Czesław Cubera ps. „Cygan”
27 września 1920 – 24 marca 2009
Żołnierz Związku Walki Zbrojnej (Stalowa Wola)
Żołnierz Armii Krajowej placówki krypt. „154” (Stalowa Wola)
Czesław Cubera tuż przed wojną prowadził działalność handlową i filię rozwadowskiej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej (SRH) przy ul. F-S (obecnie ul. Wolności) w Stalowej Woli (woj. podkarpackie). Sklep SRH prowadzony przez Czesława Cuberę mieścił się początkowo na parterze hotelu robotniczego (obecnie północny budynek Urzędu Miasta). Gdy wybuchła wojna i niemieckie wojska zaczęły okupację Stalowej Woli, ulicę F-S i znajdujący się przy niej plac, Niemcy przemianowali na „Adolf Hitler Platz” (plac przed dzisiejszym Urzędem Miasta).
W 1941 roku Niemcy wysiedlili Polaków z osiedla wokół Adolf Hitler Platz by stworzyć osiedle dla niemieckich obywateli przybyłych do Stalowej Woli. Z budynku hotelu został także wysiedlony ze sklepem SRH Czesław Cubera. Na jego miejscu Niemcy urządzili tam sklep „Nur für Deutsche” (tylko dla Niemców). Po wysiedleniu SRH przeniosła swój sklep do bloku przy ul. Narutowicza gdzie Czesław Cubera kontynuował działalność SRH.
Niemiecki oddział Wehrmachtu na trawniku „Adolf Hitler Platz” przed budynkiem, w którym mieścił się sklep C. Cubery. Dziś jest to budynek Urzędu Miasta w Stalowej Woli (fot. zbiory Karola Karbarza).
Praca konspiracyjna
Podczas niemieckiej okupacji Czesław Cubera ps. „Cygan” działał w antyniemieckiej konspiracji. Początkowo działał w ZWZ, a następnie został żołnierzem stalowowolskiej Armii Krajowej. W sklepie SRH prowadzonego przez Czesława Cuberę od początku znajdował się punkt kontaktowy stalowowolskiej konspiracji. Po powołaniu Armii Krajowej sklep służył jako punkt kontaktowy Komendy Obwodu Nisko–Stalowa Wola AK.
Czesław Cubera w czasie okupacji wraz ze swoim kolegą, żołnierzem wywiadu AK Wacławem Górskim ps. „Żmuda”, dodatkowo zaangażowali się w rozprowadzanie chleba wśród najbiedniejszych Polaków, na który Wacław Górski podrabiał niemieckie kartki żywnościowe i nie tylko. O ich działalności wspominał tak Czesław Cubera:
„Mój sklep prowadził sprzedaż różnych artykułów spożywczych, jak np. papier do zaciemniania okien, sól, garnki itp. Rozprowadzaliśmy także chleb na kartki, przy tym zajęciu dopuszczaliśmy się fałszerstw, bo przecież było wielu ludzi biednych i proszących o sprzedaż chleba bez kartek. Niemcy zorientowali się, więc zaczęli na kartkach przybijać pieczątki. Wacław Górski ze swoimi ludźmi podrobili pieczęć. Wtedy Niemcy sporządzili matrycę z napisem „Stahlwerke Braunschweig – Werk Stalowa Wola” i wytłaczali z jej pomocą ślady na kartkach. Górski dostarczył i taką matrycę…”
Czesław Cubera ps. „Cygan” przed swoim sklepem na ul. Wolności w latach 40-tych i dzisiejszy wygląd sklepu. (fot. D. Garbacz/Fundacja KEDYW)
Wpadka
W maju 1944 roku Czesław Cubera dostał rozkaz od dowództwa by przewiózł do Sandomierza małą paczkę skierowaną do kierownictwa AK w Sandomierzu. 24 maja 1944 r. miał odbyć podróż pociągiem z Rozwadowa (obecnie dzielnica Stalowej Woli), niestety w Rozwadowie Niemcy urządzili obławę, w której zdołali Go aresztować. Tak opisał tą wpadkę po wojnie:
24 maja 1944 roku była obława na dworcu kolejowym w Rozwadowie. Zaczęło się gdzieś o szóstej rano. Stację otoczyli Bahnschutze, Werkschutze, niemiecka żandarmeria, policja granatowa. Było też trzech gestapowców. Już na dworcu, w przejściu następowała selekcja prowadzona przez gestapo. Jechałem wówczas z polecenia organizacji do Sandomierza, żeby w określonym miejscu przekazać niewielki pakuneczek. Zatrzymano mnie podobnie jak wielu innych. Na szczęście w pobliżu znalazł się granatowy policjant i zaryzykowałem. Szeptem mówię mu, że chcę się czegoś pozbyć. Skinął na mnie, abym przesunął się między zatrzymanymi. Gdy już byłem blisko niego wyciągnął spod mojej pachy teczkę z fatalną przesyłką. Zdołał powiedzieć mi, że jest z Gorzyc i nazywa się Lipina, więc poprosiłem go, aby przekazał teczkę w tamtej wsi Dulowi. Udało się. Potem ustawiono nas w czwórki i poprowadzono do rozwadowskiego aresztu. Tego samego dnia zaczęło się przesłuchanie. Miałem iść pierwszy, bałem się. Widząc to jeden z zatrzymanych, postawny mężczyzna w płaszczu skórzanym poszedł za mnie. I zaczęli go bić. Niedługo i mnie zaczęto przesłuchiwać. „Dokąd jechałeś?” „Do Sandomierza”. „Po co, dlaczego nie jesteś w pracy?” „Dziś mam wolny dzień.” Zgadzało się, miałem wtedy wolny dzień. Kazali mi wszystko wyjąć z kieszeni. A miałem niewiele, różne drobiazgi, fotografię narzeczonej z dedykacją, instrukcję hodowli królików. Obszukano mnie, nawet buty polecano ściągać, co szło mi bardzo opornie. Widząc to jeden z Niemców pomógł mi zsunąć…
O szóstej wieczorem do naszej celi – a było w niej dziesięciu – przychodzi klucznik i mówi, żeby wychodzić. Już nam się zdawało, że biorą nas na rozwałkę, bo obok stoi gestapowiec. Tymczasem on mówi, aby brać swoje rzeczy. Klucznik otworzył bramę i oto jesteśmy na ulicy. Z miejsca pojechałem do Stalowej Woli, żeby dać znać moim szefom. W mieszkaniu Kislingera zastałem jego, Dziubińskiego i Trojanowskiego siedzących na podłodze. Zastanawiali się co robić, skoro mnie aresztowano. Jakaż była radość, jak mnie zobaczyli i dowiedzieli się na domiar, że upłynniłem przesyłkę… Jak się później okazało, Lipina przekazał Dulowi ową teczkę z zawartością.
Udział w nieudanej akcji „Burza”
W sierpniu 1944 r. Czesław Cubera został członkiem Komitetu Obywatelskiego, który powstał w ramach akcji „Burza”. Zadaniem Komitetu było utrzymanie porządku w okresie po wycofaniu się niemieckich wojsk oraz zabezpieczenie okupowanych Zakładów Południowych i stalowowolskiej elektrowni przed grabieżą i dewastacją. Niestety plany zabezpieczenia Zakładów w pełni się nie powiodły, jak też sama akcja „Burza” w Stalowej Woli.
Po wojnie
Czesławowi Cuberze udało się przeżyć trudny czas niemieckiej okupacji i wojnę. Po opuszczeniu przez Niemców Stalowej Woli, w sierpniu 1944 r. otrzymał pozwolenie na prowadzenie sklepu od nowo formującej się komunistycznej władzy miasta i kontynuował działalność handlową. W latach 70-tych został zastępcą dyrektora zakładów mięsnych w pobliskim Nisku. W 1976 r. został dyrektorem produkcji w „Społem” w Stalowej Woli.
Czesław Cubera zmarł 24 marca 2009 r. w wieku 89 lat. Spoczywa na Cmentarzu Komunalnym w Stalowej Woli.
Cześć Jego Pamięci!
MW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.
© COPYRIGHT 2016-2023. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!