bolszewikami.
Okres międzywojenny
Po demobilizacji rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. W latach 1922-1929 studiował na wydziale mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Został inżynierem mechanikiem. Pracował we lwowskiej Elektrowni, w dyrekcji Lasów Państwowych w Łucku, w zakładach produkujących dla wojska, w warsztatach portowych rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku, Zakładach Balonowych i Wytwórni Spadochronów w Legionowie, a także Zbrojowni nr 2 w Warszawie. 5 lutego 1930 r. ożenił się z Józefą Kopyto w kościele parafialnym w Zakopanem i wkrótce urodził się syn Wojciech. W październiku 1938 r. przeprowadził się z rodziną do Stalowej Woli by podjąć pracę w Zakładach Południowych (COP) w Stalowej Woli, gdzie początkowo pracował w dziale konstrukcyjnym, a następnie w dziale gospodarki maszynowej.
(fot. Kolekcja Karola Karbarza)
Konspiracja
Kazimierz Pilat od wybuchu wojny działał w stalowowolskiej konspiracji, był jednym z organizatorów Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na terenie Stalowej Woli i jego pierwszym komendantem. Po scaleniu ZWZ z AK pełnił również funkcję pierwszego Komendanta Obwodu Nisko-Stalowa Wola Armii Krajowej. Jako komendant obwodu zaplanował i zorganizował wiele akcji bojowych na terenie obwodu. W czasie swojej działalności doprowadził do scalenia Batalionów Chłopskich (BCh) oraz do częściowego scalenia NOW z AK. Był bardzo lubiany wśród pracowników Zakładów Południowych i szanowanych przez działaczy konspiracji. Przez całe życie cechowała go niezwykła solidność, poczucie odpowiedzialności, porządku i zdyscyplinowanie.
Aresztowanie
9 marca 1944 r. Kazimierz Pilat został aresztowany przez Niemców na terenie Zakładów Południowych w Stalowej Woli i został osadzony w areszcie stalowowolskiej Gestapo, której siedziba mieściła się przy dzisiejszej ul. Skoczyńskiego 26. Prawdopodobnie przyczyną aresztowania było zdobycie przez Niemców informacji o tym, że na zlecenie Kazimierza Pilata została sfotografowana i przekazana do Londynu dokumentacja produkowanego w Zakładach Południowych niemieckiego działa przeciwlotniczego „Flak 8.8”. Do dziś jednak nie wiadomo kto wydał Kazimierza Pilata. Podczas śledztwa w siedzibie Gestapo był brutalnie torturowany lecz nie wydał nikogo. Według informacji przekazanej przez niemieckiego lekarza dra Richarda Herbolda, tego samego dnia został zabity, a następnie zakopany na terenie dzisiejszego Parku Miejskiego. Niemcy nigdy nie zdradzili dokładnego miejsca jego pochówku, co miało być z ich strony aktem zemsty za jego patriotyczną działalność.
Dokładne miejsce, w którym zostały zakopane zwłoki Kazimierza Pilata do dziś nie zostało odnalezione. W 1989 r. za staraniem organizacji kombatanckich Kazimierz Pilat został upamiętniony pomnikiem na terenie parku w pobliżu Szkoły Muzycznej. Park dziś nazywa się Parkiem Miejskim im. kpt. Kazimierza Pilata.
Pomnik Kazimierza Pilata na terenie dzisiejszego Parku Miejskiego im. Kazimierza Pilat (fot. Fundacja KEDYW)
Cześć Jego Pamięci!
MW/Fundacja KEDYW
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Zdzisław Domino „Głos Tyczna” 2009. Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.