ppor. Antoni Cwen ps. „Maszynowski”, „Szybki”, „Roman”, „Ryś”
17 maja 1901 – 16 czerwca 1985
Żołnierz Wojska Polskiego II RP
Żołnierz Służby Zwycięstwu Polsce (SZP) w Dębicy (woj. podkarpackie)
Komendant Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) w Dębicy
Komendant Obwodu Nisko-Stalowa Wola Armii Krajowej krypt. „Niwa” (woj. podkarpackie)
Komendanta Obwodu Dębica Armii Krajowej
Zastępcą inspektora Inspektoratu AK Mielec (woj. podkarpackie)
Żołnierz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN)
Antoni Cwen urodził się 17 maja 1901 roku w miejscowości Busk w woj. tarnopolskim na Kresach Wschodnich. Był synem rolnika Wojciecha i Franciszki z d. Miotła.
Służba w II RP
W maju 1918 roku zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego. W 1919 roku walczył w wojnie polsko-ukraińskiej i w 1920 roku w wojnie polsko-bolszewickiej w Dywizjonie Jazdy Lwowskiej „Wilków”. W II RP ukończył kurs podoficerski w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Przemyślu i awansował do stopnia kaprala. W 1921 roku został skierowany do 5. Pułku Strzelców Konnych w Tarnowie, gdzie służył zawodowo przez cały okres II RP. W 1928 r. skierowany został do szkoły strzelniczej w Toruniu, którą ukończył w 1929 roku i awansował do stopnia wachmistrza. W 1934 roku wraz 5 pułkiem przeniósł się do Dębicy i zamieszkał przy ul. Kościuszki.
II wojna światowa i konspiracja
We wrześniu 1939 roku walczył jako dowódca szwadronu ckm-ów 5. Pułku Strzelców Konnych w Dębicy. Przeszedł szlak bojowy od Woźnik na Górnym Śląsku do lasów na Lubelszczyźnie. Po kapitulacji polskich wojsk uniknął niewoli i powrócił do Dębicy gdzie nawiązał kontakty z Zygmuntem Leyko – żołnierzem nowo tworzącej się na terenie Dębicy konspiracyjnej antyniemieckiej Służby Zwycięstwu Polsce (SZP). W SZP zaprzysiężony został pod pseudonimem „Maszynowski”. Po przemianowaniu SZP na ZWZ i aresztowaniach członków komendy ZWZ w maju 1940 roku, mianowany został komendantem Obwodu Dębica ZWZ. W grudniu 1940 roku zrezygnował z funkcji komendanta Obwodu Dębica ZWZ, na rzecz majora Adama Lazarowicza, którego został zastępcą. Wówczas zmienił pseudonim na „Szybki”. W październiku 1943 roku awansowany został do stopnia podporucznika przez dowództwo Armii Krajowej. W czerwcu 1944 roku mianowany został zastępca Inspektora Rejonowego w Tarnobrzegu i następnie w lipcu 1944 roku został przeniesiony do Stalowej Woli, gdzie objął stanowisko komendanta Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK. W październiku 1944 roku oddelegowany został do organizacji Akcji „Burza” na terenie północnego Podkarpacia. Po zakończeniu działań w ramach Akcji „Burza” powrócił do Dębicy, gdzie mianowany został ponownie komendantem Obwodu AK.
Konspiracja antykomunistyczna
Wkrótce w południowo-wschodniej Polsce pojawiła się sowiecka Armia Czerwona, a za nimi tabory NKWD, których celem było wyłapywanie żołnierzy podziemia i wszystkich którzy mogliby stawiać opór nowemu okupantowi. Anoni Cwen pozostał w konspiracji i wszedł w struktury antykomunistycznej Wolność i Niezawisłość (WiN) w Dębicy.
Aresztowanie i więzienie
Po wejściu sowietów i utworzeniu Urzędu Bezpieczeństwa (UB) musiał się ukrywać gdyż był poszukiwany. W 1945 roku wyjechał do dawnego województwa opolskiego. W 1948 roku aresztowany został przez funkcjonariuszy UB i wkrótce skazany za „wrogą” działalność. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 9 grudnia 1948 roku skazany został na 5 lat pozbawienia wolności i utratę praw publicznych, utratę obywatelskich praw honorowych na okres 2 lat oraz przepadek całego mienia na rzecz Skarbu Państwa.
Antoni Cwen osadzony został 26 lutego 1948 roku w więzieniu MBP w Warszawie, następnie 4 sierpnia 1949 roku przewieziony został do więzienia na Montelupich w Krakowie. 6 lutego 1951 roku został przetransferowany do Centralnego Więzienia we Wronkach.
Antoni Cwen zwolniony został 16 lutego 1953 roku i powrócił do Dębicy. Po odbyciu kary pozostał pod stałą obserwacją UB i później Służb Bezpieczeństwa (SB) aż do lat siedemdziesiątych.
Zawsze służył Polsce
W latach 1956-1966 był kierownikiem zajezdni w przedsiębiorstwie budowlanym w Dębicy. W latach siedemdziesiątych Antoni Cwen był inicjatorem spotkań koleżeńskich dla żołnierzy 5. Pułku Strzelców Konnych i byłych żołnierzy AK na plebanii kościoła p.w. Św. Jadwigi w Dębicy. Wraz z kolegami z pułku reaktywował coroczne obchody Święta Pułkowego, a w 1984 roku sfinalizował projekt postawienia pomnika poległym żołnierzom II Zgrupowania 5. psk AK na polanie Kałużówka.
Był lubiany przez swoich byłych żołnierzy i kolegów. Jego koledzy mówili, że był człowiekiem o wielkim sercu i szlachetności. Za swoją służbę był odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i trzykrotnie Krzyżem Walecznych.
Antoni Cwen był żonaty dwukrotnie, miał syna z pierwszą żoną. Zmarł 16 czerwca 1985 roku. Spoczywa na Starym Cmentarzu Parafialnym w Dębicy. W 1991 roku jego imieniem nazwana została jedna z ulic w Dębicy.
Cześć Jego Pamięci!
MW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), „Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939-1956″, ŚZŻAK Dębica, Archiwum IPN.
© 2016-2024 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!