Dr Eugeniusz Łazowski ps. „Leszcz”

23 grudnia 1913 – 16 grudnia 2006

Żołnierz Wojska Polskiego II RP
Lekarz Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW Rozwadów)
Żołnierz Armii Krajowej (AK Obwód Nisko-Stalowa Wola)

Eugeniusz Sławomir Łazowski urodził się 23 grudnia 1913 roku w Częstochowie (woj. śląskie). Był synem Kazimierza i Zofii z d. Wróblewskiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przeprowadził się z rodzicami do Warszawy. Był absolwentem Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie. W 1933 roku po ukończeniu gimnazjum odbył służbę wojskową oraz kurs Szkoły Podchorążych Sanitarnych Wojska Polskiego. Jako żołnierz SPS studiował na koszt WP na wydziale lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.

Wybuch II wojny światowej

Niemiecki atak na II RP zastał go w trakcie zdawania egzaminów końcowych na UW. We wrześniu 1939 roku jako podporucznik bez przydziału wojskowego przypadkowo trafił do Batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP), z którym otrzymał rozkaz pełnić służbę medyczną. Zmobilizowany i przydzielony został do pociągu sanitarnego i wysłany do szpitala w Brześciu nad Bugiem (obecnie Białoruś). W Brześciu uczestniczył w ciężkich walkach z Niemcami, a następnie z Sowietami. Po klęsce jego oddziału dostał się do sowieckiej niewoli, z której udało mu się wydostać i ewakuować z transportem sanitarnym na południe kraju. Stamtąd na piechotę przeszedł na Podkarpacie do Stalowej Woli, gdzie mieszkała jego narzeczona Maria Tołwińska zwana „Murką”. Maria z rodzicami przyjechała przed wojną do Stalowej Woli. Tam jej ojciec inż. Ludwik Tołwiński był dyrektorem naczelnym budowy Zakładów Południowych w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego w Stalowej Woli.

Okupacja niemiecka

Ze względu na szybkie zajęcie terenów Polski przez Niemców, Eugeniusz Łazowski początkowo postanowił pozostać blisko swojej narzeczonej w Stalowej Woli. Tam w listopadzie 1939 roku poślubił Marię Tołwińską w kościele M.B Szkaplerznej w sąsiadującym Rozwadowie (obecnie dzielnica Stalowej Woli). Kilka miesięcy później gdy sytuacja wojenna zdawała się stabilniejsza, postanowili z żoną wrócić do Warszawy. Wówczas Eugeniusz chciał dokończyć ostatnie egzaminy na UW. W styczniu 1940 roku ukończył egzaminy i otrzymał dyplom lekarza. W czasie pobytu w Warszawie został kolejny raz aresztowany, tym razem przez niemieckie Gestapo, ale jak i poprzedniego razu udało się mu wydostać z niemieckiego aresztu.

Powrót do Stalowej Woli

W 1941 roku zdecydowali z żoną Marią powrócić do Stalowej Woli i tam przeczekać wojnę. Po powrocie Eugeniusz otrzymał propozycję od księżnej Anny Lubomirskiej aby poprowadził gabinet lekarski w zorganizowanym przez nią oddziale Polskiego Czerwonego Krzyża w Rozwadowie. Po przyjęciu propozycji otrzymał od księżnej Lubomirskiej mieszkanie i miejsce na gabinet PCK przy rozwadowskim Rynku (pod adresem Rynek 23) i rozpoczął szybko pracę.

Konspiracja antyniemiecka

Od samego przyjazdu do Rozwadowa nawiązał kontakty konspiracyjne przez księżną Annę Lubomirską i rozpoczął działalność konspiracyjną w Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW). Na tym terenie NOW współpracowała blisko z Armią Krajową, dlatego sam doktor Łazowski wspomagał potajemnie obydwie organizacje lecząc żołnierzy z pobliskich placówek oraz bazujących w okolicach oddziałów partyzanckich.

18 maja 1944 roku po wykryciu przez niemieckie Gestapo tajnej bazy Kedywu Armii Krajowej w Rozwadowie (obecnie powstające Muzeum Kedywu), dr Łazowski opatrywał rannego w akcji żołnierza Kedywu Stanisław Korfela ps. „Korski”, który w czasie akcji postrzelony został w klatkę piersiową.

Dr. Eugeniusz Łazowski jako lekarz konspiracji wspomagał nie tylko medycznie. Zdekonspirowanym żołnierzom zagrożonym aresztowaniem pomagał w znalezieniu bezpiecznej kryjówki, a jego gabinet lekarski na rozwadowskim rynku służył też jako punkt kontaktowy do przerzutu konspiracyjnej prasy.

Tajna dywersja

Bliski znajomy Łazowskiego dr Stanisław Matulewicz odkrył podczas okupacji, że zaszczepienie osoby nie groźną bakterią Proteus OX19, daje podczas testów wyniki identyczne jak przy zakażeniu tyfusem plamistym, nie powodując u pacjenta choroby. Nie mówiąc nikomu o tym odkryciu, obaj lekarze postanowili podjąć tajna dywersję używając tego odkrycia. Wkrótce obaj lekarze zaczęli szczepić swoich pacjentów niegroźną bakterią i wysyłać próbki krwi do niemieckich laboratoriów, aby zobaczyć jaki efekt odniosą ich działania. Zabieg okazał się skuteczny, lekarze sezonowo zwiększali zasięg sztucznej epidemii by rzeczywiście odzwierciedlała prawdziwą epidemię. W efekcie Niemcy ogłosili okolice Rozwadowa i pobliskich wsi terenem objętym zarazą. W tym czasie drastycznie zmalały wywózki ludności na roboty i do obozów koncentracyjnych, a niemieccy obywatele w pośpiechu ewakuowali się z zagrożonego epidemią obszaru. Aby uniknąć dekonspiracji Łazowski i Matulewicz ukryli fakt całkowitej nieszkodliwości bakterii OX19 także przed samymi pacjentami.

Podejrzenia Niemców

Mimo, że lekarze ścisłe kontrolowali „sztuczną epidemię” tyfusu fałszując z rozwagą dane w raportach, to i tak Niemcy z czasem zaczęli podejrzewać, że coś jest nie tak. W końcu śmiertelność na obszarze objętym epidemią nie wzrastała i to zaczęło zastanawiać Niemców. Pod koniec 1943 roku do Rozwadowa Niemcy wysłali komisję kontrolną złożoną z niemieckiego lekarza i dwóch praktykantów. Komisja miała rozstrzygnąć o prawdziwości epidemii. Podczas wizyty dr Łazowski wpadł na pomysł „ugoszczenia” niemieckich przybyszów dobrym jedzeniem i piciem licząc, że niemieccy lekarze odpuszczą głębsze badanie sytuacji. Zabieg Łazowskiego poskutkował. W zorganizowanej uczcie udało się upić lekarza, a jego praktykantów zaprowadzono do osób faktycznie chorujących na tyfus plamisty. Jak się okazało, to im zupełnie wystarczyło, aby potwierdzić epidemiologiczną sytuację w Rozwadowie – przynajmniej na jakiś czas.

Dekonspiracja i ucieczka

W lipcu 1944 roku Niemcy doszli jednak, że dr Łazowski wspomaga konspirację. Udało mu się jednak uniknąć aresztowania chwilę przed przyjściem Niemców. Dr Łazowski został ostrzeżony przez volksdeutscha ze stalowowolskiej Gestapo, który przybył do jego gabinetu i ostrzegł, że będzie zlikwidowany osobiście przez kata Stalowej Woli gestapowca Rudolfa Zimmermanna. Po tych wieściach Eugeniusz Łazowski natychmiast postanowił uciekać. Tak jak stał, wraz z żoną i malutką córką Aleksandrą uciekli z Rozwadowa do rodziców Marii w Stalowej Woli. Później przez chwilę ukrywali się w Rudniku nad Sanem. Stamtąd wrócili do zdewastowanej Warszawy, gdzie przetrwali rodzice dra Łazowskiego. Po wojnie z Niemcami, w 1945 roku podjął pracę w Klinice Akademii Medycznej w Warszawie i później w Instytucie Matki i Dziecka.

Emigracja

W 1958 roku Eugeniusz Łazowski jako stypendysta Fundacji Rockefellera wyjechał z rodziną do USA. Tam wkrótce został profesorem pediatrii na Uniwersytecie Stanowym w Illinois. Był autorem ponad stu prac naukowych w języku polskim i angielskim oraz wydanej w języku polskim i angielskim książki pt. „Prywatna wojna. Wspomnienia lekarza-żołnierza 1933-1944”. W latach 80-tych przeszedł na emeryturę i zamieszkał w stanie Oregon.

Z wizytą w Stalowej Woli

W 2000 roku dr Łazowski oraz dr Matulewicz odwiedzili Stalową Wolę, po raz pierwszy od czasów II wojny światowej, i jak się okazało ostatni. Przyjechali wówczas z ekipą filmową i amerykańskim producentem filmowym Ryan Banksem, który wówczas kręcił zdjęcia do filmu pt. „Private War”. Film niestety nigdy nie powstał, a sam Banks zaginął bez śladu.

Doktor Eugeniusz Łazowski zmarł w USA 16 grudnia 2006 roku w mieście Eugene w stanie Oregon gdzie mieszkał wiele lat. Tam też został pochowany.

Upamiętnienie lekarzy bohaterów

W czerwcu 2016 roku w Stalowej Woli-Rozwadowie na cześć bohaterskich lekarzy, odsłonięty został pomnik na Rynku w Rozwadowie.

Cześć Ich Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Eugeniusz Łazowski „Prywatna wojna”, Maria Rehorowska „Rozwadów nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!