12 grudnia 1943 r. Niemcy rozstrzelali 10 偶o艂nierzy Korpusu Zachodniego Armii Krajowej w Stalowej Woli

漏 Fundacja KEDYW

79 lat temu Niemcy rozstrzelali i zakopali w zbiorowym dole 10 偶o艂nierzy dywersyjnego oddzia艂u Korpusu Zachodniego Armii Krajowej w Stalowej Woli (woj. podkarpackie). Niemcy dokonali egzekucji podczas 艣wi臋cenia pierwszego stalowowolskiego ko艣cio艂a, kt贸ry pozwolili wcze艣niej przenie艣膰 polskiej ludno艣ci z pobliskiej wsi, w kt贸rej rozpoczynali budow臋 poligonu dla Luftwaffe.

W 1941 r. w Stalowej Woli z inicjatywy podporucznika rezerwy Kazimierza Kazimierczaka oraz by艂ego komendanta stalowowolskiej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) Alojzego Holeksy, zacz臋艂a dzia艂alno艣膰 grupa konspiracyjna o nazwie Korpus Zachodni. KZ powsta艂 pocz膮tkowo jako samodzielna grupa, ale po powo艂aniu Armii Krajowej przez Polskie Pa艅stwo Podziemne, wkr贸tce zosta艂 scalony z AK i podlega艂 stalowowolskiemu komendantowi obwodu Nisko-Stalowa Wola AK. KZ-AK w Stalowej Woli zrzesza艂 oko艂o 30 wysiedlonych 偶o艂nierzy przyby艂ych do Stalowej Woli z Poznania, 艢l膮ska i Zag艂臋bia.

Wpadka po akcji聽

Legitamcja z Zak艂ad贸w Po艂udniowych w Stalowej Woli. (fot. zbiory rodzinne Liniewieckich)

Legitymacja Henryka Liniewieckiego ps. „Tom” z Zak艂ad贸w Po艂udniowych w Stalowej Woli. (fot. zbiory rodzinne Liniewieckich)

7 grudnia 1943 r. oddzia艂 KZ wraz z oddzia艂em 偶o艂nierzy z Kedywu obwodu Nisko – Stalowa Wola AK wsp贸lnie wyruszyli za Stalow膮 Wol臋 w pobliskie lasy, w celu odkopania zakopanej we wrze艣niu 1939 roku broni. Po udanej akcji wydobycia broni z terenu niemieckiego poligonu, 偶o艂nierze wyruszyli z powrotem do Stalowej Woli. Podczas powrotu zacz膮艂 pr贸szy膰 艣nieg. W chwili dotarcia do Stalowej Woli 艣nieg przesta艂 pada膰 i po nocnej akcji zosta艂y 艣lady.

Nast臋pnego dnia z rana Niemcy natrafili na 艣lady i postanowili sprawdzi膰 dok膮d wiod膮. Po 艣ladach na 艣niegu Niemcy trafili na trop, kt贸ry prowadzi艂 do baraku na osiedle Ozet (dzielnic臋 Stalowej Woli) gdzie mieszka艂 偶o艂nierz KZ Antoni Och臋dzan. Tam pod barakiem ukryta by艂a te偶 zdobyta w akcji bro艅. W domu Och臋dzana gestapo zdo艂a艂o aresztowa膰 domownika oraz jego go艣cia, tak偶e 偶o艂nierza KZ Franciszka Kat臋.

Po tej wpadce natychmiast zacz臋艂y si臋 aresztowania w Hermann Goring Stahlwerke (okupowanych Zak艂adach Po艂udniowych COP) w Stalowej Woli, gdzie pracowali 偶o艂nierze KZ. W sumie Niemcy zdo艂ali aresztowa膰 oko艂o 40 os贸b, w艣r贸d aresztowanych znale藕li si臋 prawie wszyscy uczestnicy wyprawy z grupy KZ. Jeden z 偶o艂nierzy AK Henryk Liniewiecki ps. „Tom” podczas aresztowania w Zak艂adach Po艂udniowych zdecydowa艂 si臋 za偶y膰 cyjanek potasu gdy zorientowa艂 si臋, 偶e przysz艂o po niego Gestapo. Liniewiecki po spo偶yciu trucizny za chwil臋 zmar艂. Niemcy zakopali jego cia艂o na terenie Zak艂ad贸w pod wie偶膮 ci艣nie艅. Jedynie 偶o艂nierzom Kedywu uda艂o si臋 unikn膮膰 aresztowania, by膰 mo偶e, 偶e nie znali ich w贸wczas dobrze 偶o艂nierze KZ, a ewidentnie „wsypa” zasz艂a w szeregach KZ po akcji.

Pokazowa egzekucja w dzie艅 po艣wi臋cenia ko艣cio艂a

Zaledwie kilka dni po aresztowaniach w Zak艂adach Po艂udniowych zaplanowane by艂o po艣wi臋cenie pierwszego stalowowolskiego ko艣cio艂a (艣w. Floriana), kt贸rego niemiecki okupant zezwoli艂 przenie艣膰 z pobliskiego poligonu do Stalowej Woli. Niemcy nie zamierzali jednak nie skorzysta膰 ze swojej niemieckiej 偶yczliwo艣ci tego szczeg贸lnego dla polskiej ludno艣ci dnia. Specjalnie na ten dzie艅 do Stalowej Woli przyjechali niemieccy dygnitarze oraz ekipa filmowa, kt贸ra filmowa艂a przebieg zdarze艅. Zapewne Niemcy chcieli wykorzysta膰 sytuacj臋 do zrobienia propagandowych materia艂贸w filmowych. Jaki by艂 prawdziwy cel, trudno powiedzie膰. Niemniej jednak jest to chyba jedyna tego typu sytuacja w okupowanej Polsce, 偶e Niemcy nie spalili ko艣cio艂a, a pozwolili go przenie艣膰.

Ale wracaj膮c do przebiegu zdarze艅… w chwili gdy ju偶 zaczyna艂y si臋 uroczysto艣ci w ko艣ciele 艣w. Floriana, niemieckie wojsko zablokowa艂o dojazd do Stalowej Woli od strony Niska oraz od strony Rozwadowa. W tym samym czasie podjecha艂 w贸z ci臋偶arowy pod mieszcz膮c膮 si臋 naprzeciw ko艣cio艂a siedzib臋 Gestapo i zacz臋to 艂adowa膰 na ni膮 dziesi臋ciu z wi臋zionych tam 偶o艂nierzy KZ. Po za艂adowaniu przewiezieni zostali oni do lasku pod poblisk膮 Elektrowni臋. W czasie gdy w ko艣ciele trwa艂a ju偶 uroczysta Msza 艢wi臋ta i po艣wi臋cenie ko艣cio艂a, Niemcy rozpocz臋li egzekucj臋 wi臋藕ni贸w. Nad przygotowanym wcze艣niej do艂em ustawiono wi臋藕ni贸w i rozstrzelano wszystkich dziesi臋ciu polskich patriot贸w. Wie艣ci o egzekucji wkr贸tce dotar艂y do mieszka艅c贸w miasta i mocno ich wstrz膮sn臋艂y. Tak te偶 si臋 sta艂o, 偶e w czasie gdy przewo偶ono na miejsce egzekucji wi臋藕ni贸w przeje偶d偶a艂 rowerem 偶o艂nierz i lekarz stalowowolskiej NOW i AK dr Eugeniusz 艁azowski. Jak p贸藕niej wspomina艂 dr 艁azowski, Niemcy nie bez powodu wybrali dzie艅 po艣wi臋cenia ko艣cio艂a na egzekucj臋 偶o艂nierzy KZ. Egzekucja by艂a celowym aktem propagandy i terroru, kt贸ra mia艂a zastraszy膰 wszystkich Polak贸w, kt贸rzy by si臋 chcieli sprzeciwi膰 czy te偶 dzia艂a膰 przeciwko porz膮dkowi budowania pot臋gi niemieckiej III Rzeszy.

(fot. Dionizy Garbacz)

Po艣wi臋cenie ko艣cio艂a 艢w. Floriana w Stalowej Woli 12 grudnia 1943 r. (fot. Archiwum D. Garbacza)

Tak wspomina艂 dzie艅 12 grudnia 1943 r. dr Eugeniusz 艁azowski ps. „Leszcz”:

„W 1941 roku Niemcy zacz臋li wysiedla膰 wsie na po艂udnie od Stalowej Woli na poligon, czy te偶 lotnisko. Na tym terenie, we wsi Stany, by艂 stary ko艣ci贸艂. W艣r贸d Polak贸w powsta艂 projekt, aby ten ko艣ci贸艂 przenie艣膰 do Stalowej Woli. O dziwo, Niemiec (Kurt) Scholze, 贸wczesny dyrektor zak艂ad贸w, zgodzi艂 si臋 na to. Na pewno nie z sympatii do Polak贸w, lecz jego religijne antidotum na komunizm, kt贸rego si臋 obawia艂. Ochotnicz膮 prac臋 i fundusze na to przedsi臋wzi臋cie ofiarowa艂o polskie spo艂ecze艅stwo Stalowej Woli. Scholze przydzieli艂 ci臋偶ar贸wki zak艂ad贸w na transport cz臋艣ci rozebranego ko艣cio艂a.

Ze wzruszeniem Polacy czekali na otwarcie i po艣wi臋cenie ko艣cio艂a w dniu 12 grudnia 1943 roku. Niemcy nie omieszkali tej uroczysto艣ci wykorzysta膰 dla swojej propagandy – przybyli dygnitarze Generalnej Guberni i ekipa filmowa.

Nie zapomnieli jednak o terrorze. W godzinie po艣wi臋cenia ko艣cio艂a, pierwszej Mszy 艢wi臋tej i filmowania tej uroczysto艣ci – w lesie, w pobli偶u elektrowni Ozet, rozstrzelali 10 akowc贸w. Ten w艂a艣nie konw贸j 艣mierci i ubezpieczaj膮cy go oddzia艂 min膮艂em w drodze od „Ojca Jana” (Oddz. partyzanckiego „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka -przyp. red.) (…)”

Egzekucja Bohater贸w

W egzekucji 12 grudnia 1943 r. zgin臋li nast臋puj膮cy 偶o艂nierze Korpusu Zachodniego:

  1. Alojzy Holeksa 鈥 Komendant KZ i by艂y komendant plac贸wki Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Stalowej Woli.
  2. Kazimierz Kazimierczak
  3. Franciszek Kata
  4. Antoni Och臋dzan
  5. Piotr Muszy艅ski
  6. Czes艂aw Olszewski
  7. Ludwik Piecha
  8. Wies艂aw Zago藕dzi艅ski
  9. Aleksander Chawstikow
  10. Marian Januszek
漏Fundacja KEDYW

Miejsce wykonania egzekucji na cz艂onkach KZ pod Elektrowni膮 w Stalowej Woli. (fot. Fundacja KEDYW / MKDAK)

Pierwsza z trzech egzekucji

Egzekucja w Stalowej Woli by艂a pierwsz膮 z trzech egzekucji z grupy aresztowanych 偶o艂nierzy stalowowolskiego KZ-AK. Wkr贸tce odby艂y si臋 kolejne, kt贸re by艂y odwetem za dzia艂ania podj臋te przez polsk膮 konspiracj臋 przeciwko Niemcom. Obydwie wykonano poza Stalow膮 Wol膮. 22 grudnia 1943 r. rozstrzelano kolejn膮 grup臋 dziesi臋ciu 偶o艂nierzy KZ w Woli Zarczyckiej (woj. podkarpackie) i kolejnych siedmiu 19 stycznia 1944 r. w Pe艂kiniach ko艂o Jaros艂awia (woj. podkarpackie).

Ekshumacja

W 1945 r. w lasku ko艂o Elektrowni postawiono brzozowy krzy偶, kt贸ry oznacza艂 miejsce egzekucji. Nied艂ugo po wojnie, gdy zosta艂o budowano Mauzoleum 呕o艂nierzy AK na stalowowolskim Cmentarzu Komunalnym, ekshumowano cia艂a poleg艂ych 偶o艂nierzy i przeniesiono je do nowo powstaja艂ego Mauzoleum. W 1960 r. komunistyczny Zwi膮zek Bojownik贸w o Wolno艣膰 i Demokracj臋 (ZBoWiD) na miejscu egzekucji postawi艂 pomnik upami臋tniaj膮cy t臋 niemieck膮 zbrodni臋 na polskich patriotach. Pomnik z jego socjalistycznymi sloganami stoi do dzi艣.

Ekshumacja 偶o艂nierzy Korpusu Zachodniego z lasku ko艂o Elektrowni (fot. Archiwum D. Garbacza).

Obchody 79. Egzekucji KZ-AK

Od kilku lat gromadzimy si臋 wraz z cz艂onkami 艢wiatowego Zwi膮zku 呕o艂nierzy Armii Krajowej Ko艂a w Stalowej Woli i harcerzami 54 by uczci膰 pami臋膰 dziesi臋ciu 偶o艂nierzy dywersyjnego oddzia艂u Korpusu Zachodniego Armii Krajowej zamordowanych w niemieckiej egzekucji 12 grudnia 1943 r. Zapraszamy do uczestnictwa.

 

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, dr Eugeniusz 艁azowski „Prywatna Wojna”.

漏 COPYRIGHT 2016-2022. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody zabronione!