kpt. Kazimierz Pilat ps. „Zaremba”

01.03.1897 – ?.03.1944

Kapitan Wojska Polskiego II RP
Komendant Związku Walki Zbrojnej (ZWZ Stalowa Wola)
Komendant Obwodu Armii Krajowej Nisko–Stalowa Wola krypt. „Niwa”

Kazimierz Pilat urodził się 1 marca 1897 roku w Tyczynie koło Rzeszowa (woj. podkarpackie). Był synem Franciszka i Wiktorii z d. Paśko. Miał cztery siostry i czterech braci. Jako młody chłopiec pomagał ojcu w prowadzeniu zakładu ślusarsko-kowalskiego. Podczas pracy z ojcem zaowocowało w nim zamiłowanie do techniki. Jeszcze jako młody chłopiec działał w niepodległościowej organizacji „Zarzewie”. W 1914 roku zdał maturę w Rzeszowie.

Służba w wojsku

W wieku 18 lat został powołany do służby wojskowej w armii austriackiej. W latach 1915-1916 ukończył kurs oficerski w Opawie (Czechy). Praktykę odbywał w jednostkach liniowych gdzie czekała na niego wojna na froncie wschodnim. Potem był front włoski, walki w Alpach i na bagnistych terenach nad rzeką Piave. Tam też został ranny i zachorował na malarię. Po powrocie do Polski tj. od listopada 1918 roku do 1922 roku był żołnierzem tworzącego się Wojska Polskiego II RP. Walczył w wojnie polsko-ukraińskiej, w obronie Lwowa oraz w wojnie z bolszewikami.

Okres międzywojenny

Po demobilizacji rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. W latach 1922-1929 studiował na wydziale mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Został inżynierem mechanikiem. Pracował w Elektrowni we Lwowie, w dyrekcji Lasów Państwowych w Łucku, w zakładach produkujących dla wojska, w warsztatach portowych rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku, Zakładach Balonowych i Wytwórni Spadochronów w Legionowie (woj. łódzkie) oraz później w Zbrojowni nr 2 w Warszawie.

Kazimierz Pilat ożenił się z Józefą Kopyto 5 lutego 1930 roku w kościele parafialnym w Zakopanem i wkrótce urodził się syn Wojciech. W październiku 1938 roku przeprowadził się z rodziną do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie woj. podkarpackie) gdzie rozpoczął pracę w nowo wybudowanych Zakładach Południowych – Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) w Stalowej Woli. W ZP początkowo pracował w dziale konstrukcyjnym, a następnie w dziale gospodarki maszynowej.

(fot. zbiory Karola Karbarza)

Konspiracja antyniemiecka

Kazimierz Pilat od początku niemieckiej agresji na Polskę działał w stalowowolskiej konspiracji. Był jednym z organizatorów Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na terenie Stalowej Woli i pierwszym komendantem. Po powołaniu Armii Krajowej i przemianowaniu ZWZ przejął funkcję pierwszego komendanta Obwodu Nisko-Stalowa Wola Armii Krajowej krypt. „Niwa”.

Jako komendant obwodu zaplanował i zorganizował wiele akcji bojowych na terenie obwodu. W czasie swojej służby w AK doprowadził do scalenia Batalionów Chłopskich (BCh) na terenie obwodu oraz do częściowego scalenia Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), z którą pozostał w ścisłej współpracy. Był bardzo lubiany wśród pracowników Zakładów Południowych i szanowany przez żołnierzy konspiracji. Przez całe życie cechowała go niezwykła solidność, poczucie odpowiedzialności, porządku i zdyscyplinowanie.

Aresztowanie

Kazimierz Pilat aresztowany został 9 marca 1944 roku przez Niemców na terenie okupowanych Zakładów Południowych w Stalowej Woli przemianowanych wówczas przez Niemców na zakłady zbrojeniowe „Stahlwerke Braunschweig – Werk Stalowa Wola” i wkrótce trafił do aresztu Gestapo przy ulicy Bismarckstraße (obecnie ul. ks. J. Skoczyńskiego 26) w Stalowej Woli gdzie od razu poddany został brutalnemu śledztwu. Prawdopodobnie przyczyną aresztowania było zdobycie przez Niemców informacji o tym, że na zlecenie Kazimierza Pilata została sfotografowana i przekazana aliantom do Londynu dokumentacja produkowanego w Zakładach Południowych niemieckiego działa przeciwlotniczego Flak 8.8. Do dziś jednak nie ma pewności kto zdradził sprawę Niemcom i kto wydał Kazimierza Pilata.

Tortury i egzekucja

Podczas brutalnego śledztwa w siedzibie Gestapo nie dał się złamać i nie wydał nikogo. Według informacji przekazanej przez niemieckiego lekarza dra Richarda Herbolda, tego samego dnia po zamordowaniu kapitana Pilata zakopany został na terenie obecnego Parku Miejskiego w sąsiedztwie siedziby Gestapo. Niemcy nigdy nie zdradzili dokładnego miejsca jego pochówku, co miało być z ich strony aktem zemsty za jego patriotyczną działalność. Jego szczątki do dziś pozostają bezimiennym grobie gdzieś na terenie lasku, który jest dziś parkiem miejskim.

Upamiętnienia

W 1989 roku za staraniem kolegów ze Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Kazimierz Pilat upamiętniony został pomnikiem w pobliżu Szkoły Muzycznej na terenie parku. Park gdzie spoczywają Jego zwłoki nazywa się dziś Parkiem Miejskim im. kpt. Kazimierza Pilata.

W 2019 roku Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Armii Krajowej mieszcząca się dziś w obrębie Parku Miejskiego, upamiętniła kpt. Kazimierz Pilata muralem, który umieszczony jest na ścianie wewnątrz szkoły.

Komuniści nie zbadali

Po wojnie podczas budowy bloków w okolicy dawnej siedziby Gestapo natrafiono kilkakrotnie na zwłoki osób, które prawdopodobnie były ofiarami niemieckiej Gestapo, niestety żadna z tych ofiar nie została nigdy zidentyfikowana. Komunistom nie było na rękę czcić bohaterów podziemia, nie chcieli też aby to robili zwykli obywatele. Wówczas przypuszczano, że odnzalezione szczątki prawdopodobnie nie były szątkami kpt. Kazimierza Pilata, ale nikt tego nie mógł zbadać i potwierdzić. Komunistyczna organizacja kombatancka ZBOWiD nawet posunęła się do wydania oświadczenia, że komendant został zidentyfikowany i pochowany w Mauzoleum na Cmentarzu Komunalnym w Stalowej Woli i sprawa na dekady została zamknięta. Dziś mimo, że jest technologia do precyzyjnych badań to brakuje dobrej woli i wielki bohater Armii Krajowej wciąż leży w bezimiennym grobie.

Badania IPN

W 2018 roku po raz pierwszy od wielu lat oddział Poszukiwań i Identyfikacji rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej przy współpracy Miasta Stalowej Woli podjął próbę częściowego zbadania terenu w Parku Miejskim, który wówczas został przeznaczony pod budowę infrastruktury tzw. „Parku Wodnego” i „Parku Linowego”. Niestety cząstkowe i sporadyczne badania IPN w czasie prac nie wykazały nic i wkrótce z powodów budżetowych badania zostały wstrzymane. Mimo obietnic podjęcia na nowo badań przez IPN do dziś nie zostały wznowione. 81 lat po śmierci kpt. Kazimierza Pilata sytuacja pokazuje, że wciąż w wolnej Polsce nie ma dobrej woli poszukiwania swoich wielkich bohaterów z mrocznych czasów niemieckiej okupacji.

Wieczna Chwała Bohaterom!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Zdzisław Domino „Głos Tyczna” 2009. Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, fot. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!