26 sierpnia 1999 r. zmar艂 w USA Adam Lis ps. „Samborski” – 偶o艂nierz Kedywu AK

Adam Lis ps. „Samborski”

ur. 5 stycznia 1924 r. – zm. 26 sierpnia 1999 r.

呕o艂nierz oddzia艂u dywersyjnego NOW Henryka Paterka ps. „Lew”
呕o艂nierz Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko – Stalowa Wola
呕o艂nierz Kedywu Armii Krajowej Obwodu Przemy艣l


Adam Wiktor Lis urodzi艂 si臋 5 stycznia 1924 r. w Przemy艣lu. W 1938 r. przeprowadzi艂 si臋 z rodzicami do Stalowej Woli i rozpocz膮艂 nauk臋 w stalowowolskim Gimnazjum i Liceum przy ul. Mickiewicza (dzisiejsza PSP nr 2). Po wybuchu wojny kontynuowa艂 nauk臋 na tajnych kompletach pod kierownictwem profesora Witolda Habdank-Kossowskiego i wkr贸tce te偶 podj膮艂 prac臋 jako elektryk w administracji osiedla Stalowej Woli, dodatkowo pracowa艂 jako operator w Kinie „Stal” W艂adys艂awa Kubikowskiego na ul. Narutowicza (dzi艣 sklep Stokrotka).

Konspiracja

Adam Lis wychowywa艂 si臋 w rodzinie patriotycznej, co podczas okupacji mocno wp艂yn臋艂o na jego pogl膮dy i dzia艂alno艣膰 konspiracyjn膮. Po wybuchu wojny i zaj臋ciu przez Niemc贸w Stalowej Woli, jako nastoletni ch艂opak marzy艂 o walce z okupantem w polskim podziemiu. W 1942 r. postanowi艂 podj膮膰 samodzieln膮 dzia艂alno艣膰 konspiracyjn膮. W marcu tego roku聽na P艂awie (dzisiejsza dzielnica Stalowej Woli),聽rozbroi艂 niemieckiego 偶o艂nierza zdobywaj膮c niemiecki pistolet parabellum z futera艂em. Nast臋pnie w maju w艂ama艂 si臋 do mieszkania kpt. Meske – oficera Wehrmachtu (przy dzisiejszej ul. ks. Skoczy艅skiego 22) zdobywaj膮c pistolet maszynowy Bergman, magazynek b臋bnowy, 2 mundury oficerskie, p艂aszcz oraz radio. W czerwcu 1942 r. podj膮艂 trzeci膮 samodzieln膮 akcj臋 tym razem rozbrajaj膮c 偶o艂nierza z centrali telefonicznej odcinaj膮c mu kabur臋 z belgijskim pistoletem „Walther”. Po tej akcji akcji Niemcy wyznaczyli 5.000 z艂. nagrody za wskazanie sprawcy, nikt jednak na ten apel si臋 nie zg艂osi艂.

Zdobyta przez Adama Lisa bro艅 by艂a dla niego przepustk膮 do konspiracji. Po tej akcji nawi膮za艂 kontakt z dow贸dc膮 oddzia艂u dywersyjnego Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) Henrykiem Paterkiem ps. „Lew” z pobliskiego Zbydniowa. W sierpniu 1942 r. jako osiemnastoletni m臋偶czyzna, spe艂niaj膮c swoje marzenie walki dla ojczyzny, zosta艂 zaprzysi臋偶ony przez „Lwa” do jego聽oddzia艂u dywersyjnego i przyj膮艂 pseudonim „Samborski”.

Pocz膮tkiem 1943 r. Armia Krajowa rozpocz臋艂a konsolidacj臋 贸wczesnych struktur sabota偶u i dywersji, z kt贸rych wkr贸tce powsta艂 pion Kierownictwa Dywersji w skr贸cie „Kedyw”. W tym samym czasie Stanis艂aw Be艂偶y艅ski z polecenia komendanta Obwodu Nisko – Stalowa Wola kpt. Kazimierza Pilata ps. „Zaremba” rozpocz膮艂 formowanie Kedywu, kt贸ry wed艂ug nowych dyrektyw Komendy G艂贸wnej AK musia艂 uformowa膰 ka偶dy obw贸d AK.聽Prawdopodobnie podczas dzia艂alno艣ci w oddziale „Lwa”, Adam Lis zapozna艂 oficera dywersji stalowowolskiej Armii Krajowej Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego ps. „Kret”, z kt贸rym to oddzia艂 „Lwa” cz臋sto wsp贸艂pracowa艂 podczas r贸偶nych akcji dywersyjnych w okolicach Stalowej Woli. W styczniu 1943 r. Stanis艂aw Be艂偶y艅ski poleci艂 Adamowi Lisowi przej艣cie do struktur stalowowolskiej AK na co Lis si臋 zgodzi艂. W swoich powojennych wspomnieniach, Adam Lis wspomina艂 jedno z jego pierwszych spotka艅 ze Stanis艂awem Be艂偶y艅skim pod jego blokiem przy ul. H-呕 2聽(dzisiejsza ul. ks. Popie艂uszki okolice ul. Dmowskiego) tak:

„(…) …On mnie rozpozna艂 wychodz膮c z klatki schodowej i napomkn膮艂; rozmawia艂em przed chwil膮 z mamusi膮, ale nie skorzysta艂 z jej go艣cinno艣ci, bo nie mia艂 czasu. Co Pan jej powie po powrocie do domu? Co powiem? powiem, 偶e Pan jest nauczycielem matematyki na tajnych kompletach! Niez艂a聽my艣l skomentowa艂 „Kret”, ja to powinienem聽u偶y膰 „matematyki”.
Pogoda by艂a licha, zimno, wi臋c poszli艣my do kina do operatorni (Kina „Stal” na ul. Narutowicza – przyp. red.). Tam rozmawiali艣my dobr膮 godzin臋. Rozchodzi艂o si臋 mu o przeniesienie mojego cz艂onkostwa z plac贸wki „Lwa” Zbydni贸w do miejscowej komendy.
Zrobili艣my randk臋 na spotkanie si臋 w ko艣ciele Kapucyn贸w i ustalili艣my metody komunikacji, bo by艂o jasne, 偶e w domu mnie nikt (nie) skontaktuje z racji mojej matki.
Na jedno z nast臋pnych spotka艅 w kinie, „Kret” przyszed艂 z „W贸jtem” St. So艂tys i stopniowo dowiedzia艂em si臋, 偶e on by艂 skoczkiem spadochronowym i zacz膮艂 ci膮g spotka艅 i korepetycji w u偶yciu (walki) no偶a, ubezw艂adniania i innych sztuczek u偶ywanych przez „Komandos贸w”. Czasami trudno by艂o dla jednego lub drugiego przyj艣膰 do Stalowej Woli, wi臋c po spotkaniu mnie w Rozwadowie na targowisku, poszli艣my na „G贸rk臋” (krypt. budynku Kedywu, przyp. red.) ko艂o stacji (PKP). Tu by艂a inna atmosfera, bardziej centralna operacja. Nikt nikogo nie przedstawia艂, nie pyta艂 o pow贸d wizyty, rozmawiano p贸艂g艂osem, bo zawsze kto艣 spa艂 na tapczanie lub na bambetlu. W aluminiowym czajniku woda kipia艂a na piecyku od czasu do czasu i mo偶na si臋 by艂o napi膰 herbaty z niemytych szklanek lub kubk贸w. Garnuszki i kubki by艂y u偶ywane gdy przyby艂o wi臋cej „zwiedzaj膮cych”. Tu spotka艂em „Irk臋” i innych wa偶niejszych konspirator贸w, zawsze ten sam spos贸b by艂em przedstawiany przez „Kreta”. To jest „Samborski” m贸wi艂 za mnie. Nie pyta艂em, co on komu m贸wi艂, ale uwa偶a艂em, 偶e twarzowe rozpoznanie jest zasadnicze w konspiracji. Ja r贸wnie偶 nigdy nie pyta艂em o nic i dlatego nie wiele wiedzia艂em; ale obi艂o mi si臋 o uszy, 偶e „Kret” mia艂 dwie c贸reczki, kt贸re by艂y z 偶on膮, ale gdzie? co, i jak? to mnie nie obchodzi艂o. Moim g艂贸wnym problemem by艂y t艂umaczenia si臋, i wyja艣nienia mojej matce na pytania; dlaczego jeste艣 p贸藕no? gdzie by艂e艣? z kim? (sprawdza艂a) i inne ambarasuj膮ce pytania dla m艂odego Akowca….(…)”

Po przej艣ciu Lisa do AK, Stanis艂aw Be艂偶y艅ski „Kret” by艂 ju偶 dow贸dc膮 Kedywu Obwodu Nisko – Stalowa Wola, kt贸rego tajn膮 baz臋 ulokowano w Rozwadowie na strychu przedwojennego kina (dzisiejszy budynek powstaj膮cego Muzeum Kedywu). Nowo powsta艂y Kedyw obwodu pod dow贸dztwem Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego rozpocz膮艂 swoj膮 dzia艂alno艣膰 w Rozwadowie i Adam Lis jako jeden z pierwszych 偶o艂nierzy Kedywu dosta艂 polecenie stworzenia pi臋cioosobowego patrolu Kedywu, kt贸rego zosta艂 te偶 dow贸dca. Dodatkowo w tym czasie Adam zosta艂 przeszkolony w sabota偶u i dywersji przez zrzuconego z Anglii do Polski „Cichociemnego” Stanis艂awa So艂tysa ps. „W贸jt”.

Akcje Kedywu Obwodu Nisko – Stalowa Wola

Pocz膮tkiem 1944 r. Adam Lis „Samborski” uczestniczy艂 w transportowaniu za rzek臋 San broni zrzutowej do oddzia艂u dyspozycyjnego Jana Or艂a „Kmicica”. W marcu 1944 r. po aresztowaniu i osadzeniu komendanta ktp. Kazimierza Pilata ps. „Zaremba”, Adam Lis bra艂 udzia艂 w planowaniu akcji odbicia Pilata z aresztu Gestapo przy dzisiejszej ul. ks. Skoczy艅skiego 26. Ze wzgl臋du na wcze艣niejsz膮 prac臋 i jego znajomo艣膰 uk艂adu elektrycznego i ca艂ego zasilana osiedla, powierzono mu przygotowanie planu odci臋cia pr膮du do osiedla podczas akcji. Na czas tej akcji mia艂 by膰 r贸wnie偶 odpowiedzialny za przygotowanie butelek zapalnych i ich p贸藕niejsze roz艂adowanie nitrogliceryn膮. Po odbiciu wi臋藕ni贸w, mia艂 by膰 p贸藕niej odpowiedzialny za przetransportowanie ich do Niska lub Rudnika nad Sanem. Akcja niestety nie powiod艂a si臋 gdy偶 Gestapo wcze艣niej zd膮偶y艂o zamordowa膰 Pilata i akcj臋 odwo艂ano.

Skierowany do Kedywu Obwodu Przemy艣l

6 czerwca 1944 r. zosta艂 aresztowany przez Niemc贸w 艂膮cznik Kedywu Feliks Kidawa ps. „Je偶”. Z zwi膮zku z aresztowaniem Kidawy w obawie przed zdekonspirowaniem 偶o艂nierzy Kedywu, Adam Lis otrzyma艂 rozkaz natychmiastowego opuszczenia Stalowej Woli i zg艂oszenia si臋 do Kedywu Obwodu przemyskiego. 7 czerwca o godz. 9.30 Gestapo otoczy艂o jego dom przy przedwojennej ul. H-呕 2 by go aresztowa膰, lecz jeszcze dzie艅 wcze艣niej, 25 minut po aresztowaniu Kidawy, Adam Lis by艂 ju偶 w drodze do Przemy艣la i aresztowania unikn膮艂.

W Kedywie Obwodu Przemy艣l s艂u偶y艂 nieca艂e dwa miesi膮ce, czyli do wej艣cia sowieckiej Armii Czerwonej. 26 lipca 1944 r. podczas obrony Przemy艣la w ramach akcji „Burza” uczestniczy艂 w ostatniej akcji w Kedywie przemyskim. W贸wczas wycofuj膮cy si臋 Niemcy pr贸bowali zaminowa膰 i wysadzi膰 koszary wojskowe przyleg艂e do ul. 艢w. Jana w Przemy艣lu. Skierowany do akcji obrony koszar贸w z kilkoma 偶o艂nierza natrafili na pr贸buj膮cych wysadzenia budynk贸w Niemc贸w. Podczas pr贸by przerwania przewod贸w przez 偶o艂nierzy AK rozegra艂a si臋 bitwa z Niemcami. W czasie ostrzeliwania Niemc贸w Adam Lis znalezion膮 siekier膮 przer膮ba艂 – jak si臋 p贸藕niej okaza艂o – g艂贸wny przew贸d do detonatora 艂adunku wybuchowego. W tym samym czasie pojawi艂 si臋 oddzia艂 dywersyjny „Gniewosza”, kt贸ry zakatowa艂 Niemc贸w i wypar艂 ich z terenu koszar. Niemcom nie uda艂o si臋 wysadzi膰 koszar i budynki zosta艂y uratowane.

Ucieczka z Polski

Adam Lis ps. „Samborski”, lata 90-te. (fot. MKDAK/Fundacja KEDYW)

Po wojnie Adam Lis pozosta艂 w Przemy艣lu i uko艅czy艂 Liceum im. Kazimierza Morawskiego. Poszukiwany przez NKWD i UB u偶ywa艂 fa艂szywych dokument贸w pod nazwiskiem Wiktor Dubik. Po uko艅czeniu Liceum przeni贸s艂 si臋 do Lublina gdzie rozpocz膮艂 studia medyczne. W czasie studi贸w rozpoznany przez UB uciek艂 do Krakowa, sk膮d wkr贸tce przedosta艂 si臋 do Pilzna, a nast臋pnie do Monachium sk膮d uda艂o mu si臋 wyjecha膰 do USA.

Kariera w medycynie w USA

Do USA Adam Lis przyby艂 w 1947 r. i tam pozosta艂 ju偶 do ko艅ca swojego 偶ycia.聽W 1947 r. uzyska艂 tytu艂 licencjata mikrobiologii na Uniwersytecie w Arkansas w stanie Kansas. Nast臋pnie uko艅czy艂 studia biochemiczne i medycyn臋 uzyskuj膮c stopie艅 doktora biochemii na Uniwersytecie Berkley College of Chemistry, w Berkley w stanie Kalifornia. W latach 1963-1977 wyk艂ada艂 na University of Oregon Medical School (obecnie OSHU School of Medicine) w Portland w stanie Oregon.

Po pracy na uniwersytecie za艂o偶y艂 „The Intermediary Metabolism Institute” (Instytut Po艣rednicz膮cych Metabolizm贸w), kt贸ry prowadzi艂 do 1984 r. W 1985 r. za艂o偶y艂 ”聽Health Advocacy Associates” – stowarzyszenie zajmuj膮ce si臋 wspieraniem zdrowia, kt贸re pomaga艂o biednym, nowo przyby艂ym imigrantom oraz osobom starszym w uzyskaniu opieki zdrowotnej.

Emerytura

W 1993 r. przeszed艂 na emerytur臋 i zaanga偶owa艂 si臋 w 偶ycie swojej parafii im. 艣w. Stanis艂awa w Portland, w贸wczas prowadzonej przez ksi臋偶y z Chorwacji. Dzi臋ki negocjacjom Adama Lisa z Archidiecezj膮 w Portland i ojcami Towarzystwa Chrystusowego pos艂uguj膮cego Polonii ameryka艅skiej uda艂o mu si臋 wynegocjowa膰 pos艂ug臋 polskich ksi臋偶y w.w. parafii, w kt贸rej ksi臋偶a Chrystusowcy pos艂uguj膮 po dzi艣 dzie艅.

W latach 90-tych by艂 tak偶e autorem wspomnie艅 z lat konspiracji, kt贸re napisa艂 w j臋zyku angielskim pt. „Teenager’s diary”.

Odznaczenia

Za zas艂ugi podczas akcji „Burza” zosta艂 awansowany na stopie艅 sier偶anta podchor膮偶ego i otrzyma艂 Krzy偶 Zas艂ugi z Mieczami. Za dzia艂alno艣膰 naukow膮 w dziedzinie medycyny zosta艂 odznaczony medalem Miko艂aja Kopernika przez Uniwersytet Jagiello艅ski w Krakowie.

By艂 偶onaty dwa razy, najpierw z Elaine, a nast臋pnie z Diane. Mia艂 dw贸ch syn贸w: Richarda, Adama oraz dwie c贸rki Janin臋, Victori臋.

Zmar艂 26 sierpnia 1999 r. po ci臋偶kiej chorobie w USA w Portland w Stanie Oregon. Spoczywa na cmentarzu River View Cemetery w Portland.

Gr贸b Adama Wiktora Lisa ps. „Samborski” na cmentarzu River View Cemetery w Portland w stanie Oregon , USA.

Cze艣膰聽Jego Pami臋ci!

 

MW / Fundacja KEDYW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Wspomnienia Adama Lis. Wspomnienia Boles艂awa Ma艣lacha, Kronika 艢Z呕AK Ko艂o Obwodu Nisko Stalowa Wola, Przegl膮d Historyczny XXXIX 1984 r.


Pierwsze w Polsce Muzeum Kedywu – elitarnego pionu dywersyjnego Armii Krajowej powstaje w czynie spo艂ecznym z inicjatywy Fundacji KEDYW. Nasza dzia艂alno艣膰 opiera si臋 na wolontariacie i darowiznach ludzi dobrej woli. Bez twojego wsparcia nie osi膮gniemy celu! WESPRZYJ NAS!聽

Konto bankowe: SANBank Nadsa艅ski Bank Sp贸艂dzielczy
Nr konta: 05 9430 0006 0046 7597 2000 0001
KOD SWIFT: POLUPLPR
Lub bezpiecznie kart膮 p艂atnicz膮 przez system p艂atno艣ci PayPal