9 stycznia 1900 r. urodzi艂 si臋 niez艂omny ppor. J贸zef Gajda ps. „Zawisza” – 偶o艂nierz WP, NOW, AK i NZW

ppor. J贸zef Gajda ps. „Zawisza”

9 stycznia 1900 鈥 26 wrze艣nia 1946

呕o艂nierz Wojska Polskiego II RP
呕o艂nierz Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW)
呕o艂nierz Armii Krajowej (AK)
呕o艂nierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW)
Komendant Pogotowia Akcji Specjalnej (NZW)


J贸zef Gajda urodzi艂 si臋 9 stycznia 1900 r. w Charzewicach, dzisiejszej dzielnicy Stalowej Woli (woj. podkarpackie). By艂 synem Marcina i Katarzyny. Mia艂 trzech braci Jana, Stanis艂awa i Piotra. Uko艅czy艂 szko艂臋 handlow膮 w s膮siednim Rozwadowie (obecnie dzielnica Stalowej Woli). W okresie mi臋dzywojennym pracowa艂 jako urz臋dnik na poczcie w pobliskim Nisku. By艂 偶onaty, z 偶on膮 Mari膮 z d. 艁uczak mieli jednego syna Tadeusza, kt贸ry jak ojciec w okresie niemieckiej okupacji zosta艂 zo艂nierzem konspiracji.

S艂u偶ba聽wojskowa

W 1918 r. wst膮pi艂 na ochotnika do Wojska Polskiego II RP. S艂u偶b臋 odby艂 w 17 Pu艂ku Piechoty WP w Rzeszowie. W latach 1919-1921 walczy艂 w wojnie polsko鈥揵olszewickiej, za kt贸r膮 zosta艂 odznaczony „Krzy偶em Walecznych”, „Krzy偶em Frontu Litewsko-Bia艂oruskiego” oraz „Medalem za Wojn臋 1920 roku”.

Konspiracja

W 1941 r. wst膮pi艂 do Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Nisku. W 1943 r. ni偶a艅ski NOW scali艂 si臋 cz臋艣ciowo z Armi膮 Krajow膮 i rozpocz膮艂 wsp贸艂prac臋 z komend膮 Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK. W szeregach NOW-AK J贸zef Gajda walczy艂 do rozformowania NOW po wej艣ciu sowieckiej Armii Czerwonej.

W listopadzie 1944 r. skierowany zosta艂 przez nowe komunistyczne w艂adze do Ludowego Wojska Polskiego (LWP) z przydzia艂em do 7 batalionu zapasowego w Budzyniu. W marcu 1945 r. zosta艂 przeniesiony do 1 pu艂ku wojsk stra偶y kolejowej w 艁odzi, sk膮d 6 maja 1945 r. zdezerterowa艂. 10 maja 1945 r. wraz z czterema 偶o艂nierzami z jego pu艂ku przyby艂 do Rozwadowa, bo jak stwierdzi艂 聽„nie chcia艂 walczy膰 wsp贸lnie z NKWD i Armi膮 Czerwon膮 przeciw polskiej partyzantce”.

Wkr贸tce po powrocie do domu wst膮pi艂 do oddzia艂u antykomunistycznego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW), kt贸ry na rozkaz dow贸dztwa NZW zacz膮艂 formowa膰 jego syn Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”. 3 maja 1946 r. awansowany zosta艂 przez dow贸dztwo NZW do stopnia podporucznika. Nied艂ugo potem z oddzia艂em „Tarzana” weszli w sk艂ad Pogotowia Akcji Specjalnej NZW, kt贸rej zadaniem by艂a walka bie偶膮c膮 z sowieckim okupantem i komunistami.

fot. Skarbimir Socha

Grupa PAS NZW w Iwkowej k. Tarnowa, lato 1946 r. Drugi od lewej – Teodor Grabowski (Inspektorat Tarn贸w NZW), czwarty – Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”, pi膮ty – J贸zef Gajda ps. „Zawisza” (fot. Skarbimir Socha).

Aresztowanie i brutalne 艣ledztwo

8 sierpnia 1946 r. J贸zef Gajda aresztowany zosta艂 przez komunist贸w w mieszkaniu znajomego Jana Dziekana przy ul. Kili艅skiego 24 w Mielcu. Na drugi dzie艅 zosta艂 przetransportowany i osadzony w wi臋zieniu Wojew贸dzkiego Urz臋du Bezpiecze艅stwa Publicznego (WUBP) w Rzeszowie, w celi nr 7 – tzw. „celi 艣mierci”, w kt贸rej nie by艂o o艣wietlenia i gdzie okno by艂o zamurowane.

Chwil臋 po przywiezieniu do wi臋zienia J贸zef Gajda zosta艂 wezwany na pierwsze przes艂uchanie przez funkcjonariusza UB Bogdana Lisowskiego. Nast臋pne przes艂uchania odby艂y si臋 10, 13, 16, 24 sierpnia i 10 wrze艣nia 1946 r. po czym 艣ledztwo uznano za zako艅czone. Szczeg贸艂y ze 艣ledztwa zrelacjonowa艂 jego kolega z czas贸w niemieckiej konspiracji Skarbimir Socha ps. „Jask贸艂a”, kt贸ry w tym samym czasie przebywa艂 w rzeszowskim areszcie obok w celi nr 8. Skarbimir Socha w swojej ksi膮偶ce „Czerwona 艣mier膰” opowiada, 偶e mi臋dzy cel膮 nr 7 i nr 8 by艂a wyd艂ubana ma艂a dziura, przez kt贸r膮 J贸zef Gajda relacjonowa艂 jemu przebieg 艣ledztwa. J贸zef Gajda w czasie przes艂uchiwa艅 przez funkcjonariuszy z UB by艂 okrutnie bity i torturowany. Jego kat Bogdan Lisowski bi艂 go do nieprzytomno艣ci w pi臋ty i stopy pa艂k膮 gumow膮 z metalowym pr臋tem.

Wyrok WSR

18 wrze艣nia 1946 r. w trybie dora藕nym odby艂a si臋 rozprawa przed rzeszowskim Wojskowym S膮dem Rejonowy (WSR). W sk艂ad WSR weszli komuni艣ci mjr dr Jan Lubaczewski, przewodnicz膮cy 艂awnicy, por. Tadeusz Czecharowski i szer. Sierdziukowski, z udzia艂em protokolanta chor. J贸zefa Syku艂y, w obecno艣ci oskar偶yciela ppor. Mariana Stok艂osy i obro艅cy z urz臋du J贸zefa Wiusza.

Na rozprawie J贸zef Gajda zosta艂 oskar偶ony m.in. o dzia艂alno艣膰 antypa艅stwow膮, do kt贸rej zosta艂y przedstawione dowody w postaci wiersza „Nar贸d Polski” i „Gdy nar贸d do walki wyst膮pi艂 z or臋偶em”. Do akt za艂膮czono r贸wnie偶 nielegalne pisma „Niepodleg艂o艣膰” z czerwca 1946 r. oraz „G艂os Jedno艣ci Polski” z 15 lipca 1946 r. Po przedstawieniu zarzut贸w J贸zef Gajda nie przyzna艂 si臋 do oskar偶e艅 t艂umacz膮c, 偶e jedynie „wykonywa艂 rozkazy”. Ca艂a rozprawa trwa艂a 2 godziny.聽Po przerwie o godz. 12:30 s膮d og艂osi艂 wyrok dwukrotnej kary 艣mierci oraz utrat臋 praw publicznych i utrat臋 na zawsze obywatelskich praw honorowych, ponadto og艂osi艂 przepadek ca艂ego mienia oskar偶onego. O godz.12:45 zako艅czy艂a si臋 rozprawa.

Jak wynika z protoko艂u wykonania wyroku, J贸zef Gajda zosta艂 rozstrzelany 26 wrze艣nia 1946 r. o godz. 19:15. Cia艂o jego nigdy nie zosta艂o oddane rodzinie, nie znane jest te偶 miejsce jego poch贸wku. Podejrzewa si臋, 偶e J贸zef Gajda zosta艂 stracony i pochowany na Zamku w Rzeszowie. W 2021 r. IPN og艂osi艂 ponowne badania teren贸w wok贸艂 Zamku, niestety do dzi艣 J贸zef Gajda nie zosta艂 odnaleziony.

Rodzina partyzant贸w

J贸zef Gajda pochodzi艂 ze s艂ynnej charzewickiej rodziny partyzanckiej. Jego bratanek Piotr ps. „Pancerny”, bratanek Kazimierz ps. „Orl臋” oraz syn Tadeusz ps. „Tarzan” byli 偶o艂nierzami oddzia艂u partyzanckiego NOW-AK „Ojca Jana” Franciszka Przysi臋偶niaka. Tadeusz ps. „Tarzan” by艂 p贸藕niej tak偶e dow贸dc膮 wspomnianego antykomunistycznego oddzia艂u NZW. Tadeusz Gajda, jak jego ojciec, zgin膮艂 w ubeckiej katowni. Z rodziny Gajd贸w tylko stryj Kazimierz do偶y艂 wolnej Polski.

漏Fundacja KEDYW

Tablica Pami膮tkowa umieszczona w 50. rocznic臋 艣mierci ojca i syna na ko艣ciele M.B. Szkaplerznej przy rynku w Stalowej Woli-Rozwadowie.

Cze艣膰 Ich Pami臋ci!

 

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Skarbimir Socha „Czerwona 艣mier膰, Maria Rehorowska „Rozwad贸w nad Sanem i Charzewice w konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej”, Wies艂awa Kafara.

漏 COPYRIGHT 2016-2024. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody zabronione!