09.03.44 r. Niemcy aresztują Komendanta Obwodu Nisko – Stalowa Wola AK Kazimierza Pilata ps. „Zaremba”

©Fundacja KEDYW

(fot. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli)

kpt. Kazimierz Pilat ps. „Zaremba”

ur. 01.03.1897 r. – zm. ?.03.1944 r.

Kapitan Wojska Polskiego
Komendant ZWZ w Stalowej Woli
Komendant Obwodu Nisko – Stalowa Wola Armii Krajowej


Kazimierz Pilat urodził się 1 marca 1897 r. w Tyczynie koło Rzeszowa. Był synem Franciszka i Wiktorii z d. Paśko. Miał cztery siostry i czterech braci. Jako młody chłopiec pomagał ojcu w prowadzeniu zakładu ślusarsko-kowalskiego. Podczas pracy z ojcem zaowocowało w nim zamiłowanie do techniki. Jeszcze jako młody chłopiec działał przez kilka lat w niepodległościowej organizacji „Zarzewie”. W 1914 r. zdał maturę w Rzeszowie.

©Fundacja KEDYW

Od lewej: żona Józefa, syn Wojciech i Kazimierz Pilat (fot. Kolekcja Karola Karbarza)

Służba w wojsku

W wieku 18 lat został powołany do służby wojskowej w armii austriackiej. W latach 1915-1916 ukończył kurs oficerski w czeskiej Opawie, praktykę odbywał w jednostkach liniowych gdzie czekała na niego wojna na froncie wschodnim. Potem był front włoski, walki w Alpach i na bagnistych terenach nad rzeką Piave. Tam też został ranny i zachorował na malarię. Po powrocie do Polski od listopada 1918 do 1922 r. był żołnierzem tworzącego się Wojska Polskiego. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej, jako obrońca Lwowa, a następnie w wojnie z bolszewikami.

Okres międzywojenny

Po demobilizacji rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. W latach 1922-1929 studiował na wydziale mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Został inżynierem mechanikiem. Pracował we lwowskiej Elektrowni, w dyrekcji Lasów Państwowych w Łucku, w zakładach produkujących dla wojska, w warsztatach portowych rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku, Zakładach Balonowych i Wytwórni Spadochronów w Legionowie, a także Zbrojowni nr 2 w Warszawie. 5 lutego 1930 r. ożenił się z Józefą Kopyto w kościele parafialnym w Zakopanem i wkrótce urodził się syn Wojciech. W październiku 1938 r. przeprowadził się z rodziną do Stalowej Woli by podjąć pracę w Zakładach Południowych (COP) w Stalowej Woli, gdzie początkowo pracował w dziale konstrukcyjnym, a następnie w dziale gospodarki maszynowej.

©Fundacja KEDYW

(fot. Kolekcja Karola Karbarza)

Konspiracja

Kazimierz Pilat od wybuchu wojny działał w stalowowolskiej konspiracji, był jednym z organizatorów Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na terenie Stalowej Woli i jego pierwszym komendantem. Po scaleniu ZWZ z AK pełnił również funkcję pierwszego Komendanta Obwodu Nisko-Stalowa Wola Armii Krajowej. Jako komendant obwodu zaplanował i zorganizował wiele akcji bojowych na terenie obwodu. W czasie swojej działalności doprowadził do scalenia Batalionów Chłopskich (BCh) oraz do częściowego scalenia NOW z AK. Był bardzo lubiany wśród pracowników Zakładów Południowych i szanowanych przez działaczy konspiracji. Przez całe życie cechowała go niezwykła solidność, poczucie odpowiedzialności, porządku i zdyscyplinowanie.

Aresztowanie

9 marca 1944 r. Kazimierz Pilat został aresztowany przez Niemców na terenie Zakładów Południowych w Stalowej Woli i został osadzony w areszcie stalowowolskiej Gestapo, której siedziba mieściła się przy dzisiejszej ul. Skoczyńskiego 26. Prawdopodobnie przyczyną aresztowania było zdobycie przez Niemców informacji o tym, że na zlecenie Kazimierza Pilata została sfotografowana i przekazana do Londynu dokumentacja produkowanego w Zakładach Południowych niemieckiego działa przeciwlotniczego „Flak 8.8”. Do dziś jednak nie wiadomo kto wydał Kazimierza Pilata. Podczas śledztwa w siedzibie Gestapo był brutalnie torturowany lecz nie wydał nikogo. Według informacji przekazanej przez niemieckiego lekarza dra Richarda Herbolda, tego samego dnia został zabity, a następnie zakopany na terenie dzisiejszego Parku Miejskiego. Niemcy nigdy nie zdradzili dokładnego miejsca jego pochówku, co miało być z ich strony aktem zemsty za jego patriotyczną działalność.

Dokładne miejsce, w którym zostały zakopane zwłoki Kazimierza Pilata do dziś nie zostało odnalezione. W 1989 r. za staraniem organizacji kombatanckich Kazimierz Pilat został upamiętniony pomnikiem na terenie parku w pobliżu Szkoły Muzycznej. Park dziś nazywa się Parkiem Miejskim im. kpt. Kazimierza Pilata.

©Fundacja KEDYW

Pomnik Kazimierza Pilata na terenie dzisiejszego Parku Miejskiego im. Kazimierza Pilat (fot. Fundacja KEDYW)

Cześć Jego Pamięci!

 

MW/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Zdzisław Domino „Głos Tyczna” 2009. Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.