19 stycznia 1944 r. 偶o艂nierze Kedywu zlikwidowali W艂adys艂awa Puk臋

漏Fundacja KEDYW

W艂adys艂aw Puka (fot. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli)

19 stycznia 1944 roku w ramach akcji 鈥濭艂贸wki” zosta艂 zlikwidowany przez rozwadowski Kedyw Armii Krajowej rzekomy konfident i mieszkaniec Rozwadowa W艂adys艂aw Puka. Do dzisiejszego dnia temat s艂uszno艣ci tego wyroku budzi wiele emocji w艣r贸d starszych mieszka艅c贸w Rozwadowa.

W listopadzie 1943 roku dow贸dca Armii Krajowej genera艂 Tadeusz 鈥濨贸r鈥 Komorowski, zainicjowa艂 akcj臋 o kryptonimie 鈥濭艂贸wki鈥. Nazwa akcji nawi膮zywa艂a do nazistowskiego symbolu Totenkopf 鈥 czaszek, kt贸re znajdowa艂y si臋 na mundurach i czapkach szczeg贸lnie brutalnych niemieckich oddzia艂贸w SS (Schutzstaffel).

Czapka oficera SS z symbolem聽Totenkopf (fot. Wikipedia.org)

Celem akcji 鈥濭艂贸wki” by艂o wyeliminowanie funkcjonariuszy niemieckiego aparatu terroru w okupowanej Polsce, w odwecie za zbrodnie na ludno艣ci cywilnej oraz cz艂onkach podziemia. W艣r贸d wyznaczonych do likwidacji byli r贸wnie偶 konfidenci, kt贸rych wywiad Armii Krajowej umieszcza艂 na specjalnie przygotowanych listach.

Ka偶da z umieszczonych na li艣cie os贸b musia艂a zosta膰 os膮dzona przez s膮d Polskiego Pa艅stwa Podziemnego, kt贸ry orzeka艂 dla niej kar臋 艣mierci b膮d藕 j膮 uniewinnia艂. Kara orzekana by艂a za przest臋pstwa i zbrodnie osobi艣cie pope艂nione przez oskar偶onych, ewentualnie za decyzje os贸b, kt贸re si臋 do zbrodni tych przyczyni艂y. Wyroki te, w odr贸偶nieniu od masowych egzekucji wykonywanych na Polakach przez okupant贸w, nie by艂y orzekane na zasadzie odpowiedzialno艣ci zbiorowej. Skazywani przez s膮dy podziemne byli szkodliwi i聽wyr贸偶niaj膮cy si臋 fanatyzmem b膮d藕 okrucie艅stwem funkcjonariusze policji, gestapo, 偶andarmerii, niemieckiego wymiaru sprawiedliwo艣ci, administracji, przemys艂u i w聽odosobnionych przypadkach, cz艂onkowie NSDAP. Akcja 鈥濭艂贸wki鈥 mia艂a by膰 odwetem za coraz brutalniejsze, nasilaj膮ce si臋 represje skierowane przeciwko Polakom.聽Bez wyroku s膮du likwidowano jedynie szczeg贸lnie niebezpiecznych konfident贸w i聽tylko w聽sytuacji, gdy zw艂oka mog艂a spowodowa膰 aresztowania.聽Do wykonania wyrok贸w przeznaczone by艂y wydzielone jednostki Kedywu w Komendzie G艂贸wnej oraz w Komendach Obwod贸w na terenie ca艂ej okupowanej Polski.

Akcja „G艂贸wki” na terenie Stalowej Woli i Rozwadowa

W grudniu聽1943 roku na terenie Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK rozpocz臋to wieloetapow膮 akcj臋 w ramach og贸lnopolskiej akcji „G艂贸wki”, kt贸rej dowodzi艂 szef rozwadowskiego Kedywu Stanis艂aw Be艂偶y艅ski ps. „Kret”. Zadaniem wywiadu Armii Krajowej by艂o dokona膰 gruntowej inwigilacji i ustali膰 donosicieli za pomoc膮 meldunk贸w nap艂ywaj膮cych do Komendy Obwodu w Stalowej Woli.

Pierwszy wyrok w ramach akcji zosta艂 wykonany w Stalowej Woli na pocz膮tku zimy 1944 roku na sklepikarzu „Masie”. 呕o艂nierze AK w ramach wyroku podpalili sklep, w kt贸rym sp艂on膮艂 skazany na wyrok 艣mierci „Masa”. Drugi taki wyrok mia艂 miejsce聽19 Stycznia 1944 roku w Rozwadowie, w kt贸rym zgin膮艂 mieszkaniec Rozwadowa W艂adys艂aw Puka. Z relacji 贸wczesnego 偶o艂nierza rozwadowskiego Kedywu Mieczys艂awa Potyra艅skiego ps. „Poraj” wiemy , 偶e by艂a to pierwsza akcja likwidacyjna przy u偶yciu broni na terenie dzisiejszej Stalowej Woli.

Z relacji mieszka艅ca Rozwadowa Kazimierza Jackowskiego i znajomego rodziny oskar偶onego wiemy, 偶e W艂adys艂aw Puka 19 stycznia 1944 r. jecha艂 bryczk膮 ul. Klasztorn膮 ko艂o klasztoru o. Kapucyn贸w w Rozwadowie i gdy bryczka znajdowa艂a si臋 na przeciw Klasztoru, z niewiadomych przyczyn W艂adys艂aw Puka wyskoczy艂 z bryczki i zacz膮艂 biec w stron臋 klasztoru. Z innych wspomnie艅 偶o艂nierzy AK wiemy, 偶e bryczk膮 opr贸cz W艂adys艂awa Puki jechali z nim dow贸dca Kedywu Stanis艂aw Be艂偶y艅ski „Kret” oraz drugi 偶o艂nierz Kedywu Zygmunt Kajzer ps. „Ma艂y”. Nie wiadomo do dzi艣 gdzie wi臋ziony by艂 transportowany bryczk膮, wiemy natomiast, 偶e wyskoczy艂 jak wspomina艂 K. Jackowski przed klasztorem. W momencie gdy znajdowa艂 si臋 w okolicach pomnika na wej艣ciu na teren klasztoru, 偶o艂nierze AK oddali w jego stron臋 strza艂y, W艂adys艂aw Puka trafiony pociskiem zgin膮艂 na miejscu.

漏Fundacja KEDYW

Ko艣ci贸l i Klasztor Braci Mniejszych Kapucyn贸w w Stalowej Woli – Rozwadowie. Miejsce egzekucji W艂adys艂awa Puki. (fot. Fundacja KEDYW)

Zdj臋cie wystawy plenerowej Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, na kt贸rym znajduje si臋 W艂adys艂aw Puka. (fot. Fundacja KEDYW)

Ko艣膰 niezgody

Do dzisiejszego dnia, zdania na temat s艂uszno艣ci wyroku na W艂adys艂awie P. s膮 ko艣ci膮 niezgody i budz膮 wiele emocji w艣r贸d mieszka艅c贸w Rozwadowa. Jedni twierdz膮, 偶e by艂 konfidentem i wyrok by艂 s艂uszny, inni za艣, 偶e znalaz艂 si臋 w niefortunnej sytuacji i zosta艂 niesprawiedliwie os膮dzony. Jak twierdzi Kazimierz Jackowski, W艂adys艂aw Puka by艂 porz膮dnym cz艂owiekiem, by艂 cz艂onkiem rozwadowskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sok贸艂”聽i patriot膮. Prawdopodobnie znalaz艂 si臋 w niefortunnej dla niego sytuacji i zosta艂 niesprawiedliwie os膮dzony. Jak by艂o naprawd臋? Nikt tego nie wie, na dzie艅 dzisiejszy mamy zbyt ma艂o dowod贸w, by oceni膰 t膮 sytuacj臋 w jedn膮 czy w drug膮 stron臋. Nale偶y tylko doda膰, 偶e sprawy likwidacji os贸b pochodzenia polskiego by艂y szczeg贸lnie i z rozwag膮 rozpatrywane przez s膮dy Polskiego Pa艅stwa Podziemnego, ale i nawet je艣li wyrok by艂 s艂uszny to zdarza艂y si臋 przypadki, 偶e zlikwidowano z艂膮 osob臋 czy te偶 wyst膮pi艂 jaki艣 inny b艂膮d. Wi臋c by膰 mo偶e w przysz艂o艣ci znajd膮 si臋 jakie艣 nowe dowody by sytuacj臋 os膮dzi膰 w t膮 czy inn膮 stron臋.

Pochowany kilkana艣cie metr贸w od miejsca egzekucji

Tak ironi膮 losu jest to, 偶e Cmentarz Parafialny w Rozwadowie znajduj臋 po przeciwnej stronie ulicy, gdzie znajduje si臋 pomnik rodziny Puk贸w i miejsce pochowania W艂adys艂awa Puki. Spoczywa on w pierwszym rz臋dzie na rozwadowskim cmentarzu, kilkana艣cie metr贸w od miejsca jego egzekucji przed Klasztorem o. Kapucyn贸w w Stalowej Woli – Rozwadowie.

漏Fundacja KEDYW

Gr贸b W艂adys艂awa Puki w Rozwadowie. (fot. 漏Fundacja KEDYW)

Pok贸j jego duszy!

 

MW/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Kazimierz Jackowski, Mieczys艂aw Potyra艅ski, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.