mjr. Maria Eleonora Mirecka-Loryś ps. „Marta”

ur. 7 luty 1916 r.

Komendantka na Polskę Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet (NZWK)
Komendantka Wojskowej Służby Kobiet (WSK-AK) Podokręg Rzeszów
Komendantka Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet (NOWK) Okręg COP

Major Maria Eleonora Mirecka-Loryś urodziła się 7 lutego 1916 r. w Ulanowie koło Niska w województwie Podkarpackim. Jest siódmym z ośmiorga dzieci Dominika i Pauliny Mireckich, wielodzietnej patriotycznej i religijnej rodziny, z której wielu członków rodziny odegrało czołowe role w historii ruchu narodowego oraz konspiracji antyniemieckiej podczas II wojny światowej.

Okres międzywojenny

Maria Mirecka jako młoda dziewczyna uczęszczała do państwowego gimnazjum w pobliskim Nisku. W Nisku należała też do harcerstwa i Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). W 1937 r. rozpoczęła studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które przerwał wybuch wojny w 1939 r. W czasie studiów we Lwowie udzielała się w szeregach Młodzieży Wszechpolskiej, Bratniej Pomocy oraz w Akademickim Towarzystwie Szkoły Ludowej (ATSL).

Działalność antyniemiecka

Wybuch wojny zastał ją u rodziców w Racławicach. Już w listopadzie 1939 r. była wysłana na kontakty konspiracyjne do Krakowa i Warszawy. W 1941 r. zorganizowała komórkę Narodowej Organizacji Wojskowej Kobiet (NOWK) na powiat niżański, której w 1943 r. została komendantką na Okręg COP (Centralny Okręg Przemysłowy). Wkrótce zagrożona aresztowaniem w swoich rodzinnych stronach została przydzielona do Komendy Głównej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Warszawie. Po kilku miesiącach powróciła na Podkarpacie i zamieszkała w Przeworsku. Po scaleniu NOW z Armią Krajową została mianowana komendantką Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej (WSK-AK) przez dowództwo Komendy Głównej AK, w której służyła do rozwiązania AK w 1945 r.

Działalność antysowiecka

Na wiosnę 1945 r. Maria Mirecka została mianowana komendantką na całą Polskę antysowieckiego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Kobiet (NZWK). Równocześnie zdecydowała się kontynuować studia prawnicze i rozpoczęła naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Aresztowanie przez UB

1 sierpnia 1945 r. podczas pobytu w rodzinnych stronach Maria Mirecka została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) na stacji kolejowej w Nisku za działalność w Armii Krajowej. Z Niska przewieziono ją do wojewódzkiego UB w Rzeszowie. Po kilkudniowych przesłuchaniach została przetransportowana dalej do Warszawy gdzie kontynuowano przesłuchiwania, po czym została przewieziona do krakowskiego więzienia WUBP. W krakowskim więzieniu zobaczyła swoich dwóch braci również działaczy NOW, którzy przesiadywali pod fałszywmi nazwiskami nierozpoznani. Po trudnym pobycie w krakowskim więzieniu została zwolniona 1 września 1945 r. dzięki amnestii. Jednak UB po uzyskaniu więcej informacji o jej działalności, w listopadzie 1945 r. znów podjęło jej poszukiwania, podczas próby aresztowania nie zastali jej w domu. To był dla niej znak, że komuniści jej nie odpuszczą. Poniewaz pracowała w komórce organizacyjnej, która przerzucała osoby zagrożone za granicę, w grudniu 1945 r. z grupą znajomych zdecydowała się opuścić kraj.

Emigracja

Po wydostaniu się z Polski przedostała się ze swoją grupą do dzisiejszego miasta Heren w dolnej Saksonii, które po wyzwoleniu przez aliantów chwilowo przemianowano na Maczkowo po zajęciu go przez 1 Dywizję Pancerną Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Stanisława Maczka.

W lutym 1946 r. wyjechała do Włoch do Ankony, wówczas okupowanej przez wojska II Korpusu PSZ gen. Władysława Andersa. Tam podjęła pracę w rozgłośni radiowej II Korpusu PSZ. Po rozwiązaniu radia przeszła do Polskiego Białego Krzyża (PBK). Podczas pobytu we włoskiej Ankonie Maria Mirecka poznała swojego przyszłego męża, oficera rezerwy II Korpusu Henryka Loryś, którego poślubiła 12 października 1946 r. we włoskim Loretto. Jeszcze w październiku 1946 r. wraz mężem wyjechali z II Korpusem do obozu przejściowego w Anglii, po czym zamieszkali w Londynie gdzie od samego początku zaangażowała się w pracę w Stronnictwie Narodowym i Zjednoczeniu Kobiet.

W styczniu 1952 r. Maria i Henryk wraz z dwuletnim synem postanowili wyjechać do USA. W Stanach Zjednoczonych zamieszkali początkowo w Toledo w stanie Ohio, z którego po dwóch latach przeprowadzili się do Chicago w stanie Illinois. W USA Maria Mirecka-Loryś kontynuowała swoją działalność społeczną gdzie została członkiem zarządu kombatanckiego oddziału AK, działa równiez w Stronnictwie Narodowym oraz w Związku Polek w Ameryce.

W 1964 r. została redaktorką dwujęzycznego tygodnika „Głos Polek” wydawanego w USA od 1910 r. W krótce też została mianowana z ramienia Związku Polek w Ameryce dyrektorką Kongresu Polonii Amerykańskiej.

W styczniu 1996 r. zakończyła pracę redaktora GP nie rezygnując z pracy społecznej. Po śmierci męża Henryka zdecydowała się na stały powrót do Polski gdzie wróciła w 2004 r. i zamieszkała w rodzinnych Racławicach, w których mieszka do dziś i niestrudzona uczęszcza w uroczystościach i wydarzeniach patriotycznych i religijnych.

Odznaczenia

Mjr. Maria Mirecka-Loryś za swoją służbę dla Polski została wielokrotnie odznaczona wieloma medalami i orderami państwowymi w tym: Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Pro Patria, Złotym Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała 3 maja 2006 r. od śp. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała w 2016 r. od Prezydenta RP Andrzeja Dudy.

Honorowa Obywatelka Stalowej Woli

W styczniu 2016 r. Maria Miecka-Loryś otrzymała tytuł Honorowego Obywatela Miasta Stalowej Wol z rąk Prezydenta Miasta Stalowej Woli Lucjusza Nadbereżnego.

Publikacje autorskie

Jest autorką kilku książek m.in. „Odszukane w pamięci. Zapiski o rodzinie, pracy, przyjaźni”, „Przede wszystkim Polska. Zapiski amerykańskie z lat 1952-2010” oraz jednego tomu „Historii Związku Polek w Ameryce”.

Przez wszystkie lata swojej publicznej działalności udzieliła niezliczoną ilość wywiadów prasowych i telewizyjnych. Brała również udział w wielu filmach dokumentalnych. W 2014 roku został zrealizowany o niej film dokumentalny pt. „Szkic do życiorysu” w reżyserii Ewy Szakalickiej. W 2017 r. brała udział w filmie o NZW pt. „Narodowe Zjednoczenie Wojskowe – do końca wierni Polsce” reżyserii Łukasza Korwina, który 7 lutego 2018 r. będzie miał również swoją premiere w Stalowej Woli podczas obchodów 102 urodzin mjr. Marii Mireckiej-Loryś. Zapraszamy do uczestnictwa w środę 7 lutego, początek godz. 18:00 w Miejskim Domu Kultury w Stalowej Woli.

Obchody 102. urodzin mjr. Marii Mireckiej-Loryś / Premiera filmu pt. „Narodowe Zjednoczenie Wojskowe – do końca wierni Polsce” środa 7 luty 2018 r. Miejski Dom Kultury w Stalowej Woli. 

MW/Fundacja KEDYW

Bibliografia: Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Maria Mirecka-Loryś „Odszukane w pamięci”.