Karol Cacaj ps. „Orzech”

18 sierpnia 1893 – 5 listopada 1977

Żołnierz Związku Walki Zbrojnej placówki „Wilcze Łyko” w Rozwadowie (ZWZ Obwód San)
Żołnierz Armii Krajowej placówki „152” w Rozwadowie (AK Obwód Nisko-Stalowa Wola)

Karol Cacaj urodził się 18 sierpnia 1893 roku w Charzewicach, na terenach pod zaborem austro-węgierskim (obecnie dzielnica Stalowej Woli, woj. podkarpackie). Pochodził z wielodzietnej rodziny, był jednym z trzynaściorga dzieci Józefa i Franciszki z d. Żak.

W okresie międzywojennym był policjantem Policji Państwowej oraz radnym miejskim w mieście Rozwadów. W maju 1939 roku, tuż przed wybuchem wojny ostatni raz kandydował do Rady Miejskiej miasta Rozwadowa z listy Komitetu Chrześcijańskiego i został wybrany radnym.

Konspiracja antyniemiecka

W czasie niemieckiej okupacji Karol Cacaj działał w konspiracji używając pseudonimu „Orzech”. Według relacji rodziny, jego pseudonim mógł pochodzić od jego zamiłowania do drzew orzechu, których posadził kilka sztuk w domu jak i na rozwadowskim Rynku. Do dziś w ogrodzie jego rodzinnego domu przy ul. Zielonej rosną drzewa, które zasadził Karol.

Tuż po wybuchu wojny został członkiem grupy konspiracyjnej o kryptonimie „Wilcze Łyko” w Rozwadowie. W 1940 roku grupa ta nawiązała kontakty z ogólnopolskim Związkiem Walki Zbrojnej (ZWZ) i podporządkowała się ZWZ. Później po powołaniu Armii Krajowej rozwadowska placówka ZWZ przemianowana została na placówkę AK o kryptonimach „Wilcze Łyko” oraz „152”.

W czasie niemieckiej okupacji jego dom sąsiadował z domem Józefa Wachsmann-Kruczkiewicza ps. „Wolski” pełniącego pod koniec wojny funkcję dowódcy rozwadowskiej placówki AK „Wilcze Łyko” oraz ze sklepem Józefa Ciołkosza ps. „Konar”, z którymi także łączyły Go koligacje rodzinne. Wówczas dom „Wolskiego” i dom Karola Cacaja łączył tajny podziemny tunel, który dochodził do kryjówki pod dom Cacajów na ul. Zielonej. Kryjówka pod domem Cacajów nosiła kryptonim „Stodoła” i była jednym z dwóch miejsc gdzie przechowywana była broń dla placówki oraz gdzie przetrzymywana była radiostacja używana do nasłuchu wieści z Londynu.

W maju 1944 roku kiedy Niemcy odkryli tajną bazę Kedywu AK przy stacji kolejowej w Rozwadowie (dzisiejsze Muzeum Kedywu) „Wolski”, „Konar” i Karol Cacaj w obawie przed zdekonspirowaniem i aresztowaniem opuścili Rozwadów. W Kedywie Niemcy znaleźli listę pseudonimów i zdjęcia do „lewych” kenkart, co spowodowało wielkie zagrożenie dla konspiracji obwodu. Kilka dni po wykryciu Kedywu, Niemcy znali już już pseudonimy żołnierzy rozwadowskiej AK i ich poszukiwali. 6 czerwca 1944 roku Niemcy odkryli trop do domu Józefa Wachsmana-Kruczkiewicza „Wolskiego” ale Go nie zastali w domu, był tam tylko jego brat Jan Wachsman. W czasie rewizji domu, Niemcy odkryli łączący domy Wachsmanów i Cacajów tunel i znaleźli w „Stodole” ukrytą radiostację. Wówczas aresztowany został brat „Wolskiego” Jan Wachsmann i ich znajomy pan Ślepecki, który był z nim w domu. Obydwaj Ślepecki i Jan Wachsman trafili wkrótce do więzienia w Rzeszowie. Ślepeckiego po krótkim czasie Niemcy wypuścili na wolność. Jana Wachsmanna Niemcy wywieźli początkowo do obozu KL Auschwitz, a potem do KL Sachsenhausen do Oranienburga gdzie został później rozstrzelany przy ewakuacji obozu.

Po wojnie

Karol Cacaj przeżył wojnę. Tuż po wojnie z Niemcami w tzw. Polsce ludowej kolejny raz kandydował do Rady Miejskiej miasta Rozwadowa i został wybrany radnym. Wkrótce jednak zrezygnował z tej funkcji, prawdopodobnie ze względu różnice polityczne. Wówczas Stronnictwo Ludowe, z którym związany był jeszcze przed wojną, przekształcone zostało w 1945 roku w Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) i partia ta została przybudówką komunistów z PPR (później PZPR). Karolowi Cacajowi z komunistami nie było po drodze, być może obawiał się zdekonspirowania jego akowskiej przeszłości i represji komunistów, którzy po wojnie mocno gnębili akowców. Wówczas wycofał się z funkcji publicznych i wkrótce przeszedł na emeryturę. Bedąc na emeryturze pomagał bratu Wojciechowi, który prowadził zakład tapicerski w Rozwadowie.

Karol Cacaj był żonaty z Emilią z d. Kozdronkiewicz, z którą miał syna Eugeniusza (zmarł w wieku 4 lat) oraz córkę Irenę. Karol zmarł 5 listopada 1977 roku, w wieku 84 lat. Spoczywa na Cmentarzu Parafialnym w Rozwadowie. Karol Cacaj był także starszym bratem babci prezesa Fundacji KEDYW Marka Wróblewskiego.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), relacje Zuzanny Karlik, Aleksandry i Marka Ziemby, rodziny Wróblewskich, Maria Rehorowska „Rozwadów nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”, Ks. Wilhelm Gaj-Piotrowski „Z przeszłości miasta Rozwadowa”. Zdjęcie tytułowe: Karol Cacaj w mundurze Polskiej Policji Państwowej fot. zbiory Aleksandry Ziemby.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!