Dr Eugeniusz Łazowski i dr Stanisław Matulewicz zostaną upamiętnieni

(fot. Fundacja KEDYW)

W najbliższą niedzielę 12 czerwca 2016 r. w Stalowej Woli – Rozwadowie upamiętnieni zostaną dr Eugeniusz Łazowski oraz dr Stanisław Matulewicz. Na rozwadowskim Rynku zostaną odsłonięte tablice pamiątkowe poświęcone pamięci lekarzom Bohaterom. Dwaj rozwadowscy lekarze podczas niemieckiej okupacji stworzyli sztuczną epidemię tyfusa plamistego, w efekcie Niemcy ogłosili okolice Stalowej Woli i Rozwadowa terenem objętym zarazą i zaprzestali wywożenie więźniów do obozów koncentracyjnych. Rozwadowscy lekarze w ten sposób uratowali od 8.000 do 10.000 osób. Dr Eugeniusz Łazowski ps. „Leszcz” był członkiem rozwadowskiej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), a potem Armii Krajowej (AK). Dr Łazowski w rozwadowskim Kedywie AK opatrywał rannych AK-owców i partyzantów. Zdekonspirowanym akowcom pomagał w znajdywaniu bezpiecznej kryjówki. Cześć i Chwała Bohaterom!

---

---

Eugeniusz Łazowski ps. „Leszcz” urodził się 23 grudnia 1913 roku w Częstochowie syn Kazimierza i Zofii z d. Wróblewska. Po odzyskaniu niepodległości wyjechał z rodzicami do Warszawy. Absolwent Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie w 1933 r. Po gimnazium wstąpił do Szkoły Podchorążych Sanitarnych i jako jej uczeń studiował na Uniwersytecie Warszawskim na wydziale lekarskim. Wybuch II wojny światowej zastał go w trakcie zdawania egzaminów końcowych. Został zmobilizowany i wysłany do szpitala w Brześciu nad Bugiem, następnie ewakuował się z transportem sanitarnym na południe kraju. We wrześniu 1939 r. bez przydziału wojskowego przypadkowo trafił do Batalionu KOP Budsław, w którym pełnił służbę medyczną. Aresztowany przez Sowietów, uciekł z transportu na Syberię i przybył do Stalowej Woli, gdzie mieszkała jego narzeczona Maria (Murka) Tołwińska, córka inż. Ludwika Tołwińskiego dyrektora naczelnego budowy Zakładów Południowych w Stalowej Woli.

W listopadzie 1939 roku wziął ślub w Rozwadowie Marią (Murką) Tołwińską i wrócił do Warszawy, aby tam kończyć ostatnie egzaminy. W styczniu 1940 r. otrzymał dyplom lekarza. Aresztowany przez Niemców za konspirację, po ucieczce z niemieckiego obozu jenieckiego latem 1940 r. znaleźli się z żoną z powrotem w Stalowej Woli, gdzie zaczął pracę w PCK w Rozwadowie. Działał w Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), a później Armii Krajowej obwodu „Niwa” (Nisko-Stalowa Wola). W rozwadowskim Kedywie AK opatrywał wielu rannych partyzantów i żołnierzy. Zdekonspirowanym akowcom pomagał w znalezieniu bezpiecznej kryjówki.

Na początku wojny jego znajomy, dr Stanisław Matulewicz, odkrył, że krew osób zakażonych niegroźną bakterią Proteus OX19 daje podczas testów wyniki identyczne jak przy zakażeniu tyfusem plamistym. Obaj lekarze zaczęli szczepić swoich pacjentów niegroźną bakterią i wysyłać próbki krwi do niemieckich laboratoriów. W efekcie Niemcy ogłosili okolice Stalowej Woli terenem objętym zarazą, a niemieccy obywatele w pośpiechu ewakuowali się z zagrożonego epidemią obszaru. Dzięki temu zabiegowi ustały wywózki ludności na roboty i do obozów koncentracyjnych. Aby uniknąć dekonspiracji Łazowski i Matulewicz ukryli fakt całkowitej nieszkodliwości bakterii OX19 także przed pacjentami. Łazowski dzięki swojej sciśle tajnej działalności umożliwił też przetrwanie wojny społeczności żydowskiej w Stalowej Woli, przez dodawanie do próbek krwi Żydów odczynników, które czyniły wynik badania niejasnym, gdyż jednoznaczne wykrycie tyfusu u Żyda oznaczało dla niego natychmiastową egzekucję. Łazowski często przedostawał się także do stalowolskiego getta by leczyć przebywających tam chorych Żydów.

Niemcy nabrali jednak z czasem podejrzeń wobec polskich lekarzy, ponieważ śmiertelność na obszarze objętym rzekomo epidemią nie wzrosła. Łazowski fałszował dane w raportach, zawyżając ilość zużytych leków zwalczających tyfus. Pod koniec 1943 roku do Rozwadowa przybyła komisja kontrolna złożona z niemieckiego lekarza i jego dwóch praktykantów, która miała rozstrzygnąć o prawdziwości epidemii. Mieszkańcom udało się upić lekarza, a jego praktykantów zaprowadzono do osób faktycznie chorujących na tę chorobę. Ostatecznie zakończyło to niemieckie kontrole.

W lipcu 1944 r. po ostrzeżeniu go, że będzie zlikwidowany przez Rudolfa Zimmermanna ze stalowowolskiej Gestapo za pomoc rannym partyzantom uciekł z Rozwadowa do Warszawy. W 1945 podjął pracę w Klinice Akademii Medycznej oraz Instytucie Matki i Dziecka. W 1958 roku wyjechał z rodziną do USA jako stypendysta Fundacji Rockefellera. W USA został profesorem pediatrii w Uniwersytecie Stanowym w Illinois. W latach 80. przeszedł na emeryturę i zamieszkał w stanie Oregon. Autor ponad stu prac naukowych w języku polskim i angielskim oraz wspomnień „Prywatna wojna. Wspomnienia lekarza-żołnierza 1933-1944”, na podstawie której nakręcono w USA film dokumentalny pt. „A Private War”.

W 2000 r. dr Łazowski odwiedził Rozwadów z ekipą filmową i amerykańskim producentem Ryanem Banks. Podczas wizyty kręcili zdjęcia do wspomnianego filmu „A Private War”. Była to pierwsza wizyta dr Łazowskiego od czasu okupacji i jego jedyna. Zmarł 16 grudnia 2006 roku w USA w Eugene, w stanie Oregon.