Franciszek Kata

5 września 1922 – 12 grudnia 1943

Żołnierz dywersyjnego oddziału Korpusu Zachodniego – Armii Krajowej (KZ-AK Stalowa Wola)

Franciszek Kata urodził się 5 września 1922 roku w Przyszowie koło dzisiejszej Stalowej Woli w województwie lwowskim (obecnie woj. podkarpackie). Był synem Jana i Katarzyny.

Okupacja niemiecka

W czasie niemieckiej okupacji Franciszek Kata mieszkał w Charzewicach (obecnie dzielnica Stalowej Woli). W pobliskiej Stalowej Woli w czerwcu 1940 roku rozpoczął pracę jako robotnik w walcowni niemieckich zakładów zbrojeniowych „Hermann Göring Stahlwerke – Werk Stalowa Wola”, przemianowanych później jeszcze raz na „Stahlwerke Braunschweig GmbH – Werk Stalowa Wola” (zajęte przez Niemców Zakłady Południowe – Centralnego Okręgu Przemysłowego).

Konspiracja antyniemiecka

Już w 1939 roku na terenie okupowanej Stalowej Woli i Zakładów Południowych zaczęły formować się pierwsze kręgi antyniemieckiej konspiracji. Szczególnie na terenie okupowanych ZP zaczęły prężnie działać grupy prowadzące sabotaż w zakładach. Po zatrudnieniu w Zakładach w Stalowej Woli Franciszek Kata nawiązał kontakty z konspiracyjnym podziemiem i wkrótce został żołnierzem dywersyjnego oddziału Korpusu Zachodniego, działającego wówczas w Stalowej Woli początkowo jako oddział Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i później w strukturach Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola.

Wpadka po akcji KZ i Kedywu

W grudniu 1943 roku dowódca oddziału KZ-AK Alojzy Holeksa zorganizował wspólną akcję KZ wraz z Kedywem Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola, której celem było wydobycie broni zakopanej przez wycofujące się wojska polskie w 1939 roku. Do zorganizowania akcji doszło dzięki informacjom pozyskanym przez Franciszka Katę w jego rodzinnym Przyszowie. Tam Niemcy organizowali poligon dla Luftwaffe i tam zakopana była broń. 7 grudnia 1943 roku grupa żołnierzy z obydwóch komórek udała się na teren niemieckiego poligonu do pobliskiego Przyszowa. Po udanej akcji żołnierze bezpiecznie powrócili do Stalowej Woli, ale niestety na drugi dzień Niemcy natrafili na trop żołnierzy KZ w miejscu gdzie mieszkał żołnierz KZ Antoni Ochędzan i gdzie został na nocleg po akcji Franciszek Kata. Po aresztowaniu Ochędzana i Katy doszło do dekonspiracji oddziału. Już 9 grudnia 1943 roku podczas pracy na terenie okupowanych Zakładów w Stalowej Woli, gdzie pracowała większość żołnierzy KZ, aresztowani zostali prawie wszyscy z wyprawy po broń do Przyszowa. Więcej o akcji przeczytasz TUTAJ.

Zbiorowa egzekucja żołnierzy KZ-AK

3 dni po pierwszych aresztowaniach w Stalowej Woli Niemcy bez przeprowadzenia śledztwa i rozprawy postanowili rozstrzelać wszystkich aresztowanych. 12 grudnia 1943 roku Niemcy rozstrzelali wszystkich w zbiorowej egzekucji w lasku obok Elektrowni na osiedlu Ozet w Stalowej Woli. Jak podali Niemcy na obwieszczeniu rozplakatowanym po mieście, wyrok wykonany został „za udział w zakazanych organizacjach i za nielegalne posiadanie broni”.

Zbiorowa egzekucja, w której rozstrzelany został Franciszek Kata i inni żołnierze KZ była pokazową egzekucją Niemców, którą Niemcy chcieli zastraszyć ludność Stalowej Woli, bo w godzinie egzekucji dzięki „hojności” okupanta Polacy święcili pierwszy kościół na terenie młodego miasta.

Ekshumacje

Kilka miesięcy po opuszczeniu przez Niemców Stalowej Woli, Franciszek Kata został ekshumowany 31 października 1945 roku z miejsca egzekucji wraz z wszystkim żołnierzami KZ-AK zamordowanymi w lasku koło Elektrowni. Następnego dnia 1 listopada 1945 r. w uroczystym pochodzie wszyscy ekshumowani zostali przeniesieni do Mauzoleum na Cmentarz Komunalny w Stalowej Woli gdzie spoczywają do dziś. Więcej o ekshumacji i uroczystym pogrzebie przeczytasz TUTAJ.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, Praca zbiorowa „Oddali Życie za Polskę”.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!