84. rocznica powołania Polskiego Państwa Podziemnego | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

We wrześniu 1939 roku, w wyniku napadu na Polskę przez Niemców i Związek Radziecki, Państwo Polskie po kapitulacji Warszawy i bez wsparcia aliantów zmuszone zostało do przejścia do podziemia i zorganizowania antyokupacyjnej konspiracji.

27 września 1939 r. w oblężonej Warszawie powołano Polskie Państwo Podziemne oraz pierwsze struktury wojskowe o nazwie Służba Zwycięstwu Polski (SZP), którą 13 listopada 1939 r. przekształcono w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), a następnie 14 lutego 1942 r. w Armię Krajową, która stała się największą podziemną armią w okupowanej przez Niemców Europie.

Początkowo Polski rząd znalazł się w Paryżu, lecz po ataku Niemiec na Francję i jej kapitulacji został zmuszony przenieść się do Londynu. W Londynie uformowano w pełni podziemną administrację Państwa Polskiego z parlamentem, który posiadał wymiar sprawiedliwości (sądownictwo) oraz dowództwo nad podziemnym wojskiem polskim (AK), i później nad Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie (PSZ), które utworzono by wesprzeć i wspólnie walczyć z wojskami alianckimi na zachodnim froncie. Dodatkowo stworzono struktury tajnego nauczania, drukowano prasę, książki i publikacje.

Konspiracja w Stalowej Woli i okolicach

Tak jak w całej Polsce, już w 1939 r. w Rozwadowie i Stalowej Woli zaczęły się organizować pierwsze grupy konspiracyjne, które uznały dowództwo Państwa Podziemnego w Londynie. Na terenie Zakładów Południowych – Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) zaczęto organizować pierwszą siatkę konspiracyjną Służby Zwycięstwu Polski, a następnie Związku Walki Zbrojnej, na czele której stanął Dionizy Koman. W maju 1940 r. po aresztowaniu Dionizego Komana siatka ZWZ chwilowo się rozleciała, wkrótce jednak została reaktywowana przez inżyniera ZP Kazimierza Pilata. W 1942 r. inż. kpt. Kazmierz Pilat ps. „Zaremba” z rozkazu naczelnego wodza przemianował stalowowolski obwód ZWZ w Armię Krajową. AK w obwodzie Nisko–Stalowa Wola, choć mocno osłabiona przez okupanta przetrwała do końca, czyli do rozwiązania jej w styczniu 1945 r. przez Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. Leopolda Okulickiego.

Polskie Państwo Podziemne na terenie okupowanego kraju funkcjonowało formalnie do 1 lipca 1945 roku, do dnia samorozwiązania Rady Jedności Narodowej i Delegatury Rządu na Kraj, w związku z wycofaniem uznania międzynarodowego dla Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na uchodźstwie.

Nieformalnie Rząd Polskiego Państwa Podziemnego II RP działał w Londynie jako Rząd RP na uchodźstwie pod dowództwem Prezydenta RP Ryszarda Kaczorowskiego do 22 grudnia 1990 roku, czyli do demokratycznego wyboru pierwszego prezydenta RP po upadku komunizmu i odzyskaniu przez Polskę niepodległości od Związku Radzieckiego.

MW / MKDAK