Rozkaz nr 84 Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego z 22 stycznia 1943 r.
22 stycznia 1943 r. rozkazem nr 84 o tytule „Uporządkowanie odcinka walki czynnej” Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” powołał elitarny pion Kierownictwa Dywersji tzw. „Kedyw”. Celem dowództwa AK było uporządkowanie obecnych struktur sabotażu i dywersji oraz stworzenie nowego pionu w AK odpowiedzialnego za organizację, kierowanie, a przede wszystkim wykonywanie sabotażu, dywersji i do prowadzenia walki bieżącej przeciwko represyjnemu niemieckiemu okupantowi.
Komendant Główny AK gen. Stefan Rowecki ps. „Grot”
Rozkazem nr 84 gen. Stefan Rowecki postanowił połączyć dotychczasowe struktury sabotażowo-dywersyjne „Związku Odwetu” pozostałego po Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i dywersyjnego „Wachlarza” AK. Gen. Rowecki ponadto chciał wzmocnić nowe struktury osobami dotychczas nie biorącymi udziału w walce czynnej. Rozkaz 84 nakazywał zorganizowanie w Komendzie Głównej jak i w komendach obszarów oraz na szczeblu okręgów „oddziałów sztabowych” Kierownictwa Dywersji. Oddziały te nazwano od skrótu „Kedywami”. W rozkazie gen. Rowecki podkreślał swój nacisk na większą dyspozycyjność podległych tym jednostkom oddziałów oraz polecał stworzenie dla nich odrębnej sieci szybkiej łączności z komendami okręgów i obszarów. Organizatorem i Komendantem Głównym Kedywu został mianowany płk. Emil August Fieldorf ps. „Nil”.
Zadania Kedywu
Zasadniczym celem stworzenia Kedywu, jak pisał w rozkazie gen. Rowecki, było nękanie przeciwnika i zadanie mu coraz mocniejszych ciosów poprzez akcje dywersyjne i sabotażowe oraz przez stosowanie wobec okupanta odwetu za wszelkie krzywdy popełnione na ludności polskiej. Oddziały i pododdziały Kedywu miały zaprawiać i hartować ludzi do wykonywania zadań bojowych do późniejszego ogólnopolskiego powstania (akcji Burza – przyp. red.) i utrzymywać w społeczeństwie postawy bojowe podtrzymujące atmosferę sprzyjającą takiemu powstaniu.
Do zadań sztabowych oddziałów Kedywu Armii Krajowej należało:
Komendant Główny Kedywu gen. August Emil Fieldorf ps. „Nil”
▪ Planowanie i realizacja akcji dywersyjnych i sabotażowych.
▪ Studia nad metodami i sposobami organizowania akcji dywersyjnych, sabotażowych i partyzanckich oraz wypracowywanie i wydawanie wytycznych i instrukcji.
▪ Szkolenie dowódców zespołów, patroli dywersyjnych i instruktorów technicznych dla potrzeb okręgów.
▪ Badanie i opiniowanie materiałów, sprzętu i pomysłów do przeprowadzania akcji sabotażowo-dywersyjnych.
▪ Centralna produkcja środków walki sabotażowo-dywersyjnej (głównie granatów i zapalników).
▪ Zaopatrywanie okręgów w środki do walki dywersyjnej i sabotażowej.
▪ Organizowanie, szkolenie i kierowanie oddziałów dyspozycyjnych i specjalnych w tym partyzanckich (leśnych).
▪ Nadzorowanie szkolenia wszystkich oddziałów i pododdziałów.
▪ Kierowanie akcji oddziałów dyspozycyjnych Kedywu Komendy Głównej i pododdziałów.
„Cichociemni” – Komandosi Kedywu
Ponieważ tworzenie oddziałów sabotażowo-dywersyjnych wymagało wyszkolonej i doświadczonej kadry oficerskiej, dowództwo AK wykorzystało do zasilenia komórek Kedywu specjalnie wyszkolonych w Angli komandosów-spadochroniarzy Polskich Sił Zbrojnych – tzw. „cichociemnych”, których przerzucano do Polski drogą lotniczą prosto z angielskiej bazy szkoleniowej. W ten sposób kilkudziesięciu z 316 wyszkolonych „Cichociemnych” wylądowało w różnych rejonach okupowanej Polski, aby tworzyć komórki Kedywu w poszczególnych okręgach i obwodach Armii Krajowej.
Kedyw – elita Armii Krajowej
Przez krótki okres jego istnienia, Kedyw zdołał przeprowadzić wiele spektakularnych akcji na terenie całej okupowanej Polski. Jeszcze w okresie wojny głośno mówiono o akcjach Kedywu w całej Europie. Dzieki brawurowym akcjom Kedywu wykolejonych zostało 732 pociągi, podpalone zostały 443 transporty kolejowe, uszkodzonych zostało 19 tys. wagonów kolejowych, uszkodzonych zostało 6900 parowozów. Żołnierze Kedywu wysadzili 38 mostów, zniszczyli 4300 samochodów wojskowych okupanta, spalili 120 magazynów i 8 składów wojskowych. Zdołali zniszczyć także 28 samolotów, 1100 cystern benzyny. W akcjach odwetowych wykonali 5700 zamachów i akcji likwidacyjnych na Niemcach i konfidentach. Dodatkowo wykonali ponad 25 tysięcy różnych akcji i niezliczonych aktów sabotażu.
Kedyw obwodu Nisko-Stalowa Wola AK w Stalowej Woli – Rozwadowie
Stanisław Bełżyński ps. „Kret” – Komendant rozwadowskiego Kedywu AK.
Według wytycznych rozkazu gen. Roweckiego, rozkaz utworzenia Kedywu w niżańsko-stalowowolskim obwodzie Armii Krajowej wydał Komendant obwodu Kazimierz Pilat ps. „Zaremba” w maju 1943 r. W tym samym mniej więcej czasie na strychu kamienicy mieszczącej przedwojenne kino przy ul. Strzeleckiej 24 (obecnie ul. Stanisława Bełżyńskiego 18 w Stalowej Woli-Rozwadowie) ulokowana została tajna baza obwodowa Kedywu o kryptonimie „Górka”. (Obecnie siedziba powstającego Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej).
Pierwszym szefem Kedywu Obwodu „Niwa’ Nisko-Stalowa Wola AK mianowany został oficer dywersji pchor. rez. Stanisław Bełżyński ps. „Kret”, który pełnił funkcję dowódcy prawie przez cały okres istnienia bazy Kedywu w Rozwadowie. Na chwilę dowództwo nad rozwadowskim Kedywem przejął zrzucony do Polski „cichociemny” Stanisław Sołtys ps. „Sowa”, „Wójt”.
Czytaj więcej: Życiorys Stanisława Bełżyńskiego ps. „Kret”
Ze względu na wysokie wyszkolenie „cichociemny” por. Stanisław Sołtys oprócz dowództwa w rozwadowskim Kedywie oddelegowany został do nadzoru wytwórni granatów w Wadowicach Górnych koło Mielca i przygotowywał akcje ochrony zrzutów z alianckich samolotów co powodowało, że większość swego czasu spędzał w terenie. Kierownictwo na Kedywem Obwodu „Niwa” przez Sołtysa jednak nie trwało długo, po przeprowadzeniu nieuzgodnionej wcześniej z kierownictwem obwodu akcji został przeniesiony do Kedywu obwodu mieleckiego. Niestety zaledwie dwa miesiące po przeniesieniu do Mielca, Stanisław Sołtys wpadł w ręce Gestapo i wkrótce został zamordowany przez Niemców w więzieniu w Rzeszowie.
Czytaj więcej: Życiorys „Cichociemnego” Stanisława Sołtys
„Cichociemny” Stanisław Sołtys ps. „Sowa”, „Wójt”.
Po przeniesieniu Stanisława Sołtysa do Mielca, ponownie powołano na szefa Kedywu pierwszego oficera dywersji Stanisława Bełżyńskiego. Stanisław Bełżyński pełnił funkcję szefa Kedywu do dnia odkrycia i likwidacji Kedywu przez niemieckie Gestapo. W niemieckiej obławie dnia 18 maja 1944 r. Stanisław Bełżyński zastrzelony został podczas próby ucieczki z okrążonej przez Niemców siedziby Kedywu gdy osłaniał swoich żołnierzy uciekających w tym samym czasie w innym kierunku.
Czytaj więcej: O likwidacji Kedywu przez Gestapo
Po niemieckiej likwidacji bazy Kedywu w Rozwadowie, przez krótki czas reorganizacji, dowództwo nad Kedywem obwodu przejął Stanisław Krzemiński ps. „Stan”, a następnie już w przeniesionej do Rudnika nad Sanem bazie dowództwo sprawował Tadeusz Socha ps. „Karol”. Tadeusz Socha był ostatnim dowódcą elitarnego Kedywu na terenie Obwodu „Niwa” Nisko-Stalowa Wola AK.
Czytaj więcej: Życiorys Tadeusza Sochy ps. „Karol”
Kedyw obwodu Nisko-Stalowa Wola tak jak Kedywy na terenie całej okupowanej Polski przeprowadził wiele akcji sabotażowo-dywersyjnych na terenach północnego Podkarpacia, co znacząco osłabiło i spowolniło działania niemieckiego okupanta na tych terenach.
80. Rocznica Powołania Kedywu w Stalowej Woli
Stalowa Wola aktywnie pamięta swoich lokalnych bohaterów Kedywu. W 80. rocznicę powołania Kedywu z inicjatywy Fundacji KEDYW pod siedzibą dawnej bazy Kedywu a obecnie powstającego Muzeum Kedywu hołd oddali pracownicy Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, członkowie Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Koła Obwodu Nisko-Stalowa Wola, harcerze SHP i kierownictwo Fundacji KEDYW. Na koniec wszyscy przejechali do Mauzoleum na Cmentarz Komunalny gdzie spoczywa kilku żołnierzy Kedywu. Tam została odmówiona modlitwa złożone zostały kwiaty i pamiątkowe znicze.
MW / MKDAK
Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)
© COPYRIGHT 2016-2023. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!