1 grudnia 1921 r. urodzi艂 si臋 cichociemny ppor. Stanis艂aw So艂tys ps. „W贸jt” – 偶o艂nierz PSZ, dow贸dca Kedywu AK

Fundacja KEDYW

ppor. Stanis艂aw So艂tys ps. 鈥濻owa鈥, 鈥濿贸jt鈥

1 grudnia 1921 鈥 8 czerwca 1944

„Cichociemny” 偶o艂nierz Polskich Si艂 Zbrojnych na Zachodzie (PSZ)
Oficer Dywersji Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko鈥揝talowa Wola
Oficer Kedywu Armii Krajowej Inspektoratu Mieleckiego


Podporucznik Stanis艂aw So艂tys urodzi艂 si臋 w Warszawie 1 grudnia 1921 roku. By艂 synem Jadwigi i Mi艂osza – legionisty i p贸藕niejszego 偶o艂nierza wywiadu Armii Krajowej. Pochodzi艂 z rodziny patriotycznej o tradycjach nauczycielskich. Pod koniec lat dwudziestych, rodzina So艂tys贸w przenios艂a si臋 na 艢l膮sk z podwarszawskiego Sulej贸wka. W 1937 r. uko艅czy艂 gimnazjum og贸lnokszta艂c膮ce w Katowicach (woj. 艣l膮skie). W 1939 roku otrzyma艂 艣wiadectwo dojrza艂o艣ci z Liceum Og贸lnokszta艂c膮cego w Katowicach.

Legitymacja harcerska Stanis艂awa So艂tysa (fot. A.Gardulska/M.Biesiada)

W czasie nauki w gimnazjum dzia艂a艂 jako instruktor harcerski, krzewi膮c polskie tradycje patriotyczne w艣r贸d r贸wie艣nik贸w. Na wakacje w 1939 roku pojecha艂 do wujostwa pa艅stwa Duli艅skich, mieszkaj膮cych w przysi贸艂ku Zofipole w dzisiejszej Gminie Annopol. Jego wuj Roman Duli艅ski by艂 administratorem folwarku Hempl贸w z Wa艂owic. Tam w dworku otoczonym dooko艂a lasami, zasta艂 go wybuch wojny.

W chwili wybuchu wojny nie mia艂 jeszcze uko艅czonych 18 lat, nie mia艂 wi臋c szans dosta膰 si臋 do walcz膮cego wojska. Los jednak sprawi艂, 偶e do zagubionego w lasach Zofipola, w nocy 9 wrze艣nia przyby艂a kilkudziesi臋cioosobowa grupa sztabowa 偶o艂nierzy Wojska Polskiego. Jak si臋 okaza艂o, by艂a to grupa o sile kompanii, z rozbitej za Wis艂膮 odwodowej Armii 鈥濸rusy鈥, kt贸rej resztki po bitwie pod I艂偶膮 przebi艂y si臋 nad Wis艂臋. Po przeprawie w rejonie J贸zefowa i S艂upi Nadbrze偶nej ci膮gn臋艂y do Lublina, gdzie zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza mia艂a tworzy膰 si臋 Armia 鈥濴ublin鈥 pod dow贸dztwem gen. Tadeusza Piskora. W grupie tej by艂o dw贸ch genera艂贸w: Gustaw Paszkiewicz – dow贸dca 12 dywizji piechoty oraz Stanis艂aw Skwarczy艅ski – dow贸dca grupy operacyjnej Armii 鈥濸rusy鈥, 呕o艂nierze przenocowali tylko w Zofipolu i nad ranem wyjechali w kierunku Lublina. Stanis艂aw So艂tys zabra艂 si臋 z nimi na ochotnika w mundurze harcerza. Na po偶egnanie zostawi艂 rodzicom tylko kartk臋, na kt贸rej skre艣li艂 par臋 s艂贸w, 偶e tak w艂a艣nie musi post膮pi膰.

艢wiadectwo uko艅czenia szko艂y podchor膮偶ych piechoty „Cichociemnego” Stanis艂awa So艂tysa ps. „W贸jt”.

S艂u偶ba wojskowa

Nast臋pnego dnia 19 wrze艣nia z rozbit膮 Armi膮 鈥濸rusy鈥 przekroczy艂 granic臋 polsko-rumu艅sk膮. Na pocz膮tku listopada dotar艂 do Francji, gdzie zosta艂 skierowany do Szko艂y Podchor膮偶ych Piechoty w Guer, kt贸r膮 uko艅czy艂 z bardzo dobrym wynikiem w kwietniu 1940 roku. W czerwcu 1940 roku po upadku Francji ewakuowa艂 si臋 do Wielkiej Brytanii, gdzie zosta艂 przydzielony do 1 Brygady Strzelc贸w Polskich Si艂 Zbrojnych na Zachodzie (PSZ). Tam odby艂 kurs zast臋pc贸w dow贸dc贸w pluton贸w i zg艂osi艂 si臋 do s艂u偶by w kraju. Po konspiracyjnym przeszkoleniu dywersyjnym 2413 kandydat贸w, zosta艂 wyselekcjonowany do elitarnej grupy 316 鈥瀋ichociemnych鈥 spadochroniarzy Armii Krajowej. Nast臋pnie 24 sierpnia 1942 roku zaprzysi臋偶ony zosta艂 w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza na rot臋 Armii Krajowej.

Zrzut do Polski i s艂u偶ba w Armii Krajowej

Zrzutu z Anglii na teren okupowanej Polski odby艂 w nocy z 26 na 27 stycznia 1943 roku, w ramach operacji o krypt. 鈥濭auge鈥. Akcj膮 zrzutow膮 dowodzi艂 por. naw. Radomir Walczak. Ekipa spadochroniarzy, w kt贸rej si臋 znajdowa艂, zosta艂a zrzucona na plac贸wk臋 odbiorcz膮 鈥炁籾br鈥 oddalonej oko艂o 14 km na p贸艂noc od Kielc (woj. 艣wi臋tokrzyskie).

Po kilkutygodniowej aklimatyzacji w Warszawie skierowany zosta艂 do Inspektoratu AK Mielec, a nast臋pnie do Kedywu Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK gdzie od listopada 1943 roku do marca 1944 roku przej膮艂 funkcj臋 oficera dywersji i zosta艂 szefem Kedywu obwodu. Po zwolnieniu z dow贸dztwa Kedywu Obwodu Nisko-Stalowa Wola przeniesiony zosta艂 ponownie do Kedywu Inspektoratu w Mielcu (woj. podkarpackie). Jego zadania w inspektoracie AK koncentrowa艂y si臋 wok贸艂 odbioru alianckich zrzut贸w sprz臋tu i broni przeznaczonych dla Armii Krajowej. Odpowiada艂 r贸wnie偶 za nadzorowanie produkcji broni w tajnej wytw贸rni zlokalizowanej w podmieleckich Wadowicach.

Stanis艂aw So艂tys (w 艣rodku z papierosem) w艣r贸d „Cichociemny” podczas szkolenia w Anglii. (fot. A.Gardulska/M.Biesiada)

Podczas szkolenia w Anglii, Stanis艂aw S. z prawej (fot A. Gardulska, M. Biesiada).

Aresztowanie

Legitymacja Polskich Si艂 Zbrojnych na Zachodzie Stanis艂awa So艂tysa (fot. A. Gardulska/M. Biesiada)

Dzia艂alno艣膰 dywersyjn膮 Stanis艂awa So艂tysa przerwa艂o aresztowanie podczas potyczki z Gestapo, do kt贸rego dosz艂o 20 maja 1944 roku w dworze Przybysz w Jamach ko艂o Mielca. Z dworu Przybysz Stanis艂aw So艂tys przewieziony zosta艂 do wi臋zienia w Mielcu gdzie by艂 wielokrotnie przes艂uchiwany i brutalnie torturowany. Tam gestapowcy wybili mu wszystkie z臋by, po艂amali palce i wyrywali paznokcie, ale mimo to nie wyda艂 nikogo.

Po aresztowaniu Stanis艂awa So艂tysa, Komenda Mieleckiego Obwodu AK podj臋艂a starania w celu odbicia go z niemieckiego wi臋zienia. Do tego zadania wyznaczeni zostali ludzie z mieleckiego Kedywu: por. Leon Kobzdej ps 鈥濴e艣nik鈥, por. Wies艂aw Lachnit ps. 鈥濳ulski鈥, Grzegorz Wery艅ski ps. 鈥濲ask贸艂ka鈥 i Walenty Basiaga ps. 鈥濲ele艅鈥. Ostatecznie akcj臋 odbicia ustalono na dzie艅 23 maja. Wywiad AK ustali艂, 偶e 鈥濿贸jt鈥 w tym dniu zostanie przewieziony samochodem z siedziby Gestapo przy ul. Narutowicza w Mielcu na Zamek do Rzeszowa. Wyznaczono na miejsce akcji naro偶nik ulic Narutowicza i Ko艣ciuszki, sk膮d zamierzano wycofa膰 si臋 z odbitym wi臋藕niem w zaro艣la nad Wis艂ok膮 i dalej na Radomy艣l Wielki.

Plan akcji przewidywa艂, 偶e skr臋caj膮cy na szos臋 d臋bick膮 samoch贸d gestapowski mieli ostrzela膰 i zatrzyma膰 鈥濳ulski鈥 i 鈥濲ask贸艂ka鈥. Po odbiciu wi臋藕nia mia艂 by膰 dokonany odskok. Akcja zako艅czy艂a si臋 tragicznie. Gdy partyzanci z broni膮 o um贸wionym czasie oczekiwali na stanowiskach, 偶andarmeria otrzyma艂a telefoniczn膮 informacj臋 od pracownik贸w Banku Rolnego, 偶e przed budynkiem kr臋c膮 si臋 podejrzani ludzie. 呕andarmi wys艂ali patrol, w kt贸rym znajdowa艂 si臋 偶andarm Wucky oraz funkcjonariusz Kripo Rajtaj. Niemcy znaj膮c opisy partyzant贸w, zaatakowali ich niespodziewanie na ulicy, zabijaj膮c na miejscu Grzegorza Wery艅skiego, rannego Wies艂awa Lachnita przewieziono do szpitala i starano si臋 Go utrzyma膰 przy 偶yciu, w celu wymuszenia od niego zezna艅. Niemcy obawiaj膮c si臋 jednak pr贸by odbicia Stanis艂awa So艂tysa i rannego Wies艂awa Lachnita z mieleckiego szpitala, przewie藕li ich pod wzmocnionym nadzorem do Rzeszowa do wi臋zienia na Zamek. Obaj zostali ponownie poddani okrutnym torturom. Ranny Wies艂aw Lachnit, aby nie wyda膰 koleg贸w i skr贸ci膰 sobie cierpienie zerwa艂 za艂o偶one opatrunki. Stanis艂aw So艂tys zosta艂 zastrzelony w celi wi臋zienia na Zamku w Rzeszowie w dniu 8 czerwca 1944 roku. W chwili 艣mierci mia艂 zaledwie 23 lata.

Ekshumacja

Po wojnie w 1948 roku jego szcz膮tki zosta艂y ekshumowane i z艂o偶one w kwaterze wojskowej na Cmentarzu Katedralnym w Sandomierzu. Na jego grobie znajduje si臋 r贸wnie偶 pami膮tkowa tabliczka wspominaj膮ca ojca Mi艂osza So艂tysa 偶o艂nierza AK, kt贸ry zgin膮艂 w obozie koncentracyjnym Buchenwald w 1945 roku.

(fot. A. Gardulska, M. Biesiada)

Gr贸b „Cichociemnego” Stanis艂awa So艂tysa ps. „Sowa”, „W贸jt”.

Odznaczenia聽za s艂u偶b臋 dla Ojczyzny

Stanis艂aw So艂tys zosta艂 po艣miertnie odznaczony Krzy偶em Srebrnym Orderu Virtuti Militari nr 13403, Krzy偶em Armii Krajowej oraz Medalem Wojska Polskiego. W Stalowej Woli na osiedlu Zasanie, jedna z ulic zosta艂a nazwana ulic膮 Stanis艂awa So艂tysa ku czci jego pami臋ci.

(fot. A. Gardulska, M. Biesiada)

Cze艣膰 Jego Pami臋ci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Jedrzej Tucholski 鈥濩ichociemni鈥, malopolskawiiwojnie.pl, Zesp贸艂 Szk贸艂 Gastronomicznych i Hotelarskich im. KEN w Sandomierzu, Marek Biesiada, Dionizy Garbacz 鈥濨runatne Lata鈥.

漏 COPYRIGHT 2016-2023. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody zabronione!