Alojzy Holeksa

17 sierpnia 1913 – 12 grudnia 1943

Żołnierz Wojska Polskiego II RP
Komendant Komendy Powiatowej Narodowej Organizacji Wojskowej w Stalowej Woli (NOW COP)
Dowódca dywersyjnego oddziału Korpusu Zachodniego – Armii Krajowej (KZ-AK Stalowa Wola)

Alojzy Holeksa urodził się 17 sierpnia 1913 r. w Cieszynie (woj. śląskie). Był synem Jerzego i Anny. W Cieszynie ukończył szkołę handlową. W okresie międzywojennym odbył służbę w wojsku polskim II RP i uzyskał stopień kaprala-podchorążego. W latach 1933-1935 pracował w cieszyńskim Funduszu Pracy. We wrześniu 1937 roku podjął pracę w wydziale finansowo-rachunkowym w Zakładach Południowych w Katowicach (woj. śląskie). W sierpniu 1938 roku przeprowadził się do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie woj. podkarpackie) wraz z dyrekcją katowickiej ZP, która przeniesiona została gdzie budowane były Zakłady Południowe w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP).

Okupacja niemiecka

We wrześniu 1939 roku, w wyniku niemieckiej agresji na Polskę Zakłady Południowe zaprzestały pracę, a pracownicy dyrekcji ZP ewakuowali się za rzekę San. Gdy sytuacja wydawała się stabilna większość pracowników dyrekcji ZP powróciła do Stalowej Woli. Niemcy po zajęciu Stalowej Woli ponownie uruchomili ZP dla własnej produkcji zbrojeniowej. Wówczas zmienili nazwę ZP początkowo na „Hermann Göring Stahlwerke – Werk Stalowa Wola” i później kolejny raz na „Stahlwerke Braunschweig GmbH – Werk Stalowa Wola”. Później po uruchomieniu ZP pod groźbą Niemców wielu pracowników powróciło do pracy, w tym także Alojzy Holeksa, który powrócił na stanowisko w grudniu 1939 roku.

Konspiracja antyniemiecka

Już w 1939 roku na terenie okupowanej Stalowej Woli i Zakładów Południowych zaczęły formować się pierwsze kręgi antyniemieckiej konspiracji. Szczególnie na terenie okupowanych ZP zaczęły działać prężnie grupy prowadzące sabotaż w zakładach. Już na początku wojny w pobliskim Nisku tworzone były konspiracyjne kręgi Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), z której komendantem Kazimierzem Mireckim ps. „Żmuda” nawiązał kontakty Alojzy Holeksa. Ze względu na duże znaczenie zakładów zbrojeniowych w Stalowej Woli dowództwo NOW wkrótce utworzyło Komendę Powiatową NOW w Stalowej Woli, której komendantem mianowany został Alojzy Holeksa. Tak we swoich wspomnieniach po wojnie pisał Kazimierz Mirecki o Holeksie:

„Pracę organizacyjną rozpoczęliśmy z rozmachem. Zaraz na początku udało się pozyskać dla NOW w Stalowej Woli młodego i bardzo energicznego urzędnika, Alojzego Holeksę. Według opinii jego najbliższych współpracowników właśnie Holeksa najlepiej nadawał się na to stanowisko. Posiadał on duże wpływy nie tylko w kołach urzędniczych, ale cieszył się również dużą popularnością wśród robotników. Po zainstalowaniu komórki kierowniczej na szczeblu powiatu, sam przebieg akcji werbunkowej do NOW nie napotykał już na żadne trudności (…).”

Aresztowanie w ramach akcji „A-B”

W maju 1940 roku w ramach niemieckiej akcji „Außerordentliche Befriedungsaktion” (pol. akcją „A-B”) na terytorium całego Generalnego Gubernatorstwa Niemcy urządzili masowe aresztowania inteligencji. W ramach tej akcji 18 maja 1940 roku na terenie Stalowej Woli i okolic aresztowanych zostało kilkadziesiąt osób, w tym także Alojzy Holeksa. Po aresztowaniu Holeksa został początkowo osadzony w więzieniu w Nisku i wkrótce przetransportowany został wraz z grupą do więzienia w Tarnowie gdzie przeprowadzone zostało śledztwo. Tam nie zostały udowodnione mu żadne winy i jeszcze we wrześniu tego samego roku zwolniony został z więzienia i powrócił do Stalowej Woli do pracy w „Hermann Göring Stahlwerke – Werk Stalowa Wola”.

Korpus Zachodni

W 1941 roku poza wspomnianą działalnością w NOW, Alojzy Holeksa rozpoczął współpracę z Związkiem Walki Zbrojnej (ZWZ) w Stalowej Woli dla którego wkrótce wraz z kolegą Kazimierzem Kazimierczakiem zorganizowali oddział dywersyjny Korpusu Zachodniego (KZ). W 1942 roku po powołaniu Armii Krajowej i przemianowaniu ZWZ, Korpus Zachodni pozostał odrębnym oddziałem dywersyjnym w AK i funkcjonował w Stalowej Woli pod dowództwem Alojzego Holeksy do grudnia 1943 roku. Alojzy Holeksa był pierwszym i jedynym dowódcą KZ-AK w czasie jego istnienia.

Wpadka po akcji

W grudniu 1943 roku Alojzy Holeksa współorganizował akcję KZ wraz z Kedywem Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola, której celem było wydobycie zakopanej w 1939 roku broni przez wycofujące się wojska polskie. 7 grudnia 1943 roku grupa żołnierzy z obydwóch komórek udała się na teren niemieckiego poligonu do pobliskiego Przyszowa gdzie zakopana była wspomniana broń. Po udanej akcji żołnierze bezpiecznie powrócili do Stalowej Woli, niestety na drugi dzień Niemcy natrafili na trop żołnierzy KZ w miejscu zamieszkania jednego z żołnierzy. Po aresztowaniu tych żołnierzy doszło do dekonspiracji oddziału. Już 9 grudnia 1943 roku podczas pracy na terenie okupowanych Zakładów Południowych aresztowani zostali prawie wszyscy żołnierze KZ-AK, w tym dowódca Alojzy Holeksa. Więcej o akcji przeczytasz TUTAJ.

Zbiorowa egzekucja żołnierzy KZ-AK

12 grudnia 1943 roku, 3 dni po pierwszych aresztowaniach Niemcy bez przeprowadzenia śledztwa i rozprawy postanowili rozstrzelać wszystkich aresztowanych, w tym Alojzego Holeksę. Niemcy zamordowali wszystkich w zbiorowej egzekucji w lasku na Ozecie obok Elektrowni w Stalowej Woli. Zbiorowa egzekucja, w której znalazł się Holeksa i żołnierze KZ była pokazową egzekucją Niemców mająca na celu zastraszenie ludność Stalowej Woli, która tej godziny dzięki „hojności” okupanta święciła pierwszy kościół na terenie młodego miasta Stalowej Woli. Jak podali Niemcy na obwieszczeniu rozplakatowanym po mieście, wyrok wykonany został „za udział w zakazanych organizacjach i za nielegalne posiadanie broni”.

Ekshumacje

Po wojnie z Niemcami, 31 października 1945 roku Alojzy Holeksa został ekshumowany z miejsca egzekucji wraz z wszystkim żołnierzami KZ-AK i w uroczystym pochodzie przeniesieni zostali wszyscy do Mauzoleum na Cmentarz Komunalny w Stalowej Woli gdzie spoczywają do dziś.

Więcej o ekshumacji i uroczystym pogrzebie przeczytasz TUTAJ.

Cześć Ich Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Kazimierz Mirecki „Narodowa Organizacja Wojskowa w Centralnym Okręgu Przemysłowym”, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, Praca zbiorowa „Oddali Życie za Polskę”.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!