16 czerwca 1911 r. urodzi艂 si臋 Stanis艂aw Be艂偶y艅ski ps. „Kret” – bohaterski dow贸dca Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko鈥揝talowa Wola

Stanis艂aw Be艂偶y艅ski ps. „Kret”

16 lipca 1911 鈥 18 maja 1944

Podchor膮偶y rezerwy Wojska Polskiego II RP
Oficer Zwi膮zku Walki Zbrojnej (Stalowa Wola)
Oficer Dywersji Obwodu Nisko-Stalowa Wola Armii Krajowej
Dow贸dca Kedywu Obwodu Nisko-Stalowa Wola Armii Krajowej


Stanis艂aw Zygmunt Be艂偶y艅ski urodzi艂 si臋 16 lipca 1911 roku w Warszawie (woj. mazowieckie). By艂 synem Mieczys艂awa i Kazimiery z domu Szafarkiewicz. By艂 偶onaty z Krystyn膮 z domu Krzy偶aniak, z kt贸r膮 mia艂 dwie c贸rki Magdalen臋 i Edyt臋. Studiowa艂 na wydziale filozofii na Uniwersytecie Pozna艅skim. W latach 1937-1939 pracowa艂 w Instytucie Spraw Spo艂ecznych w Warszawie. By艂 asystentem znanego filozofa i socjologa prof. Floriana Znanieckiego, z kt贸rym mia艂 wyjecha膰 do Stan贸w Zjednoczonych na badania. Niestety atak Niemc贸w na Polsk臋 spowodowa艂, 偶e zamiast prac naukowych w USA zosta艂 zmobilizowany do wojska.

We wrze艣niu 1939 r. uczestniczy艂 w wojnie obronnej jako podchor膮偶y 70 Pu艂ku Piechoty Wojska Polskiego II RP i bra艂 udzia艂 w obronie Warszawy. Po kapitulacji wojsk polskich, uda艂o mu si臋 unikn膮膰 niewoli i powr贸ci艂 do rodziny do Poznania (woj. wielkopolskie), sk膮d wkr贸tce zosta艂 wysiedlony przez Niemc贸w w grudniu 1939 roku. Po wyp臋dzeniu z Poznania z 偶on膮 i z dwiema ma艂ymi c贸reczkami przybyli do Niska ko艂o Stalowej Woli (woj. podkarpackie), gdzie pocz膮tkowo znale藕li lokum u Jana Gazdy, zarz膮dcy maj膮tku niemca Gerharda Francke.

Aresztowanie

18 maja 1940 roku Stanis艂aw Be艂偶y艅ski zosta艂 aresztowany przez Niemc贸w w Nisku za posiadanie maszyny do pisania i nast臋pnie przewieziony zosta艂 do wi臋zienia w Tarnowie (woj. ma艂opolskie). 14 czerwca 1940 roku na dwa dni przed 29 urodzinami, wywieziony zosta艂 pierwszym transportem wi臋藕ni贸w do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz do O艣wi臋cimia (woj. ma艂opolskie). Po przywiezieniu do KL Auschwitz zosta艂 oznaczony numerem obozowym 581 i sfotografowany.

漏 Fundacja KEDYW

Pierwszy transport wi臋藕ni贸w z Tarnowa do KL Auschwitz 14 czerwca 1940 roku, w kt贸rym jecha艂 Stanis艂aw Be艂偶y艅ski.

Wydostanie z Auschwitz

By艂 jednym z nielicznych, kt贸rym uda艂o si臋 wydosta膰 z niemieckiego obozu zag艂ady w O艣wi臋cimiu. Zosta艂 zwolniony z obozu 24 listopada 1941 roku dzi臋ki staraniom matki, kt贸ra powo艂a艂a si臋 na zas艂ugi swego m臋偶a lekarza i by艂ego dyrektora szpitala, kt贸remu zawdzi臋cza艂o 偶ycie i zdrowie wielu niemieckich 偶o艂nierzy w okresie I wojny 艣wiatowej. Niemcy po rozpatrzeniu sprawy uwolnili Stanis艂awa. Po uwolnieniu z obozu powr贸ci艂 w grudniu 1941 roku do rodziny do Niska wychudzony i tyfusem g艂odowym. Po powrocie zapytany przez s膮siada aby opowiedzia艂 jak wygl膮da Niemiecki ob贸z w O艣wi臋cimiu niech臋tnie odpowiedzia艂: „Cokolwiek powiem 鈥 nie uwierzycie, wi臋c prosz臋 nie pyta膰. Jedno jest tylko pewne, 偶e Niemcy ju偶 mnie 偶ywego nie dostan膮.”

Zdj臋cie obozowe Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego w KL Auschwitz (fot. Muzeum Auschwitz)

聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 聽 漏Fundacja KEDYW

Telegram do rodziny w Warszawie informuj膮cy o powrocie Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego z Auschwitz. (fot. MKDAK)

Konspiracja

Po wydostaniu si臋 z KL Auschwitz Stanis艂aw Be艂偶y艅ski wraz z 偶on膮 Krystyn膮 i dwoma ma艂ymi c贸reczkami przeprowadzili si臋 do Stalowej Woli gdzie 6 grudnia 1942 r. Stanis艂aw podj膮艂 prac臋 w okupowanych przez Niemc贸w Zak艂adach Po艂udniowych (COP) w Stalowej Woli, przemianowanych w贸wczas w zak艂ady zbrojeniowe „Stahlwerke Braunschweig G.m.b.H – Werk Stalowa Wola”. W Stalowej Woli jako by艂y oficer Wojska Polskiego zaanga偶owa艂 si臋 w walk臋 konspiracyjn膮 w szeregach Zwi膮zku Walki Zbrojnej (ZWZ) gdzie wkr贸tce pokierowa艂 sabota偶em na terenie Zak艂ad贸w Po艂udniowych. Po rozpocz臋ciu przez Niemc贸w produkcji dzia艂 artyleryjskich Flak 8,8 prowadzi艂 m.in. dywersj臋 polegaj膮c膮 na niszczeniu produkowanych element贸w do niemieckich dzia艂.

Po powo艂aniu Armii Krajowej i przekszta艂ceniu ZWZ w AK w marcu 1943 roku mianowany zosta艂 oficerem dywersji przez Komendanta AK obwodu Nisko鈥揝talowa Wola Kazimierza Pilata ps. „Zaremba” i sta艂 si臋 dow贸dc膮 Kierownictwa Dywersji (tzw. Kedyw) obwodu. W maju 1943 roku z rozkazu komendanta Pilata organizowa艂 tajn膮 baz膮 Kedywu krypt. „G贸rka” w Rozwadowie. (obecnie powstaj膮ce Muzeum Kedywu).

W grudniu 1943 r. wraz z oddzia艂em stalowowolskiego Korpusu Zachodniego AK, uczestniczy w akcji odkopywania ukrytej wcze艣niej broni. Na wskutek wykrycia przez Niemc贸w cz艂onk贸w konspiracyjnego KZ, w obawie przed aresztowaniem po tej akcji musia艂 przej艣膰 ca艂kowicie do podziemia.

Jako dow贸dca Kedywu organizowa艂 wiele akcji zbrojnych w Stalowej Woli i jej okolicach. 8 grudnia 1943 roku przeprowadzi艂 udan膮 akcj臋 w niemieckim szpitalu (dzisiejsza szko艂a nr 1 w Stalowej Woli), w kt贸rej grupa 偶o艂nierzy Kedywu w sk艂adzie: Stanis艂aw Be艂偶y艅ski ps. „Kret”, Mieczys艂aw Potyra艅ski ps. „Poraj”, Jerzy Filip ps. „Biga” i Jan Orze艂 ps. „Kmicic” dokonali odbicia zast臋pcy komendanta obwodu Ryszarda 艢li偶y艅skiego ps. „Skowron” i Teresy Wysockiej, 艂膮czniczki AK (prywatnie kuzynki S. Be艂偶y艅skiego i 偶ony „Kmicica”). Na budynku Publicznej Szko艂y Podstawowej nr 1 im. Wac艂awa G贸rskiego w Stalowej Woli, gdzie w 1941 roku mia艂a miejsce wspomniana akcja, w 55 rocznic臋 tego wydarzenia ods艂oni臋ta zosta艂a tablica pami膮tkowa upami臋tniaj膮ca brawurow膮 akcj臋 pod dow贸dztwem Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego.

W zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje si臋 pistolet P08 Parabellum zdobyty w 1942 roku przez Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego podczas akcji, w kt贸rej zgin臋艂o dw贸ch niemieckich 偶andarm贸w. Z broni tej „Kret” rzekomo zlikwidowa艂 kilku Niemc贸w podczas r贸偶nych akcji.

fot. Muzueum Wojska Polskiego

Niemiecki Parabellum p08 zdobyty przez Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego.

Odda艂 偶ycie za swoich 偶o艂nierzy

Stanis艂aw Be艂偶y艅ski „Kret” zgin膮艂 18 maja 1944 roku podczas niemieckiej ob艂awy na tajn膮 baz臋 Kedywu w Rozwadowie, kt贸r膮 Niemcy odkryli po z艂amaniu jednego z 偶o艂nierzy AK dzie艅 wcze艣niej. Kret zastrzelony zosta艂 przy stacji kolejowej w Rozwadowie, w czasie pr贸by przebicia si臋 z bazy Kedywu, mieszcz膮cej si臋 naprzeciwko stacji. Stanis艂aw Be艂偶y艅ski podj膮艂 ucieczk臋 przez stacj臋, gdy偶 prawdopodobnie chcia艂 zwr贸ci膰 na siebie uwag臋, by w tym czasie jego 偶o艂nierze mogli wyskoczy膰 z okna bazy Kedywu i bezpiecznie zbiec w przeciwnym kierunku.

艢mier膰 swojego dow贸dcy i przyjaciela po wojnie opisa艂 偶o艂nierz Kedywu Adam Lis ps. „Samborski” w nast臋puj膮cy spos贸b:

艢mier膰 „Kreta” by艂a w jego stylu. Jego ostatnie momenty 偶ycia by艂y przed艂u偶eniem jego codziennego zachowania si臋. Gdy obecni na „G贸rce” uciekali na miasto przez ogrody, gdy panika posiad艂a innych i przyp艂acili聽to 偶yciem, psychologiczne zaskoczenie wroga i odci膮偶enie pogoni, pokierowa艂o jego krokami. Przez wywalone okno kina skacze na ulic臋 dziel膮c膮 kino i stacj臋 Rozwadowsk膮. Otaczaj膮ca policja niemiecka, Gestapowcy, Bahnschutz’e, 偶andarmeria kryj膮 si臋 gdzie mo偶liwe, a on kilkoma seriami stenu, bez oporu przebiega ulic臋, furt臋 kolejow膮 i jest na torach pomi臋dzy przetaczanymi wagonami. Zanim Niemcy och艂on臋li „Kret” by艂 po drugiej stronie stacji. Pozosta艂y pola i odleg艂y las. By艂 ca艂kowicie bezpieczny od broni automatycznej ale pada jeden strza艂 i po艂o偶y艂 go na miejscu. Daleko od stacji w polu!

Na ostatniej bocznicy kolejowej sta艂 poci膮g z Azarbejd藕anami w s艂u偶bie niemieckiej, wyposa偶eni w stare, d艂ugie karabiny z pierwszej wojny 艣wiatowej. Jeden strza艂 z takiego karabinu zabi艂 jednego z najlepszych Akowc贸w, kt贸ry nie lubi艂 zaskocze艅 i g艂upoty.

– Adam Lis ps. „Samborski”


Czytaj wi臋cej:聽 Wpadka Kedywu


Po 艣mierci, Stanis艂aw Be艂偶y艅ski pocz膮tkowo zosta艂 pochowany w miejscu gdzie zgin膮艂, p贸偶niej przez chwile przeniesiony zosta艂 na cmentarz parafialny w Rozwadowie. Po wojnie w 1947 roku jego zw艂oki ekshumowano i po uroczystym pogrzebie przeniesiony zosta艂 do Mauzoleum 呕o艂nierzy Armii Krajowej na Cmentarz Komunalny w Stalowej Woli gdzie spoczywa do dzi艣.

漏Fundacja KEDYW

Mauzoleum w Stalowej Woli, miejsce spoczynku Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego, 1946 r.

Odznaczenia

Rozkazem Komendanta Okr臋gu Krak贸w AK w 1944 r. zosta艂 odznaczony Krzy偶em Walecznych i Krzy偶em Partyzanckim. Po艣miertnie odznaczony zosta艂 te偶 Krzy偶em Grunwaldu III klasy przez komunistyczne Ludowe Wojsko Polskie (LWP).

漏Fundacja KEDYW

Za艣wiadczenie o przyznania po艣miertnie Stanis艂awowi Be艂偶y艅skiemu Krzy偶a Grunwaldu 3 kl.

Ucieczka rodziny do Warszawy

呕ona Krystyna Be艂偶y艅ska, po 艣mierci m臋偶a zagro偶ona aresztowaniem wyjecha艂a z dwiema ma艂ymi c贸rkami Magdalen膮 i Edyt膮 do Warszawy. Tam wkr贸tce nawi膮za艂a kontakt z Komend膮 G艂贸wn膮 AK i jako 艂膮cznika Kedywu Komendy G艂贸wnej w Zgrupowaniu „Le艣nik” uczestniczy艂a w Powstaniu Warszawskim. Zgin臋艂a w Powstaniu we wrze艣niu 1944 roku podczas forsowania Wis艂y na Powi艣lu. Od tej pory Magdalen臋 i Edyt臋 wychowywa艂a matka Krystyny.

漏Fundacja KEDYW

Pomnik rodziny Be艂偶y艅skich na warszawskich Pow膮zkach (fot. Edyta Be艂偶y艅ska-Soli艅ska)

漏Fundacja KEDYW

Pomnik rodziny Be艂偶y艅skich na warszawskich Pow膮zkach聽(fot. Edyta Be艂偶y艅ska-Soli艅ska)

Miejsce u艣wi臋cone krwi膮聽Bohatera

Ulica na kt贸rej znajduje si臋 historyczna siedziba Kedywu krypt. „G贸rka” (budynek powstaj膮cego Muzeum Kedywu) dzi艣 nosi nazw臋 Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego. Wychodzi ona na wprost stacji w miejsce gdzie zgin膮艂 „Kret”. Na kamienicy znajduje si臋 tablica pami膮tkowa umieszczona w 40-t膮 rocznic臋 ob艂awy, kt贸ra upami臋tnia baz臋 Kedywu i poleg艂ych 偶o艂nierzy Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego i Stanis艂awa Szumielewicza ps. „Kryspin”. Co roku od 2016 roku na cze艣膰 Stanis艂awa Be艂偶y艅skiego i 偶o艂nierzy Kedywu obwodu Nisko-Stalowa Wola AK, Fundacja KEDYW organizuje pami膮tkowe uroczysto艣ci, na kt贸re przybywaj膮 rodziny 偶o艂nierzy i mieszka艅cy regionu. W budynku, w kt贸rym mie艣ci艂a si臋 tajna baza Kedywu powstaje dzi艣 Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej.

Cze艣膰 Jego Pami臋ci!

 

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej, Edyta Be艂偶y艅ska-Soli艅ska, Magdalena B-J, Wspomnienia Adama Lisa, Dionizy Garbacz „Brunatne Lata”.

漏 COPYRIGHT 2016-2023 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrze偶one. Kopiowanie tekst贸w, zdj臋膰 lub film贸w bez zgody zabronione!