mjr. Maria Eleonora Mirecka-Loryś ps. „Marta”

7 luty 1916 – 22 maja 2022

Łączniczka Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW Powiat Nisko, woj. podkarpackie)
Komendantka Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet (NOWK Okręg COP)
Komendantka Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej (WSK-AK Podokręg Rzeszów)
Komendantka Główna Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet (NZWK)

Major Maria Eleonora Mirecka-Loryś urodziła się 7 lutego 1916 roku w Ulanowie koło Niska (obecnie woj. podkarpackie). Była siódmym z ośmiorga dzieci Dominika i Pauliny Mireckich, wielodzietnej patriotycznej i religijnej rodziny, z której wielu członków rodziny odegrało czołowe role w historii ruchu narodowego oraz konspiracji antyniemieckiej podczas II wojny światowej.

Okres międzywojenny

Maria Mirecka jako młoda dziewczyna uczęszczała do państwowego gimnazjum w Nisku. W Nisku należała też do harcerstwa i Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). W 1937 r. rozpoczęła studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które przerwał wybuch wojny w 1939 roku. W czasie studiów we Lwowie została członkiem Młodzieży Wszechpolskiej, Bratniej Pomocy oraz w Akademickiego Towarzystwa Szkoły Ludowej (ATSL).

Konspiracja antyniemiecka

Wybuch wojny zastał ją u rodziców w Racławicach koło Niska. Już w listopadzie 1939 roku została wysłana na kontakty konspiracyjne do Krakowa i Warszawy. W 1941 roku zorganizowała komórkę Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet (NOWK) na powiat niżański, której w 1943 roku została mianowana komendantką na Okręg COP. Okręgiem COP kierowała z punktu kontaktowego NOW w Stalowej Woli, który wówczas ulokowany był w stołówce „Gospoda” na obecnej ul. ks. Popiełuszki. Tam pracowała wraz z siostrą Heleną Mirecką ps. „Justyna”. Na stołówce w Stalowej Woli siostry Mireckie zorganizowały skrzynkę kontaktową dla NOW i skąd wkrótce prowadziły siatkę kolportażu prasy podziemnej.

Gdy została zagrożona aresztowaniem po aresztowaniach w Okręgu COP skierowana została do pracy w Komendzie Głównej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Warszawie. Po kilku miesiącach powróciła na Podkarpacie i zamieszkała w Przeworsku. Po częściowym scaleniu NOW z Armią Krajową w Okręgu COP została mianowana komendantką Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej (WSK-AK Obwód Nisko-Stalowa Wola) przez dowództwo Komendy Głównej AK. W AK służyła do jego rozwiązania w 1945 roku.

Konspiracja antykomunistyczna

Na wiosnę 1945 roku po przemianowaniu Narodowej Organizacji Wojskowej w Narodowe Zjednoczenie Wojskowe mianowana została awansowana na Komendantkę Główną antykomunistycznego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet (NZWK). Równocześnie zdecydowała się kontynuować studia prawnicze i rozpoczęła naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Aresztowanie przez UB

1 sierpnia 1945 roku podczas pobytu w rodzinnych stronach Maria Mirecka została aresztowana na stacji kolejowej w Nisku przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) i posądzona o działalność w Armii Krajowej. Z Niska przewieziona została do aresztu wojewódzkiego UB w Rzeszowie. Po kilkudniowych przesłuchaniach została przetransportowana dalej do Warszawy gdzie trwało dalsze śledztwo. Z Warszawy została przewieziona później do krakowskiego więzienia WUBP. W Krakowie w więzieniu spotkała swoich dwóch braci także działaczy NOW, którzy przesiadywali pod fałszywymi nazwiskami nierozpoznani. Po trudnym pobycie w krakowskim więzieniu została zwolniona 1 września 1945 roku na podstawie ogłoszonej amnestii. Jednak UB po uzyskaniu więcej informacji o jej działalności w listopadzie 1945 roku znów podjęło jej poszukiwania. Podczas próby aresztowania nie zastali jej w domu. To był dla niej znak, że komuniści jej nie odpuszczą. Poniewaz służyła wówczas w komórce organizacyjnej, która przerzucała osoby zagrożone za granicę, w grudniu 1945 roku. z grupą znajomych zdecydowała się opuścić kraj.

Emigracja

Po wydostaniu się z Polski udała się ze swoją grupą do dzisiejszego miasta Heren w dolnej Saksonii (Niemcy), które po wyzwoleniu przez aliantów chwilowo przemianowano na tzw. „Maczkowo” po zajęciu go przez 1 Dywizję Pancerną Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Stanisława Maczka.

W lutym 1946 roku wyjechała do Włoch, do okupowanej wówczas przez wojska II Korpusu PSZ gen. Władysława Andersa Ankony. Tam podjęła pracę w rozgłośni radiowej II Korpusu PSZ. Po rozwiązaniu radia przeszła do Polskiego Białego Krzyża (PBK). Podczas pobytu we włoskiej Ankonie Maria Mirecka poznała swojego przyszłego męża, oficera rezerwy II Korpusu Henryka Loryś, którego poślubiła 12 października 1946 roku we włoskim Loreto. Jeszcze w październiku 1946 roku wraz mężem wyjechali z II Korpusem do obozu przejściowego w Anglii i zamieszkali w Londynie. Tam od samego początku zaangażowała się w pracę w Stronnictwie Narodowym i Zjednoczeniu Kobiet.

W styczniu 1952 roku Maria i Henryk wraz z dwuletnim synem postanowili wyjechać do USA. W Stanach Zjednoczonych zamieszkali początkowo w Toledo w stanie Ohio, z którego po dwóch latach przeprowadzili się do Chicago do stanu Illinois. W USA Maria Mirecka-Loryś kontynuowała swoją działalność społeczną i wkrótce została członkiem zarządu kombatanckiego oddziału AK, tam też działa w Stronnictwie Narodowym oraz w Związku Polek w Ameryce.

W 1964 roku została redaktorką dwujęzycznego tygodnika „Głos Polek” wydawanego w USA od 1910 roku. W krótce też została mianowana z ramienia Związku Polek w Ameryce dyrektorką Kongresu Polonii Amerykańskiej.

W styczniu 1996 roku zakończyła pracę redaktora GP ale nie zrezygnowała z pracy społecznej. Po śmierci męża Henryka zdecydowała się na stały powrót do Polski. W 2004 roku wróciła do Polski i zamieszkała w rodzinnym domu w Racławicach koło Niska. Tak jak na emigracji w Polsce niestrudzenie uczęszczała w uroczystościach i wydarzeniach patriotycznych oraz religijnych.

Odznaczenia

Major Maria Mirecka-Loryś za swoją służbę dla Polski została wielokrotnie odznaczona wieloma medalami i orderami państwowymi w tym: Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Pro Patria, Złotym Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała 3 maja 2006 roku od śp. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała w 2016 roku od Prezydenta RP Andrzeja Dudy.

Honorowa Obywatelka Stalowej Woli

W styczniu 2016 roku major Maria Mirecka-Loryś w mieście gdzie znajdowała się jedna z pierwszych jej placówek konspiracyjnych z czasów okupacji otrzymała tytuł Honorowego Obywatela Miasta Stalowej Woli z rąk Prezydenta Miasta Stalowej Woli Lucjusza Nadbereżnego.

Publikacje autorskie

Major Mirecka-Loryś była autorką kilku książek m.in. „Odszukane w pamięci. Zapiski o rodzinie, pracy, przyjaźni”, „Przede wszystkim Polska. Zapiski amerykańskie z lat 1952-2010” oraz jednego tomu „Historii Związku Polek w Ameryce”.

Przez wiele dekad swojej publicznej działalności udzieliła niezliczoną ilość wywiadów prasowych i telewizyjnych. Brała również udział w kilku filmach dokumentalnych. W 2014 roku został zrealizowany o niej film dokumentalny pt. „Szkic do życiorysu” w reżyserii Ewy Szakalickiej. W 2017 roku wystąpiła w filmie o NZW pt. „Narodowe Zjednoczenie Wojskowe – do końca wierni Polsce” reżyserii Łukasza Korwina, który 7 lutego 2018 roku miał swoją premierę w Stalowej Woli podczas obchodów jej 102. urodzin.

Śmierć

Major Maria Mirecka-Loryś zmarła 29 maja 2022 roku w Warszawie w wieku 106 lat. Pochowana została na Cmentarzu Wojskowym warszawskich Powązek.

Poniżej film Fundacji KEDYW z gali urodzinowej Mjr. Marii Mireckiej-Loryś, która miałą miejsce w Stalowej Woli 7 lutego 2018 roku:

Cześć Jej Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Maria Mirecka-Loryś „Odszukane w pamięci”.

© 2016-2024 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!