ppor. Tadeusz Socha ps. „Brzoza”, „Karol”

16 października 1916 – 10 stycznia 1945

Podchorąży Wojska Polskiego II RP
Komendant placówki Armii Krajowej krypt. „158” w Rudniku Nad Sanem (woj. podkarpackie)
Szef wywiadu Armii Krajowej Obwodu Nisko – Stalowa Wola
Dowódca Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko – Stalowa Wola

Podporucznik Tadeusz Socha urodził się 16 października 1916 roku w Rudniku nad Sanem (woj. podkarpackie). Był synem Marcina i Marii z Szarków. Jego ojciec w okresie międzywojennym był burmistrzem w Rudniku nad Sanem. Tadeusz miał dwóch braci, którzy również zaangażowali się w antyniemiecką konspirację i później po wejsciu Sowietów w antykomunistyczną.

Tadeusz Socha ukończył Gimnazjum im. Marcinkowskiego w Poznaniu i Wyższą Szkołę Budownictwa w Poznaniu. W 1938 roku ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy przy 57 pułku piechoty Wojska Polskiego w Poznaniu. Tadeusz Socha nie został zmobilizowany do aktywnej służby w Wojsku Polskim po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku, więc postanowił samodzielnie rozpocząć działalność konspiracyjną już od pierwszych dni wojny.

Konspiracja antyniemiecka

W październiku 1939 roku zorganizował nasłuch radiowy w Rudniku. W tym czasie przepisywał zasłyszane wiadomości i przy pomocy kolegów rozpowszechniał je w okolicy Rudnika. Miesiąc później zorganizował pierwsze wyprawy za rzekę San, w celu odkopania broni pozostawionej przez wycofujące się oddziały Wojska Polskiego.

W styczniu 1940 roku zaprzysiężony został do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i objął stanowisko oficera szkoleniowego na kursie Szkoły Podchorążych. Po powołaniu „Związku Odwetu” – dywersyjnych struktur ZWZ, mianowany został dowódcą ZO. W 1942 roku po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową został dowódcą placówki AK kryptonim „Regina” i później „158” w Rudniku (wchodzącej w struktury obwodu Nisko-Stalowa Wola AK). W tym czasie pełnił też funkcję szefa wywiadu obwodu AK.

11 listopada 1943 roku awansowany został na stopień podporucznika. W maju 1944 roku po wykryciu i likwidacji przez Niemców Kedywu Armii Krajowej w Rozwadowie (obecnie powstającego Muzeum Kedywu) w obawie przed dalszą dekonspiracją struktur AK, decyzją ówczesnego komendanta obwodu kpt. Bolesława Rudzińskiego ps.„Irka” przeniesiona została komenda obwodu AK ze Stalowej Woli do Rudnika. Po przeniesieniu komendy stworzona została też w Rudniku nowa baza Kedywu, której dowódcą mianowany został ppor. Tadeusz Socha.

Tadeusz Socha jako żołnierz Armii Krajowej zorganizował i dowodził około 40 akcjami zbrojnymi na terenie Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK. Jedną z najważniejszych akcji, którymi dowodził Tadeusz Socha było rozbrojenie posterunku Policji Granatowej w Bielinach (woj. podkarpackie), w której żołnierze AK przejechali przez Rudnik, Przędzel, Nisko i Stalową Wolę i dokonali likwidacji 3 konfidentów Gestapo.

Akcja „Burza”

W lipcu 1944 roku Tadeusz Socha opracował plan zdobycia Rudnika w ramach akcji „Burza” dzięki któremu zdołał opanować i wyzwolić Rudnik nad Sanem. Grupy żołnierzy AK rozmieścił od strony spodziewanego ataku Armii Czerwonej. Następnie jego żołnierze 26 lipca rozpoczęli fałszywą strzelaninę, stwarzając wrażenie ataku Rosjan. Akcja ta spowodowała panikę wśród Niemców, którzy w pośpiechu rozpoczęli ewakuować się z miasta. Po udanej akcji wystraszenia Niemców, podporucznik Tadeusz Socha ze swoim plutonem zniszczył pojedyncze gniazda oporu Niemców i opanował miasto.

Aresztowanie i wyrok

Po zajęciu przez Sowietów i polskich komunistów Rudnika nad Sanem Tadeusz Socha został poszukiwany i wkrótce aresztowany. 28 października 1944 roku został schwytany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa (UB) i osadzony został w areszcie UB w Rudniku. Po przesłuchaniu przez szefa UB Stanisława Supruniuka, został przekazany NKWD, które następnie uwięziło Go wraz z innymi więźniami w ziemiance na rynku w Rudniku. Później przewieziony został do obozu NKWD w Byszówce koło Klimontowa, gdzie też przetrzymywany był ziemiance. Kilka miesięcy po pobycie w sowieckich więzieniach skazany został przez Trybunał Wojenny Armii Czerwonej na 8 lat więzienia za „wrogi stosunek do ZSRR”. Nie doczekał się jednak odbycia kary w więzieniu, 10 stycznia 1945 r. zastrzelony został przez funkcjonariuszy NKWD i zakopany w nieznanym miejscu.

Odznaczenia

7 maja 1991 roku Tadeusz Socha został pośmiertnie odznaczony Orderem Virtuti Militari V Klasy (nr DK-303-11) oraz Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Wojska Polskiego za bohaterską służbę w Armii Krajowej.

Upamiętniony w Stalowej Woli

18 grudnia 1992 roku na cześć ppor. Tadeusza Sochy w Stalowej Woli na osiedlu Piaski nazwana została jego imieniem ulica. Ulica znajduje się w pobliżu dawnej siedziby Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola (obecnie powstające Muzeum Kedywu).

Bracia w AK

Jak było wspomniane wyżej, Tadeusz Socha miał dwóch braci, którzy jak on służyli w konspiracji i walczyli z niemieckim i sowieckim okupantem. Pierwszy Zbigniew Socha ps. „Szczur” był żołnierzem AK w Rudniku i uczestniczył w akcji „Burza” oraz w akcji wyzwolenia Rudnika przez AK. Drugi brat Skarbimir Socha ps. „Jaskółka” był także żołnierzem AK w Rudniku, uczestniczył m.in. w akcji „Burza”, w której wyzwalał Rudnik. Po wejściu Sowietów nie złożył broni i podjął dalszą walkę z sowieckim okupantem i polskimi komunistami w strukturach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). Skarbimir Socha dożył wolnej Polski, w III RP wydał swoje wspomnienia z czasów Polski ludowej w książce pt. „Czerwona Śmierć czyli narodziny PRL”.

Cześć Ich Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Gmina i Miasto w Rudniku nad Sanem, Andrzej Wojciechowski „Podokręg AK Rzeszów”, Skarbimir Socha „Czerwona Śmierć czyli narodziny PRL”.

© COPYRIGHT 2016-2025. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!