Rozkaz nr 84 Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego z 22 stycznia 1943 r. (fot. Archiwum Akt Nowych)

22 stycznia 1943 roku rozkazem nr 84 o tytule „Uporządkowanie odcinka walki czynnej” Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” zapoczątkował formację elitarnego Kierownictwa Dywersji tzw. „Kedywu”- nowego pionu sabotażowo-dywersyjnego w strukturach AK.

Celem dowództwa AK było uporządkowanie obecnych struktur sabotażu i dywersji oraz stworzenie nowego pionu odpowiedzialnego m.in. za organizację, kierowanie, a przede wszystkim prowadzenia czynnego sabotażu, dywersji oraz walki bieżącej przeciwko brutalnie represyjnemu niemieckieckiemu okupantowi.

Rozkazem nr 84 gen. Stefan Rowecki postanowił połączyć dotychczasowe struktury sabotażowo-dywersyjne „Związku Odwetu” pozostałego po Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i dywersyjnego „Wachlarza” AK. Generał Rowecki ponadto chciał wzmocnić nowe struktury osobami dotychczas nie biorącymi udziału w walce czynnej. Rozkaz 84 nakazywał zorganizowanie w Komendzie Głównej jak i w komendach obszarów oraz na szczeblu okręgów „oddziałów sztabowych” Kierownictwa Dywersji. Komórki te nazwano w skrócie „Kedywami”. W rozkazie gen. Rowecki podkreślał swój nacisk na większą dyspozycyjność podległych tym jednostkom oddziałów oraz polecał stworzenie dla nich odrębnej sieci szybkiej łączności z komendami okręgów i obszarów. Organizatorem i komendantem Kedywu mianowany został generał Emil August Fieldorf ps. „Nil”.

Zadania Kedywu

Zasadniczym celem stworzenia Kedywu, jak pisał w rozkazie gen. Rowecki, było nękanie przeciwnika i zadanie mu coraz mocniejszych ciosów poprzez akcje dywersyjne i sabotażowe oraz przez stosowanie wobec okupanta odwetu za wszelkie krzywdy popełnione na ludności polskiej. Oddziały i pododdziały Kedywu miały zaprawiać i hartować ludzi do wykonywania zadań bojowych oraz przygotować całą AK do późniejszego ogólnopolskiego powstania (akcji „Burza” – przyp. red.) poprzez utrzymywanie w społeczeństwie postaw bojowych i tych podtrzymujących atmosferę sprzyjającą narodowemu powstaniu.

Do zadań sztabowych oddziałów Kedywu Armii Krajowej należały:

▪ Planowanie i realizacja akcji dywersyjnych i sabotażowych.
▪ Studia nad metodami i sposobami organizowania akcji dywersyjnych, sabotażowych i partyzanckich oraz wypracowywanie i wydawanie wytycznych i instrukcji.
▪ Szkolenie dowódców zespołów, patroli dywersyjnych i instruktorów technicznych dla potrzeb okręgów.
▪ Badanie i opiniowanie materiałów, sprzętu i pomysłów do przeprowadzania akcji sabotażowo-dywersyjnych.
▪ Centralna produkcja środków walki sabotażowo-dywersyjnej (głównie granatów i zapalników).
▪ Zaopatrywanie okręgów w środki do walki dywersyjnej i sabotażowej.
▪ Organizowanie, szkolenie i kierowanie oddziałów dyspozycyjnych i specjalnych w tym partyzanckich (leśnych).
▪ Nadzorowanie szkolenia wszystkich oddziałów i pododdziałów.
▪ Kierowanie akcji oddziałów dyspozycyjnych Kedywu Komendy Głównej i pododdziałów.

Cichociemni – Komandosi Kedywu

Ponieważ tworzenie oddziałów sabotażowo-dywersyjnych wymagało wyszkolonej i doświadczonej kadry oficerskiej, dowództwo AK wykorzystało do zasilenia komórek Kedywu specjalnie wyszkolonych w Angli komandosów-spadochroniarzy Polskich Sił Zbrojnych tzw. „cichociemnych”, których przerzucano do Polski drogą lotniczą prosto z angielskiej bazy szkoleniowej. W ten sposób kilkudziesięciu z 316 wyszkolonych Cichociemnych wylądowało w różnych rejonach okupowanej Polski z zadaniem tworzenia bądź szkolenia komórek Kedywu w okręgach i obwodach Armii Krajowej w całej okupowanej Polsce. 

Kedyw – elita Armii Krajowej

Przez krótki okres jego istnienia, Kedyw zdołał przeprowadzić wiele spektakularnych akcji na terenie całej okupowanej Polski. Jeszcze w okresie wojny głośno mówiono o akcjach Kedywu w całej Europie. Dzięki brawurowym akcjom Kedywu wykolejonych zostało 732 pociągi, podpalone zostały 443 transporty kolejowe, uszkodzonych zostało 19 tys. wagonów kolejowych, uszkodzonych zostało 6900 parowozów. Żołnierze Kedywu wysadzili 38 mostów, zniszczyli 4300 samochodów wojskowych okupanta, spalili 120 magazynów i 8 składów wojskowych. Zdołali zniszczyć także 28 samolotów, 1100 cystern benzyny. W akcjach odwetowych wykonali 5700 zamachów i akcji likwidacyjnych na Niemcach i konfidentach. Dodatkowo wykonali ponad 25 tysięcy różnych akcji i niezliczonych aktów sabotażu w całej Polsce.

Kedyw obwodu Nisko-Stalowa Wola AK w Stalowej Woli-Rozwadowie

Według wytycznych rozkazu gen. Roweckiego, rozkaz utworzenia Kedywu w niżańsko-stalowowolskim obwodzie Armii Krajowej wydał w maju 1943 roku komendant obwodu Kazimierz Pilat ps. „Zaremba”. W tym samym mniej więcej czasie na strychu kamienicy mieszczącej przedwojenne kino przy ul. Strzeleckiej 24 (obecnie ul. Stanisława Bełżyńskiego 18 w Stalowej Woli–Rozwadowie) ulokowana została tajna baza obwodowa Kedywu o kryptonimie „Górka”. (obecnie jest to siedziba powstającego Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej).

Pierwszym szefem Kedywu Obwodu Nisko–Stalowa Wola AK mianowany został oficer dywersji pchor. rez. Stanisław Bełżyński ps. „Kret”, który z małymi przerwami pełnił funkcję dowódcy prawie przez cały okres istnienia bazy Kedywu w Rozwadowie. Na chwilę dowództwo nad Kedywem AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola sprawował także zrzucony do Polski cichociemny Stanisław Sołtys ps. „Wójt”, Stanisław Krzemiński ps. „Stan” oraz Tadeusz Socha ps. „Karol”.

Czytaj więcej: Życiorys Stanisława Bełżyńskiego ps. „Kret”

Ze względu na wysoki poziom wyszkolenia cichociemny por. Stanisław Sołtys oprócz dowództwa w rozwadowskim Kedywie sprawował także nadzór nad wytwórnią granatów w Wadowicach Górnych koło Mielca. Przygotowywał także akcje ochrony zrzutów z alianckich samolotów co powodowało, że większość swego czasu spędzał w terenie. Kierownictwo na Kedywem Obwodu Nisko-Stalowa Wola „Niwa” przez Sołtysa jednak nie trwało długo. Po przeprowadzeniu nie uzgodnionej wcześniej z kierownictwem obwodu akcji przeniesiony został do Kedywu Obwodu Mielec. Dwa miesiące po przeniesieniu do Mielca, Stanisław Sołtys wpadł w ręce Gestapo i wkrótce został zamordowany przez Niemców w więzieniu w Rzeszowie.

Czytaj więcej: Życiorys „Cichociemnego” Stanisława Sołtys

Po przeniesieniu Stanisława Sołtysa do Mielca, ponownie powołany został na szefa Kedywu pierwszy oficer dywersji obwodu Stanisław Bełżyński. Stanisław Bełżyński pełnił funkcję szefa Kedywu do dnia wykrycia i likwidacji Kedywu przez niemieckie Gestapo. Stanisław Bełżyński zastrzelony został 18 maja 1944 roku przez Niemców podczas gdy osłaniał swoich żołnierzy próbujących wydostać się z okrążonej przez Niemców bazy Kedywu.

Czytaj więcej: O likwidacji Kedywu przez Gestapo

Po likwidacji bazy Kedywu w Rozwadowie, przez krótki czas reorganizacji, dowództwo nad Kedywem obwodu przejął początkowo wspomniany Stanisław Krzemiński ps. „Stan”, a następnie już w przeniesionej do Rudnika nad Sanem bazie dowództwo objął Tadeusz Socha ps. „Karol”. Tadeusz Socha był ostatnim dowódcą elitarnego Kedywu na terenie Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK krypt. „Niwa”.

Czytaj więcej: Życiorys Tadeusza Sochy ps. „Karol”

Kedyw Obwodu Nisko-Stalowa Wola tak jak Kedywy na terenie całej okupowanej Polski przeprowadził wiele akcji sabotażowo-dywersyjnych na terenach obecnego północnego Podkarpacia. Działania Kedywu w Rozwadowie znacząco osłabiły i spowolniły działania niemieckiego okupanta na tych terenach, szczególnie w lokalnym przemyśle i na węźle kolejowym gdzie ulokowana była jego tajna baza. Niestety wielu dzielnych bohaterów Kedywu straciło życie podejmując ten trud.

Cześć i Chwała Bohaterom!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji).

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!