8 lipca 1944 r. zginął Zygmunt Kajzer ps. „Mały” – dowódca patrolu Kedywu AK Obwodu Nisko–Stalowa Wola | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

Zygmunt Kajzer ps. „Mały”

16 czerwca 1923 – 8 lipca 1944
Żołnierz Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) w Stalowej Woli
Dowódca patrolu Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko–Stalowa Wola

Zygmunt Kajzer urodził się 16 czerwca 1923 r. w Żyrardowie, w dzisiejszym województwie mazowieckim. Był synem Jana i Kazimiery. Miał brata bliźniaka Jana, który też w czasie okupacji służył w AK (ps. „Wieża”) oraz starszą siostrę Zofię, która w okresie międzywojennym była słynną aktorką i późniejszą żoną ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego.

W Stalowej Woli

W 1938 roku przeprowadził się z rodziną do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie podkarpackie) gdzie rozpoczął naukę w liceum. W czasie niemieckiej okupacji pracował w kinie „Stal” Władysława Kubikowskiego (żołnierza AK ps. „Kula”) na dzisiejszej ul. Narutowicza w Stalowej Woli, gdzie Niemcy urządzili dla siebie kawiarnię oraz kino „Nur für Deutsche” (tylko dla Niemców). W maju 1940 roku rozpoczął pracę jako statystyk w Zakładach Południowych (Centralnego Okręgu Przemysłowego) przemianowanych wówczas przez Niemców na zakłady zbrojeniowe „Reichswerke Hermann Göring – Werke Stalowa Wola” i następnie w „Reichswerke Braunschweig G.m.b.H. Werk Stalowa Wola” (obecnie Huta Stalowa Wola).

Konspiracja

Zagrożony aresztowaniem w fali aresztowań działaczy podziemia, w grudniu 1940 roku porzucił pracę i przeszedł całkowicie do konspiracji. Początkowo działał w stalowowolskiej ZWZ, a po powołaniu Armii Krajowej i powołaniu Kierownictwa Dywersji został skierowany do Kedywu AK Obwodu Nisko–Stalowa Wola, w którym pełnił funkcję dowódcy patrolu dywersyjnego. Jako żołnierz Kedywu uczestniczył w wielu akcjach bojowych i dywersyjnych.

Żołnierze Kedywu od lewej Tadeusz Majcherski ps. „Kozak”, Zygmunt Kajzer ps. „Mały”, Jerzy Łyżwański ps. „Łyżwa” (oddz. „Kmicica”) oraz Tadeusz Szumielewicz ps. „Ted” (fot. zbiory D. Garbacza).

18 maja 1944 roku był jednym z pięciu żołnierzy podczas wykrycia przez Gestapo tajnej siedziby Kedywu w Rozwadowie (obecnie powstające Muzeum Kedywu). Podczas walki z Gestapo Zygmunt Kajzer wraz ze Stanisławem Korfelem „Korskim” powstrzymali Gestapo na strychu i schodach wewnątrz budynku, co spowodowało wycofanie Niemców na zewnątrz i umożliwiło żołnierzom AK dalszą ucieczkę przez okna kina, które znajdowało się w budynku gdzie była tajna baza Kedywu. Niestety w niemieckiej obławie zginęło dwóch żołnierzy Kedywu, w tym dowódca Stanisław Bełżyński ps. „Kret”. Zygmunt Kajzer wydostał się z okrążenia.

Czytaj więcej: Wpadka Kedywu AK

Poległ w następnej obławie

Niecałe dwa miesiące po wpadce Kedywu, Zygmunt Kajzer znów znalazł się w ogniu niemieckich karabinów. Poległ 8 lipca 1944 roku podczas próby wyrwania się z otoczonego przez Gestapo i żandarmerię domu, w którym przebywał w Nisku (woj. podkarpackie). W czasie akcji Gestapo otoczyło dom i usiłowało aresztować przebywających tam Zygmunta Kajzera i Stanisława Kotwicę ps. „Wąsik”. W czasie potyczki „Mały” i „Wąsik” podjęli próbę ucieczki, „Wąsikowi” udało się zmylić Gestapo i zbiegł, niestety podczas przeskakiwania przez płot „Mały” został trafiony przez Niemców i śmiertelnie ranny.

Po akcji ciało Zygmunta Kajzera gestapowcy zakopali na podwórku siedziby Gestapo w Nisku. 13 sierpnia 1944 roku po wejściu sowieckiej Armii Czerwonej „Mały” został ekshumowany i pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Rozwadowie (obecnie Stalowa Wola) w grobie gdzie leżał zabity w maju jego dowódca Stanisław Bełżyński. W 1947 roku został ponownie ekshumowany i przeniesiony do Mauzoleum Żołnierzy AK na Cmentarz Komunalny w Stalowej Woli gdzie spoczywa do dziś wśród innych żołnierzy AK.

Ekshumacja Zygmunta Kajzera ps. „Mały” z podwórka Gestapo w Nisku w 1947 r. Na zdjęciu matka Kazimiera Kajzer, obok Władysław Kubikowski i z tyłu Jerzy Łyżwański ps. „Puchacz”. (fot. S. Puchalski)

Odznaczenia

Dnia 24 grudnia 1945 roku, na wniosek stalowowolskiego ZBOWiD-u został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy oraz Krzyżem Partyzanckim.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, Stanisław Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”.