Gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”
25 grudnia 1895 – 2-7 sierpnia 1944
Żołnierz Legionów Polskich
Żołnierz Wojska Polskiego II RP
Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej (ZWZ)
Komendant Główny Armii Krajowej (AK)
Generał Stefan Paweł Rowecki urodził się 25 grudnia 1895 roku w Piotrkowie Trybunalskim (woj. łódzkie). Był synem Stefana Augusta Leona i Zofii z Chrzanowskich. Od 1906 roku uczył się w gimnazjum polskim w Piotrkowie Trybunalskim. W 1911 roku, w wieku 16 lat został współorganizatorem, a następnie dowódcą pierwszego, niepodległościowego tajnego zastępu skautowego w Piotrkowie Trybunalskim. W 1912 roku rozpoczął studia techniczne w Szkole Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Warszawie. W 1913 roku wstąpił do niepodległościowych Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie. W 1914 roku ukończył kurs podoficerski w Rabce (woj. małopolskie) i powrócił do Warszawy gdzie został mianowany dowódcą IV plutonu kompanii warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich. Jeszcze tego samego roku udał się na tajny kurs oficerski do Nowego Sącza (woj. małopolskie), po którym pod koniec 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego.
Okres I wojny światowej
Podczas I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich. W lipcu 1917 roku odmówił przysięgi cesarzowi Niemiec i po kryzysie przysięgłym znalazł się w obozie dla internowanych oficerów Legionów w Beniaminowie gdzie przebywał do sierpnia 1917 roku. W lutym 1918 roku wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych Królestwa Polskiego. 27 marca 1918 roku został mianowany porucznikiem i został wykładowcą „umocnienia polowego” w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowie Mazowieckim (woj. mazowieckie). Na przełomie 1918-1919 roku ukończył dodatkowy kurs fortyfikacyjny i minerski w podwarszawskim Modlinie.
Okres II RP
W listopadzie 1918 roku po odzyskaniu przez Państwo Polskie niepodległości uczestniczył w rozbrajaniu niemieckich okupantów. Od 16 czerwca do 30 listopada 1919 roku był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie. W 1920 roku walczył na wojnie polsko-bolszewickiej jako szef Oddziału II Sztabu Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej generała porucznika Edwarda Rydza-Śmigłego.
W latach 1921–1922 był słuchaczem I Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego gdzie w latach 1923-1926 pełnił funkcję szefa Wydziału I Naukowego. W latach 1921–1926 był także oficerem Biura Ścisłej Rady Wojennej. 1 grudnia 1924 roku awansowany był na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i z 98. lokatą w korpusie oficerów piechoty.
Podczas zamachu majowego 1926 roku opowiedział się po stronie legalnych władz. We wrześniu 1926 roku obowiązki szefa wydziału przekazał majorowi Marianowi Porwitowi. W 1928 roku przydzielony został do 41 pułku piechoty i objął stanowisko I oficera sztabu w Inspektoracie Armii generała dywizji Józefa Rybaka, na którym pozostał do 1930 roku.
W latach 1930–1935 pełnił funkcję dowódcy 55 Poznańskiego pułku piechoty w Lesznie (woj. wielkopolskie). W listopadzie 1935 roku powierzono mu dowodzenie Brygadą Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) „Podole”. W lipcu 1938 roku został dowódcą piechoty dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach (woj. świętokrzyskie).
II wojna światowa
20 czerwca 1939 roku, po propozycji ministra spraw wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzyckiego został dowódcą Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Ostatnie dwa miesiące pokoju poświęcił na organizację powierzonej mu wielkiej jednostki motorowej, jednak zbyt późna decyzja naczelnych władz wojskowych o utworzeniu brygady uniemożliwiła mu jej wyszkolenie i zgranie. 4 września 1939 roku podporządkowany został gen. dyw. Tadeuszowi Piskorowi, dowódcy improwizowanej Armii „Lublin”. W czasie kampanii wrześniowej dowodził brygadą w obronie środkowej Wisły, a później w pierwszej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim (woj. lubelskie).
SZP i ZWZ
Po kapitulacji armii uniknął niewoli i powrócił do Warszawy gdzie 5 października 1939 r. został mianowany zastępcą komendanta gen. bryg. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza w nowo powołanej konspiracyjnej Służbie Zwycięstwu Polski (SZP). 3 maja 1940 roku awansowany został na generała brygady. W tym samym roku po przemianowaniu SZP na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) został komendantem Obszaru Warszawskiego ZWZ, a następnie 30 czerwca 1940 roku mianowany został komendantem głównym ZWZ i dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju. Był wówczas inicjatorem powołania stanowiska Delegata Rządu na Kraj reprezentującego władze na uchodźstwie, co zaproponował gen. Władysławowi Sikorskiemu.
W grudniu 1940 roku z polecenia gen. Roweckiego w Biurze Informacji i Propagandy ZWZ utworzono specjalną komórkę „N”, którą w październiku 1941 roku przekształcono w Samodzielny podwydział N, nazwany potocznie „akcją N”. Akcja N zajmowała się dywersją, wojną psychologiczną i propagandą wymierzoną przeciwko okupantowi niemieckiemu. Gen. Rowecki cyklicznie informował Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie o rezultatach działalności akcji N. Pod koniec 1941 roku utworzył pion dywersyjny ZWZ o kryptonimie „Wachlarz”.
Armia Krajowa
14 lutego 1942 roku po powołaniu Armii Krajowej struktury ZWZ zostały w całości wcielone do AK jako jej fundament. Komendantem Głównym nowych skonsolidowanych Sił Zbrojnych na Kraj mianowany został gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”. Od grudnia 1942 roku dodatkowo pełnił też funkcję delegata Ministra Obrony Narodowej w Kraju.
Od 1942 roku nadzorował przygotowanie planu powszechnego powstania (nazwanego później akcją „Burza”), jakie Polskie Państwo Podziemne zamierzało podjąć przeciwko Niemcom w stosownym momencie. W jego koncepcji z marca 1942 roku akcja zakładała przerzucenie na teren okupowanej Polski znaczących sił alianckich, 2 lub 3 dywizje oraz desant pancerny, który miał uderzyć na Berlin. Wówczas gen Rowecki uważał, że siły Sowieckie nie będą zdolne do wykonania potężnej akcji ofensywnej na Europę Środkową.
Gen. Rowecki obawiał się także, że bezpośrednio po wyzwoleniu dojdzie do anarchizacji i radykalizacji społecznej mas oraz wystąpień ludności niepolskiej zamieszkującej tereny II RP (zwłaszcza Ukraińców). W związku z tym planował utworzenie w konspiracji sprawnej administracji dysponującej oddziałami policyjno-wojskowymi przeznaczonymi do tłumienia siłą różnego rodzaju rozruchów i wystąpień społecznych. Zakładano, że w specjalnie utworzonych obozach przetrzymywani będą między innymi wszyscy cywilni Niemcy, przywódcy organizacji komunistycznych i nacjonaliści ukraińscy. Istotnym problemem miało też być zapewnienie bezpieczeństwa pozostałej ludności żydowskiej, do której zdaniem Roweckiego dominowało wrogie nastawienie w społeczeństwie polskim.
Powołanie Kedywu
22 stycznia 1943 roku Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” konsolidując kilka struktur w AK powołał Kierownictwo Dywersji, tzw. „Kedyw”. Rozkaz nr 84 gen. Roweckiego noszący nazwę „Uporządkowanie odcinka walki czynnej” miał na celu uporządkowanie obecnych struktur sabotażu i dywersji oraz stworzyć nowy pion w AK odpowiedzialny za kierownictwo dywersji, propagandę i walkę bieżącą z niemieckim okupantem.
Gen. Stefan Rowecki postanowił połączyć dotychczasowe struktury sabotażowo-dywersyjne „Związku Odwetu” pozostałego po ZWZ i dywersyjnego „Wachlarza”, ponadto chciał wzmocnić nowe struktury osobami dotychczas nie biorącymi udziału w walce czynnej. Rozkaz 84 nakazywał zorganizowanie w Komendzie Głównej jak i w komendach Obszarów i Okręgów „oddziałów sztabowych” Kedywu. W rozkazie gen. Rowecki podkreślał swój nacisk na większą dyspozycyjność podległych tym jednostkom oddziałów oraz polecał stworzenie dla nich odrębnej sieci szybkiej łączności z komendami Okręgów i Obszarów. Organizatorem i Komendantem Głównym Kedywu mianowany został płk. Emil August Fieldorf ps. „Nil”.
Wróg nr 1 III Rzeszy
W czasie okupacji niemieckiej gen. Rowecki stał się obiektem szczególnego zainteresowania niemieckich władz bezpieczeństwa, głównie z uwagi na znaczenie stanowisk, które zajmował w polskim ruchu oporu. Przez Niemców został uznany za „wroga numer jeden” III Rzeszy w Generalnej Guberni i został umieszczony na pierwszym miejscu niemieckiej listy poszukiwanych Polaków (niem. Bekanntgewordene Personen der polnischen Widerstandsbewegung). Lista ta obejmowała 165 nazwisk najaktywniejszych dowódców polskiej konspiracji. Gestapo przywiązywało szczególną wagę do zdekonspirowania i aresztowania Roweckiego. W tym celu Niemcy utworzyli specjalną komórkę zajmującą się wyłącznie polowaniem na przywódców podziemia. W centrali niemieckich władz bezpieczeństwa (Gestapo) w Warszawie, w alei Szucha wisiał jego duży podświetlany portret, z którym każdy funkcjonariusz lub agent niemiecki działający na terenie Warszawy musiał się dokładnie zapoznać.
Wczesną wiosną 1943 roku gen. Roweckiego zlokalizował donosiciel siatki sowieckiej NKWD w Warszawie Bogusław Hrynkiewicz, który zaproponował swoim zwierzchnikom jego likwidację. Jednak jej kierownik Czesław Skoniecki po konsultacjach z Moskwą i kierownictwem komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej (PPR) nie wyraził na to zgody.
Sam Rowecki nie był zwolennikiem ścisłej konspiracji, mimo iż zgodził się na ochronę osobistą wywiadu AK. Ograniczał ją tylko do spotkań służbowych, w terenie poruszaj się bez obstawy. W większym stopniu zakładał, iż przed aresztowaniem i rozpoznaniem na terenie Warszawy uchroni go wtopienie się w tłum, dobra orientacja w mieście, zmiana wyglądu zewnętrznego oraz doskonale podrobione dokumenty poświadczające iż pracuje w instytucjach niemieckich, niestety mimo ostrożności to nie pomogło.
Zdekonspirowany przez konfidentów
W czasie konspiracji używał kilka pseudonimów: „Rakoń”, „Grabica”, „Inżynier”, „Jan”, „Kalina”, „Tur” i „Grot”, mimo to w czerwcu 1943 roku gen. Stefan Rowecki „Grot” zdekonspirowany został przez agentów Gestapo umocowanych w wywiadzie AK (Blankę Kaczorowską, Ludwika Kalksteina i Eugeniusza Świerczewskiego).
Aresztowany został 30 czerwca 1943 roku gdy ok. godz. 9.30 znajdował się na pierwszym piętrze w mieszkaniu przy ul. Spiskiej 14 m. 10 (wynajmowanym na fikcyjne nazwisko przez jego brata Stanisława Roweckiego i wykorzystywanym w celach konspiracyjnych). Aresztowania dokonała ekipa Gestapo dowodzona przez SS–Untersturmführera Ericha Mertena. Niemcy przewieźli Roweckiego do siedziby Gestapo przy alei Szucha 25, skąd później został zabrany i przetransportowany samolotem na teren III Rzeszy do Berlina. W połowie lipca 1943 roku osadzony został w obozie koncentracyjnym KL Sachsenhausen jako więzień honorowy, bo stanowczo odrzucił niemiecką propozycję współpracy.
1 sierpnia 1944 roku Heinrich Himmler na wieść o rozpoczęciu przez Armię Krajową Powstania Warszawskiego nakazał niezwłoczne zgładzenie Stefana Roweckiego. Według ustaleń historyków IPN gen. Rowecki zamordowany został w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen między 2 a 7 sierpnia 1944 roku.
Cześć Jego Pamięci!
MW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Instytut Pamięci Narodowej, www.ipn.gov.pl.
© COPYRIGHT 2016-2024. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!