Krystyna Gaj ps. „Grażyna”, „Słoniątko”

ur. 12 kwietnia 1926 r. – zm. 25 września 2012 r.
Łączniczka Kedywu AK Obwodu Nisko – Stalowa Wola,
Sanitariuszka partyzanckiego oddz. AK Jana Orła „Kmicica”

Krystyna Gaj z d. Skowron urodziła się 12 kwietnia 1926 roku we wsi Glinnik koło Zgierza. Była córką Ludwika i Marii z d. Karwowska. Miała młodszą siostrę Zofię. W latach 1932 – 1942 uczyła się we Lwowie. W czasie niemieckiej okupacji mieszkała z matką i siostrą we Lwowie, a następnie w 1943 roku przyjechały do Rozwadowa i zamieszkały w tzw. „Górce” – kamienicy przy ul. Strzeleckiej 24 (dzisiejszej Stanisława Bełżyńskiego 18), w budynku w którym na strychu mieścił się konspiracyjny lokal Kedywu niżańsko-stalowowolskiego Obwodu Armii Krajowej (dzisiejsza siedziba powstającego Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej).

Praca konspiracyjna w Kedywie

1 września 1943 roku wraz z siostrą Zofią zostały zaprzysiężone w Rozwadowie do Kedywu Obwodu „Niwa” Armii Krajowej przez Oficera Dywersji Stanisława Bełżyńskiego ps. „Kret”. Krystyna przyjęła pseudonim „Grażyna”, a Zofia „Joanna”. „Słoniątka”, bo tak je nazywali żołnierze AK, w rozwadowskim Kedywie uczestniczyły w dywersji w zakresie działalności informacyjnej, kolportażu prasy podziemnej i łączności na terenie Stalowa Wola – Rozwadów – Tarnobrzeg – Mielec oraz w obsłudze lokalu Kedywu.

W marcu 1944 roku Krystyna Gaj uczestniczyła w akcji „31”, która miała na celu odbicie Komendanta Obwodu Kazimierz Pilata ps. „Zaremba” ze stalowowolski siedziby Gestapo. Tak wspominała swoją rolę w tych wydarzeniach:

„…Zadania przez nas wykonywane polegały na zbieraniu wiadomości o ruchu wojsk niemieckich, kolportażu prasy podziemnej, byłyśmy łączniczkami na terenie Stalowej Woli, Rozwadowa, Tarnobrzega, Mielca oraz zajmowałyśmy się aprowizacją i gotowaniem posiłków dla mieszkańców „Górki”. Między innymi w czasie zgrupowania oddziałów mających na celu odbicie z siedziby gestapo komendanta obw. „San” (przypuszczalny krypt. Obwodu „Niwa” używany przez łączników – przyp. red.) kapitana Pilata w czasie oczekiwania na rozpoczęcie planowanej akcji, zaopatrywałyśmy w żywność jeden z oddziałów zakwaterowany w Rozwadowie w zamkniętym magazynie. Pamiętam jak szłam ulicą do nich z całą bańką pełną zupy i zastanawiałam się co odpowiem gdyby przypadkiem jakiś żandarm spytał się mnie po co mi tyle tego i gdzie z tym idę. Niestety akcja ta jak wiadomo nie doszła do skutku.”

Pracę konspiracyjną w rozwadowskim Kedywie Krystyna Gaj zakończyła 18 maja 1944 roku. Tego dnia niemieckie Gestapo odkryło rozwadowski Kedyw na tzw. „Górce”. Na początku nie byli pewni czy osoba o którą pytali tam rzeczywiście mieszka. Poszli więc prawdopodobnie zatelefonować z dworca kolejowego by sprawdzić. Podczas gdy Niemcy poszli na pobliską stację PKP sprawdzić dokładne dane poszukiwanej przez nich osoby, Krystyna Gaj zaalarmowała przebywających w Kedywie żołnierzy i pomogła im przedostać się do sali kinowej, która mieści się na parterze „Gorki”, następnie wraz z siostrą Zofią i mamą Marią zbiegły niezauważone do pobliskich Charzewic. Po wpadce Kedywu wkrótce Krystyna wraz siostrą Zofią zostały skierowane przez dowództwo AK na Zasanie do oddziału partyzanckiego Jana Orła „Kmicica“ o krypt. „OP-33”. W oddziale „Kmicica” Krystyna i siostra Zofia pełniły funkcję sanitariuszek.

O wpadce rozwadowskiego Kedywu tutaj…

Walczyła na Porytowych Wzgórzach

W czerwcu 1944 roku oddział partyzancki „Kmicica” podporządkował się dowódcy zgrupowania Bolesławowi Usowi ps. „Konar”, który wówczas przejął dowództwo nad zasańskim oddziałem partyzanckim NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysiężniaka o krypt. OP-44. Kilka dni później, wspólnie pod dowództwem „Konara” uczestniczyli w największej bitwie partyzanckiej z Niemcami w okupowanej Polsce na tzw. Porytowym Wzgórzu w Lasach Janowskich. W nocy z 14 na 15 czerwca partyzantom udało się przebić przez otaczający ich niemiecki pierścień i wyszli z okrążenia. Wkrótce po bitwach na Porytowym Wzgórzu oddział „Kmicica” został rozwiązany i Krystyna Gaj powróciła wraz z siostrą do Rozwadowa.

Po wojnie

W 1945 roku Krystyna Gaj przeprowadziła się do Krakowa i rozpoczęła pracę zawodową w Spółdzielczości. W Krakowie poznała swojego męża Jana i tutaj mieszkali do swojej śmierci.

18 maja 1984 roku, w 40 rocznicę likwidacji przez Gestapo rozwadowskiego Kedywu, Krystyna Gaj przyjechała do Rozwadowa i wraz z Czesławem Kamińskim ps. „Głaz” uroczyście odsłonili pamiątkową tablicę na rozwadowskiej „Górce”, upamiętniającą tragiczne losy rozwadowskiego Kedywu.

Odznaczenia

W 1947 roku za uczestnictwo w ruchu oporu została odznaczona Medalem Zwycięstwa i Wolności oraz Odznaką Grunwaldzką. W 1984 r. została uhonorwana odznaczeniem i tytułem „Zasłużony dla Stalowej Woli”.

Krystyna Gaj zmarła 25 września 2012 roku w wieku 86 lat. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Cześć Jej Pamięci!

MW/Fundacja KEDYW

zródła: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej, życiorys i wspomnienia Krystyny Gaj.