24 marca 2009 r. odszed艂 Czes艂aw Cubera ps. „Cygan” – 偶o艂nierz stalowowolskiej AK

Czes艂aw Cubera ps. „Cygan”

ur. 27 wrze艣nia 1920 r. – zm. 24 marca 2009 r.

呕o艂nierz plac贸wki AK Stalowa Wola


Czes艂aw Cubera tu偶 przed wojn膮 prowadzi艂 dzia艂alno艣膰 handlow膮 i fili臋 rozwadowskiej Sp贸艂dzielni Rolniczo-Handlowej (SRH) przy ul. F-S, dzisiejszej ul. Wolno艣ci w Stalowej Woli. W贸wczas sklep SRH prowadzony przez Cuber臋 mie艣ci艂 si臋 na parterze hotelu (dzisiejszy p贸艂nocny budynek Urz臋du Miasta). Gdy wybuch艂a wojna i niemieckie wojska zacz臋艂y okupacj臋 Stalowej Woli, ulic臋 F-S i znajduj膮cy si臋 przy niej plac, Niemcy przemianowali na „Adolf Hitler Platz” (plac przed dzisiejszym Urz臋dem Miasta).

W 1941 r. niemiecki zarz膮d postanowi艂 wysiedli膰 Polak贸w z osiedla przy Adolf Hitler Platz by stworzy膰 osiedle dla niemieckich obywateli. Z budynku hotelu zosta艂 tak偶e wysiedlony ze sklepem SRH Czes艂aw Cubera. Na jego miejscu Niemcy urz膮dzili tam sklep „Nur f眉r Deutsche” (tylko dla Niemc贸w). Po wysiedleniu Sp贸艂dzielnia przenios艂a sw贸j sklep do nowego bloku na ul. Narutowicza gdzie Czes艂aw Cubera kontynuowa艂 dzia艂alno艣膰 Sp贸艂dzielni.

Niemiecki oddzia艂 Wehrmachtu na trawniku „Adolf Hitler Platz” przed budynkiem, w kt贸rym mie艣ci艂 si臋 sklep C. Cubery. Dzi艣 jest to budynek Urz臋du Miasta w Stalowej Woli (fot. Karol Karbarz).

Praca konspiracyjna

Podczas niemieckiej okupacji Czes艂aw Cubera ps. „Cygan” dzia艂a艂 w antyniemieckiej konspiracji. Pocz膮tkowo dzia艂a艂 w ZWZ, a nast臋pnie zosta艂 偶o艂nierzem stalowowolskiej Armii Krajowej. W sklepie SRH prowadzonego przez Czes艂awa Cuber臋 od pocz膮tku znajdowa艂 si臋 punkt kontaktowy stalowowolskiej konspiracji. Po powo艂aniu Armii Krajowej sklep s艂u偶y艂 jako punkt kontaktowy Komendy Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK.

Czes艂aw Cubera w czasie okupacji wraz ze swoim koleg膮, cz艂onkiem stalowowolskiego wywiadu AK Wac艂awem G贸rskim ps. „呕muda”, dodatkowo rozprowadzali w艣r贸d najbiedniejszych chleb, na kt贸ry Wac艂aw G贸rski podrabia艂 niemieckie kartki 偶ywno艣ciowe. O ich dzia艂alno艣ci wspomina艂 tak Czes艂aw Cubera:

„M贸j sklep prowadzi艂 sprzeda偶 r贸偶nych artyku艂贸w spo偶ywczych, jak np. papier do zaciemniania okien, s贸l, garnki itp. Rozprowadzali艣my tak偶e chleb na kartki, przy tym zaj臋ciu dopuszczali艣my si臋 fa艂szerstw, bo przecie偶 by艂o wielu ludzi biednych i prosz膮cych o sprzeda偶 chleba bez kartek. Niemcy zorientowali si臋, wi臋c zacz臋li na kartkach przybija膰 piecz膮tki. Wac艂aw G贸rski ze swoimi lud藕mi podrobili piecz臋膰. Wtedy Niemcy sporz膮dzili matryc臋 z napisem „Stahlwerke Braunschweig – Werk Stalowa Wola” i wyt艂aczali z jej pomoc膮 艣lady na kartkach. G贸rski dostarczy艂 i tak膮 matryc臋…”

Czes艂aw Cubera ps. „Cygan” przed swoim sklepem na ul. Wolno艣ci w latach 40-tych i dzisiejszy wygl膮d sklepu. (fot. D. Garbacz/Fundacja KEDYW)

Wpadka

W maju 1944 r. Czes艂aw Cubera dosta艂 rozkaz od dow贸dztwa AK by przewi贸z艂 do Sandomierza ma艂膮 paczk臋 skierowan膮 do sandomierskiej AK. 24 maja 1944 r. mia艂 odby膰 podr贸偶 poci膮giem z Rozwadowa, niestety w Rozwadowie Niemcy urz膮dzili ob艂awe, w kt贸rej zdo艂ali Go aresztowa膰. Tak ospisa艂 t膮 wpadk臋 po wojnie:

24 maja 1944 roku by艂a ob艂awa na dworcu kolejowym w Rozwadowie. Zacz臋艂o si臋 gdzie艣 o sz贸stej rano. Stacj臋 otoczyli Bahnschutze, Werkschutze, niemiecka 偶andarmeria, policja granatowa. By艂o te偶 trzech gestapowc贸w. Ju偶 na dworcu, w przej艣ciu nast臋powa艂a selekcja prowadzona przez gestapo. Jecha艂em w贸wczas z polecenia organizacji do Sandomierza, 偶eby w okre艣lonym miejscu przekaza膰 niewielki pakuneczek. Zatrzymano mnie podobnie jak wielu innych. Na szcz臋艣cie w pobli偶u znalaz艂 si臋 granatowy policjant i zaryzykowa艂em. Szeptem m贸wi臋 mu, 偶e chc臋 si臋 czego艣 pozby膰. Skin膮艂 na mnie, abym przesun膮艂 si臋 mi臋dzy zatrzymanymi. Gdy ju偶 by艂em blisko niego wyci膮gn膮艂 spod mojej pachy teczk臋 z fataln膮 przesy艂k膮. Zdo艂a艂 powiedzie膰 mi, 偶e jest z Gorzyc i nazywa si臋 Lipina, wi臋c poprosi艂em go, aby przekaza艂 teczk臋 w tamtej wsi Dulowi. Uda艂o si臋. Potem ustawiono nas w czw贸rki i poprowadzono do rozwadowskiego aresztu. Tego samego dnia zacz臋艂o si臋 przes艂uchanie. Mia艂em i艣膰 pierwszy, ba艂em si臋. Widz膮c to jeden z zatrzymanych, postawny m臋偶czyzna w p艂aszczu sk贸rzanym poszed艂 za mnie. I zacz臋li go bi膰. Nied艂ugo i mnie zacz臋to przes艂uchiwa膰. „Dok膮d jecha艂e艣?” „Do Sandomierza”. „Po co, dlaczego nie jeste艣 w pracy?” „Dzi艣 mam wolny dzie艅.” Zgadza艂o si臋, mia艂em wtedy wolny dzie艅. Kazali mi wszystko wyj膮膰 z kieszeni. A mia艂em niewiele, r贸偶ne drobiazgi, fotografi臋 narzeczonej z dedykacj膮, instrukcj臋 hodowli kr贸lik贸w. Obszukano mnie, nawet buty polecano 艣ci膮ga膰, co sz艂o mi bardzo opornie. Widz膮c to jeden z Niemc贸w pom贸g艂 mi zsun膮膰…

O sz贸stej wieczorem do naszej celi – a by艂o w niej dziesi臋ciu – przychodzi klucznik i m贸wi, 偶eby wychodzi膰. Ju偶 nam si臋 zdawa艂o, 偶e bior膮 nas na rozwa艂k臋, bo obok stoi gestapowiec. Tymczasem on m贸wi, aby bra膰 swoje rzeczy. Klucznik otworzy艂 bram臋 i oto jeste艣my na ulicy. Z miejsca pojecha艂em do Stalowej Woli, 偶eby da膰 zna膰 moim szefom. W mieszkaniu Kislingera zasta艂em jego, Dziubi艅skiego i Trojanowskiego siedz膮cych na pod艂odze. Zastanawiali si臋 co robi膰, skoro mnie aresztowano. Jaka偶 by艂a rado艣膰, jak mnie zobaczyli i dowiedzieli si臋 na domiar, 偶e up艂ynni艂em przesy艂k臋… Jak si臋 p贸藕niej okaza艂o, Lipina przekaza艂 Dulowi ow膮 teczk臋 z zawarto艣ci膮.

Udzia艂 w nieudanej akcji „Burza”

W sierpniu 1944 r. Czes艂aw Cubera zosta艂 cz艂onkiem Komitetu Obywatelskiego, kt贸ry powsta艂 w ramach akcji „Burza”, ktor膮 zaplanowa艂o stalowowolskie AK. Zadaniem Komitetu by艂o utrzymanie porz膮dku w okresie po wycofaniu si臋 niemieckich wojsk oraz zabezpieczenie okupowanych Zak艂ad贸w Po艂udniowych i stalowowolskiej elektrowni przed grabie偶膮 i dewastacj膮. Niestety plany zabezpieczenia Zak艂ad贸w w pe艂ni si臋 nie powiod艂y, jak te偶 sama akcja „Burza” w Stalowej Woli.

Po wojnie

Czes艂awowi Cuberze uda艂o sie przerzy膰 trudny czas niemieckiej okupacji i wojn臋. Po opuszczeniu przez Niemc贸w Stalowej Woli, w sierpniu 1944 r. otrzyma艂 pozwolenie na prowadzenie sklepu od nowo formuj膮cej si臋 w艂adzy miasta i kontynuowa艂 dzia艂alno艣膰 handlow膮. W latach 70-tych zosta艂 zast臋pc膮 dyrektora zak艂ad贸w mi臋snych w pobliskim Nisku. W 1976 r. zosta艂 dyrektorem produkcji w nowo powsta艂ej „Spo艂em” w Stalowej Woli.

Czes艂aw Cubera zmar艂 w Stalowej Woli, 24 marca 2009 r. w wieku 89 lat. Spoczywa na Cmentarzu Komunalnym w Stalowej Woli.

Cze艣膰 Jego Pami臋ci!

 

MW / Fundacja KEDYW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.


Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje w czynie spo艂ecznym z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza dzia艂alno艣膰 opiera si臋 na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osi膮gniemy celu! WESPRZYJ NAS!聽

Konto bankowe: SANBank Nadsa艅ski Bank Sp贸艂dzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kart膮 p艂atnicz膮 przez system p艂atno艣ci PayPal