79 lat temu Niemcy zamordowali Komendanta Głównego AK Stefana Roweckiego ps. „Grot” | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

Generał Stefan Paweł Rowecki urodził się 25 grudnia 1895 r. w Piotrkowie Trybunalskim. Był synem Stefana Augusta Leona i Zofii z Chrzanowskich. Od 1906 r. uczył się w gimnazjum polskim w Piotrkowie Trybunalskim. W 1911 r. w wieku 16 lat został współorganizatorem, a następnie dowódcą pierwszego, niepodległościowego tajnego zastępu skautowego w Piotrkowie Trybunalskim. W 1912 r. rozpoczął studia techniczne w Warszawie, w Szkole Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda. W 1913 r. wstąpił do niepodległościowych Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie. W 1914 r. ukończył kurs podoficerski w Rabce i powrócił do Warszawy, gdzie został mianowany dowódcą IV plutonu kompanii warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich. Jeszcze tego samego roku udał się na tajny kurs oficerski do Nowego Sącza, po którym pod koniec 1914 r. wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.

Okres I wojny światowej

W czasie I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich. W lipcu 1917 r. odmówił przysięgi cesarzowi Niemiec i po kryzysie przysięgłym znalazł się w obozie dla internowanych oficerów Legionów w Beniaminowie, gdzie przebywał do sierpnia 1917 r. W lutym 1918 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych Królestwa Polskiego. 27 marca 1918 r. został mianowany porucznikiem, następnie został wykładowcą „umocnienia polowego” w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowie Mazowieckiej. Na przełomie 1918-1919 r. ukończył dodatkowy kurs fortyfikacyjny i minerski w podwarszawskim Modlinie.

Okres międzywojenny

W listopadzie 1918 r. po odzyskaniu przez Państwo Polskie niepodległości, uczestniczył w rozbrajaniu niemieckich okupantów. Od 16 czerwca do 30 listopada 1919 r. był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie. W 1920 r. walczył na wojnie z bolszewikami, m.in. jako szef Oddziału II Sztabu Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej generała porucznika Edwarda Rydza-Śmigłego.

W latach 1921–1922 był słuchaczem I Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego, został przydzielony do Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego, gdzie w latach 1923-1926 pełnił funkcję szefa Wydziału I Naukowego. W latach 1921–1926 był także oficerem Biura Ścisłej Rady Wojennej. 1 grudnia 1924 r. został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 r. i z 98. lokatą w korpusie oficerów piechoty.

Podczas zamachu majowego w 1926 r. opowiedział się po stronie legalnych władz. We wrześniu 1926 r. obowiązki szefa wydziału przekazał majorowi Marianowi Porwitowi. W 1928 r. został przydzielony do 41 pułku piechoty, po czym objął stanowisko I oficera sztabu w Inspektoracie Armii generała dywizji Józefa Rybaka, na którym pozostał do 1930 r.

W latach 1930–1935 pełnił funkcję dowódcy 55 Poznańskiego pułku piechoty w Lesznie. W listopadzie 1935 r. powierzono mu dowodzenie Brygadą Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) „Podole”. W lipcu 1938 r. został dowódcą piechoty dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach.

II wojna światowa

20 czerwca 1939 r. po propozycji ministra spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzyckiego został dowódcą Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Ostatnie dwa miesiące pokoju poświęcił na organizację powierzonej mu wielkiej jednostki motorowej, jednak zbyt późna decyzja naczelnych władz wojskowych o utworzeniu brygady uniemożliwiła mu jej wyszkolenie i zgranie. 4 września podporządkowany został gen. dyw. Tadeuszowi Piskorowi, dowódcy improwizowanej Armii „Lublin”. W czasie kampanii wrześniowej dowodził brygadą w obronie środkowej Wisły, a później w pierwszej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

Konspiracja antyniemiecka

Po kapitulacji armii uniknął niewoli i powrócił do Warszawy, gdzie 5 października 1939 r. został zastępcą komendanta gen. bryg. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza w nowo-powołanej konspiracyjnej Służbie Zwycięstwu Polski (SZP). 3 maja 1940 r. został mianowany generałem brygady. W tym samym roku po przemianowaniu SZP na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) został komendantem Obszaru Warszawskiego ZWZ, a następnie 30 czerwca 1940 r. został mianowany komendantem głównym ZWZ i dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju. Był wówczas inicjatorem powołania stanowiska Delegata Rządu na Kraj reprezentującego władze na uchodźstwie, co zaproponował gen. Władysławowi Sikorskiemu.

W grudniu 1940 r. z polecenia gen. Roweckiego, w Biurze Informacji i Propagandy ZWZ utworzono specjalną komórkę „N”, którą w październiku 1941 r. przekształcono w Samodzielny podwydział N, zwany potocznie „akcją N”. Akcja N zajmowała się dywersją, wojną psychologiczną i propagandą, wymierzoną przeciwko okupantowi niemieckiemu. Gen. Rowecki cyklicznie informował Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie o rezultatach działalności akcji N. Pod koniec 1941 r. utworzył pion dywersyjny ZWZ o kryptonimie „Wachlarz”. W czasie konspiracji, w różnych fazach wojny używał pseudonimów: „Rakoń”, „Grabica”, „Inżynier”, „Jan”, „Kalina”, „Tur” i „Grot”

Armia Krajowa

14 lutego 1942 r. po powołaniu Armii Krajowej, struktury ZWZ zostały w całości wcielone do AK i stanowiły jej fundament. Komendantem Głównym Armii Krajowej został mianowany gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”. Od grudnia 1942 r. dodatkowo pełnił funkcję delegata Ministra Obrony Narodowej w Kraju.

Od 1942 r. nadzorował przygotowanie planu powstania powszechnego (Akcji „Burza”), jakie Polskie Państwo Podziemne zamierzało podjąć przeciwko Niemcom. W jego koncepcji z marca 1942 r. akcja „Burza” zakładała przerzucenie na teren okupowanej Polski znaczących sił alianckich, 2-3 dywizje oraz desant pancerny, który miał uderzyć na Berlin. Wówczas gen Rowecki uważał, że siły Sowieckie nie będą zdolne wykonania potężnej akcji ofensywnej na Europę Środkową.

Gen. Rowecki obawiał się także , że bezpośrednio po wyzwoleniu dojdzie do anarchizacji i radykalizacji społecznej mas oraz wystąpień ludności niepolskiej zamieszkującej tereny II RP (zwłaszcza Ukraińców). W związku z tym planował utworzenie w konspiracji sprawnej administracji dysponującej oddziałami policyjno – wojskowymi przeznaczonymi do tłumienia siłą różnego rodzaju rozruchów i wystąpień społecznych. Zakładano, że w specjalnie utworzonych obozach przetrzymywani będą między innymi wszyscy cywilni Niemcy, przywódcy organizacji komunistycznych i nacjonaliści ukraińscy. Istotnym problemem miało też być zapewnienie bezpieczeństwa pozostałej ludności żydowskiej do której, zdaniem Roweckiego, dominowało wrogie nastawienie w społeczeństwie polskim.

Powołanie Kedywu

22 stycznia 1943 r. Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” powołał elitarny pion Kierownictwa Dywersji tzw. „Kedyw”. Rozkaz nr 84 gen. Roweckiego noszący nazwę „Uporządkowanie odcinka walki czynnej”, miał na celu uporządkowanie obecnych struktur sabotażu i dywersji oraz stworzyć nowy pion AK odpowiedzialny za kierownictwo dywersji, propagandę i walkę bieżącą z niemieckim okupantem.

Gen. Stefan Rowecki postanowił połączyć dotychczasowe struktury sabotażowo-dywersyjne „Związku Odwetu” pozostałego po ZWZ i dywersyjnego „Wachlarza”, ponadto chciał dodatkowo wzmocnić nowe struktury osobami dotychczas nie biorącymi udziału w walce czynnej. Rozkaz 84 nakazywał zorganizowanie w Komendzie Głównej jak i w komendach Obszarów i Okręgów „oddziałów sztabowych” Kedywu. W rozkazie gen. Rowecki podkreślał swój nacisk na większą dyspozycyjność podległych tym jednostkom oddziałów oraz polecał stworzenie dla nich odrębnej sieci szybkiej łączności z komendami Okręgów i Obszarów. Organizatorem i Komendantem Głównym Kedywu został mianowany płk. Emil August Fieldorf ps. „Nil”.

Wróg nr 1 III Rzeszy

W czasie okupacji niemieckiej gen. Rowecki stał się obiektem szczególnego zainteresowania niemieckich władz bezpieczeństwa, głównie z uwagi na znaczenie stanowisk,
które zajmował w polskim ruchu oporu. Został uznany za „wroga numer jeden” III Rzeszy w Generalnej Guberni i został umieszczony na pierwszym miejscu niemieckiej listy
poszukiwanych Polaków (niem. Bekanntgewordene Personen der polnischen Widerstandsbewegung). Lista ta obejmowała 165 nazwisk najaktywniejszych dowódców polskiej konspiracji. Gestapo przywiązywało szczególną wagę do zdekonspirowania i pochwycenia Roweckiego, w tym celu Niemcy utworzyli specjalną komórkę zajmującą się wyłącznie polowaniem na przywódców podziemia. W centrali niemieckich władz bezpieczeństwa (Gestapo) w Warszawie, w alei Szucha wisiał jego duży podświetlany portret, z którym każdy funkcjonariusz lub agent niemiecki działający na terenie Warszawy musiał się dokładnie zapoznać.

Wczesną wiosną 1943 r. gen. Roweckiego zlokalizował członka siatki sowieckiej NKWD w Warszawie Bogusława Hrynkiewicza i zaproponował swoim zwierzchnikom jego likwidację. Jednak jej kierownik Czesław Skoniecki po konsultacjach z Moskwą i kierownictwem komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej (PPR) nie wyraził na to zgody.

Sam Rowecki nie był zwolennikiem ścisłej konspiracji, mimo iż zgodził się na ochronę osobistą wywiadu AK. Ograniczał ją tylko do spotkań służbowych – w terenie poruszając się bez obstawy. W większym stopniu zakładał, iż przed aresztowaniem i rozpoznaniem na terenie Warszawy uchroni go wtopienie się w tłum, dobra orientacja w mieście, zmiana wyglądu zewnętrznego oraz doskonale podrobione dokumenty poświadczające, iż pracuje w instytucjach niemieckich.

Zdekonspirowany przez konfidentów

W czerwcu 1943 r. został zdekonspirowany przez agentów Gestapo w wywiadzie AK (Blankę Kaczorowską, Ludwika Kalksteina i Eugeniusza Świerczewskiego). 30 czerwca 1943 r. został aresztowany gdy ok. godz. 9.30 znajdował się na pierwszym piętrze w mieszkaniu przy ul. Spiskiej 14 m. 10 (wynajmowanym na fikcyjne nazwisko przez jego brata Stanisława Roweckiego i wykorzystywanym w celach konspiracyjnych). Aresztowania dokonała ekipa Gestapo dowodzona przez SS–Untersturmführera Ericha Mertena, która przewiozła go do siedziby Gestapo przy alei Szucha 25, skąd później został zabrany i przetransportowany samolotem do Berlina. Tam stanowczo odrzucił niemiecką propozycję współpracy, po czym został w połowie lipca 1943 r. osadzony w obozie koncentracyjnym KL Sachsenhausen, jako więzień honorowy.

1 sierpnia 1944, Heinrich Himmler, na wieść o wybuchu powstania warszawskiego nakazał niezwłoczne zgładzenie Stefana Roweckiego. Według ustaleń historyków IPN, został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen między 2 a 7 sierpnia 1944 r.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Instytut Pamięci Narodowej, www.ipn.gov.pl.