ppor. Tadeusz Socha ps. „Brzoza”, „Karol”

16 października 1916 – 10 stycznia 1945

Podchorąży Wojska Polskiego II RP
Komendant placówki Armii Krajowej krypt. „158” w Rudniku Nad Sanem (woj. podkarpackie)
Szef wywiadu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola
Dowódca Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola

Podporucznik Tadeusz Socha urodził się 16 października 1916 roku w Rudniku nad Sanem pod zaborem austro-węgierskim (obecnie woj. podkarpackie). Był synem Marcina i Marii z Szarków. Ojciec Tadeusza w okresie międzywojennym był burmistrzem Rudnika nad Sanem. Tadeusz miał dwóch braci, którzy również zaangażowali się w antyniemiecką konspirację i później w antykomunistyczną po wejściu Sowietów.

Tadeusz Socha ukończył Gimnazjum im. Marcinkowskiego w Poznaniu i Wyższą Szkołę Budownictwa w Poznaniu. W 1938 roku ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy przy 57 pułku piechoty Wojska Polskiego w Poznaniu.

Konspiracja antyniemiecka

Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku Tadeusz Socha nie został zmobilizowany do aktywnej służby w Wojsku Polskim, więc postanowił samodzielnie rozpocząć działalność konspiracyjną już od pierwszych dni wojny.

W październiku 1939 roku zorganizował pierwszy nasłuch radiowy w Rudniku. W tym czasie zaczął przepisywać zasłyszane wiadomości i przy pomocy kolegów rozpowszechniał je w okolicy Rudnika. Miesiąc później zorganizował także pierwsze wyprawy za rzekę San, w celu odkopania broni pozostawionej przez wycofujące się oddziały Wojska Polskiego aby mogły posłużyć konspiracji.

W styczniu 1940 roku zaprzysiężony został do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i objął stanowisko oficera szkoleniowego na kursie Szkoły Podchorążych. Po powołaniu „Związku Odwetu” (dywersyjnych struktur ZWZ) mianowany został dowódcą ZO w Obwodzie Nisko-Stalowa Wola ZWZ. W 1942 roku po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową został mianowany dowódcą placówki AK kryptonim „Regina” i „158” w Rudniku (wchodzącej w struktury Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK). W tym czasie pełnił też funkcję szefa wywiadu obwodu.

11 listopada 1943 roku Tadeusz awansowany został na stopień podporucznika. W maju 1944 roku po wykryciu i likwidacji przez Niemców Kedywu Armii Krajowej w Rozwadowie (obecnie powstającego Muzeum Kedywu) w obawie przed dalszą dekonspiracją struktur AK, decyzją ówczesnego komendanta obwodu kpt. Bolesława Rudzińskiego ps.„Irka” przeniesiona została komenda AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola ze Stalowej Woli do Rudnika. Po przeniesieniu komendy odtworzona została też w Rudniku nowa baza Kedywu obwodu, której dowódcą mianowany został ppor. Tadeusz Socha.

Tadeusz Socha jako żołnierz Armii Krajowej zorganizował i dowodził około 40 akcjami zbrojnymi na terenie Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK. Jedną z najważniejszych akcji, którymi dowodził Tadeusz Socha było rozbrojenie posterunku Policji Granatowej w Bielinach (woj. podkarpackie), w której żołnierze AK przejechali przez Rudnik, Przędzel, Nisko, Stalową Wolę i dokonali likwidacji 3 konfidentów Gestapo.

Akcja „Burza”

W lipcu 1944 roku Tadeusz Socha opracował plan zdobycia Rudnika w ramach akcji „Burza”, dzięki któremu zdołał skutecznie opanować i wyzwolić Rudnik nad Sanem z niemieckiej okupacji. Grupy żołnierzy AK, które rozmieścił Tadeusz od strony spodziewanego ataku Armii Czerwonej, 26 lipca rozpoczęły fałszywą strzelaninę, stwarzając wrażenie ataku Rosjan. Ta akcja spowodowała panikę wśród Niemców, którzy w pośpiechu rozpoczęli ewakuować się z miasta. Po tym wystraszeniu Niemców, podporucznik Tadeusz Socha ze swoim plutonem zniszczył pojedyncze gniazda oporu Niemców i bez większego oporu opanował miasto.

Aresztowanie i wyrok

Po zajęciu przez Sowietów Rudnika nad Sanem, Tadeusz Sochę wkrótce rozpoczęły poszukiwać sowieckie NKWD i przy pomocy polskich komunistów wkrótce został aresztowany. 28 października 1944 roku został schwytany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa (UB) i osadzony został w areszcie UB w Rudniku. Po przesłuchaniu przez szefa UB Stanisława Supruniuka, został przekazany NKWD, które następnie uwięziło Tadeusza wraz z innymi więźniami w ziemiance na rynku w Rudniku. Następnie przewieziony został do obozu NKWD w Byszówce koło Klimontowa, gdzie też przetrzymywany był ziemiance. Kilka miesięcy po pobycie w sowieckich więzieniach Tadeusz Socha skazany został przez Trybunał Wojenny Armii Czerwonej na 8 lat więzienia za „wrogi stosunek do ZSRR”. Nie doczekał się jednak odbycia kary w więzieniu, 10 stycznia 1945 roku zastrzelony został przez funkcjonariuszy NKWD i zakopany w nieznanym miejscu.

Odznaczenia

7 maja 1991 roku Tadeusz Socha został pośmiertnie odznaczony Orderem Virtuti Militari V Klasy (nr DK-303-11) oraz Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Wojska Polskiego za bohaterską służbę w Armii Krajowej.

Upamiętniony w Stalowej Woli

18 grudnia 1992 roku na cześć ppor. Tadeusza Sochy w Stalowej Woli nazwana została jego imieniem jedna z ulic na osiedlu Piaski. Ulica znajduje się w pobliżu dawnej siedziby Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola (obecnie powstające Muzeum Kedywu).

Bracia

Jak było wspomniane wyżej, Tadeusz Socha miał dwóch braci, którzy jak on służyli w konspiracji i walczyli z niemieckim i sowieckim okupantem. Pierwszy Zbigniew Socha ps. „Szczur” był żołnierzem AK w Rudniku, który uczestniczył w akcji „Burza” oraz w akcji wyzwolenia Rudnika przez AK. Drugi brat Skarbimir Socha ps. „Jaskółka” był także żołnierzem AK w Rudniku i także uczestniczył m.in. w akcji „Burza”, w której wyzwalał Rudnik.

Po wejściu Sowietów brat Skarbimir nie złożyli broni i walczył dalej z sowieckim okupantem i polskimi komunistami w strukturach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). Skarbimir Socha dożył wolnej Polski, w III RP wydał swoje wspomnienia z czasów Polski ludowej w książce pt. „Czerwona Śmierć czyli narodziny PRL”.

Cześć Ich Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Gmina i Miasto w Rudniku nad Sanem, Andrzej Wojciechowski „Podokręg AK Rzeszów”, Skarbimir Socha „Czerwona Śmierć czyli narodziny PRL”.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!