8 lipca 1944 r. zginął Zygmunt Kajzer ps. „Mały” – dowódca patrolu Kedywu AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

Zygmunt Kajzer ps. „Mały”

16 czerwca 1923 – 8 lipca 1944

Żołnierz Związku Walki Zbrojnej (ZWZ Stalowa Wola)
Żołnierz Armii Krajowej (AK Stalowa Wola)
Dowódca patrolu Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola

Zygmunt Kajzer urodził się 16 czerwca 1923 r. w Żyrardowie, w dzisiejszym województwie mazowieckim. Był synem Jana i Kazimiery. Miał starszego brata Jana, który też w czasie okupacji służył w AK (ps. „Wieża”). Bracia Kajzerowie mieli także starszą siostrę Zofię, która w okresie międzywojennym była słynną aktorką i żoną ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego.

W Stalowej Woli

W 1938 roku rodzina Kajzerów przeprowadziła się do Stalowej Woli (woj. lwowskie, obecnie podkarpackie) gdzie Zygmunt wkrótce rozpoczął naukę w liceum. W czasie niemieckiej okupacji pracował także w kinie „Stal” Władysława Kubikowskiego (żołnierza AK ps. „Kula”) na dzisiejszej ul. Narutowicza w Stalowej Woli, gdzie Niemcy urządzili dla siebie kawiarnię oraz kino „Nur für Deutsche” (tylko dla Niemców). W maju 1940 roku rozpoczął pracę jako statystyk w Zakładach Południowych (Centralnego Okręgu Przemysłowego) przemianowanych wówczas przez Niemców na zakłady zbrojeniowe „Reichswerke Hermann Göring – Werke Stalowa Wola” i następnie w „Reichswerke Braunschweig G.m.b.H. Werk Stalowa Wola” (obecnie Huta Stalowa Wola).

Konspiracja antyniemiecka

W grudniu 1940 roku zagrożony aresztowaniem w fali aresztowań żołnierzy konspiracji w Stalowej Woli i okolicach porzucił pracę i przeszedł całkowicie do konspiracji. Początkowo został żołnierzem stalowowolskiego Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), a po powołaniu Armii Krajowej i później po powołaniu pionu Kierownictwa Dywersji został skierowany do tworzenia Kedywu AK Obwodu Nisko–Stalowa Wola, w którym został dowódcą patrolu dywersyjnego. Jako żołnierz Kedywu uczestniczył w wielu akcjach bojowych i dywersyjnych w Stalowej Woli i okolicach.

Żołnierze Kedywu od lewej Tadeusz Majcherski ps. „Kozak”, Zygmunt Kajzer ps. „Mały”, Jerzy Łyżwański ps. „Łyżwa” (oddz. „Kmicica”) oraz Tadeusz Szumielewicz ps. „Ted” (fot. zbiory D. Garbacza).

Wpadka Kedywu

18 maja 1944 roku był jednym z pięciu żołnierzy podczas gdy niemieckie Gestapo wykryło tajną bazę Kedywu w Rozwadowie (obecnie powstające Muzeum Kedywu). W czasie walki, która rozegrała się z Gestapo w Kedywie, Zygmunt Kajzer wraz ze Stanisławem Korfelem „Korskim” powstrzymali Niemców strzałami z pistoletów wewnątrz budynku, co spowodowało wycofanie Niemców na zewnątrz i umożliwiło żołnierzom AK dalszą ucieczkę przez okna dawnego kina gdzie ulokowana była tajna baza Kedywu. Niestety w niemieckiej obławie zginęło dwóch żołnierzy Kedywu, w tym dowódca Stanisław Bełżyński ps. „Kret”. Zygmunt Kajzer wydostał się wówczas bezpiecznie z okrążenia. Więcej o wpadce Kedywu TUTAJ.

Poległ w kolejnej obławie

Niecałe dwa miesiące po wpadce Kedywu, Zygmunt Kajzer znów znalazł się w ogniu niemieckich karabinów. Tym razem nie miał tyle szczęścia i przypłacił życiem. Zygmunt poległ 8 lipca 1944 roku podczas próby wyrwania się z otoczonego przez Gestapo i żandarmerię domu, w którym przebywał w Nisku (woj. podkarpackie). W czasie akcji Gestapo otoczyło dom i usiłowało aresztować przebywających tam Zygmunta i Stanisława Kotwicę ps. „Wąsik”. W czasie potyczki Mały i Wąsik podjęli próbę ucieczki, Wąsikowi udało się zmylić Gestapo i zbiegł, niestety podczas przeskakiwania przez płot Mały został trafiony przez Niemców i śmiertelnie ranny.

Po akcji ciało Zygmunta Kajzera gestapowcy zakopali na podwórku siedziby Gestapo w Nisku gdzie leżał przez kilka tygodni. 13 sierpnia 1944 roku po wejściu na Podkarpacie sowieckiej Armii Czerwonej Zygmunt Kajzer został ekshumowany i pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Rozwadowie (obecnie Stalowa Wola) w grobie razem z zabitym w maju dowódcą Kedywu Stanisławem Bełżyńskim. W 1947 roku Zygmunt Kajzer wraz z Stanisławem Bełżyńskim zostali ponownie ekshumowani i przeniesieni do Mauzoleum Żołnierzy AK na Cmentarz Komunalny w Stalowej Woli gdzie spoczywają do dziś wśród innych żołnierzy AK.

Ekshumacja Zygmunta Kajzera ps. „Mały” z podwórka Gestapo w Nisku w 1947 r. Na zdjęciu matka Kazimiera Kajzer, obok Władysław Kubikowski i z tyłu Jerzy Łyżwański ps. „Puchacz”. (fot. S. Puchalski)

Odznaczenia

Na wniosek stalowowolskiego ZBOWiD-u Zygmunt Kajzer został 24 grudnia 1945 roku pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy oraz Krzyżem Partyzanckim.

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”, Stanisław Puchalski „Partyzanci Ojca Jana”.