płk. Franciszek Przysiężniak ps. „Jan”, „Ojciec Jan”, „Marek”

22 listopada 1909 – 30 września 1975

Porucznik artylerii Wojska Polskiego II RP
Oficer Organizacyjny Komendy Powiatowej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Krasnystawie (woj. lubelskie)
Dowódca oddziału NOW-AK „Ojca Jana” (NOW Okręg Rzeszów)
Komendant Okręgu Rzeszów Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW Okręg Rzeszów)
Komendant pomorskiego Okręgu XIII Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW Obszar V Pomorze)

Pułkownik Franciszek Przysiężniak urodził się 22 listopada 1909 roku w Krupem koło Krasnystawu (woj. lubelskie). Był synem Antoniego i Antoniny z d. Kleszowska. Ukończył Wołyńską Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim na Kresach Wschodnich. W 1938 roku rozpoczął służbę w 16 Pomorskim Pułku Artylerii Lekkiej w Grudziądzu (woj. kujawsko-pomorskie). W 1939 roku walczył w kampanii wrześniowej. 28 września 1939 roku dostał się do niewoli niemieckiej pod Tomaszowem Lubelskim, z której zbiegł z konwoju i przedostał się do rodzinnej wsi, gdzie wkrótce wstąpił do powstającej antyniemieckiej konspiracji. W czasie niemieckiej okupacji jak i po wojnie używał fałszywych imion i nazwisk: Jan Chmielewski, Jerzy Jan Romanowski oraz Jan Tylus.

Konspiracja antyniemiecka

W 1942 roku został oficerem organizacyjnym w Komendzie Powiatowej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) w Krasnymstawie (woj. lubelskie). Latem 1942 roku dostał się kolejny raz do niemieckiej niewoli, ale i tym razem, po tygodniu udało mu się uciec Niemcom. Po powrocie dostał z komendy NOW rozkaz utworzenia leśnego oddziału partyzanckiego w Okręgu rzeszowskim. Jego oddział przyjął nazwę NOW „Ojca Jana”. Później po częściowym podporządkowaniu się Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie oddział używał w nazwie skrót NOW-AK „Ojca Jana”. W strukturach Armii Krajowej oddział „Ojca Jana” otrzymał kryptonim „OP-44”.

Leśny oddział partyzancki NOW-AK „Ojca Jana”, głównie bazował i działał w okolicach na wschód od Stalowej Woli (woj. podkarpackie) na tzw. Zasaniu (prawym brzegu rzeki San). W tamtym czasie oddział bazował we wioskach położonych na południe od Lasów Janowskich na pograniczu dzisiejszego województwa Podkarpackiego i Lubelskiego. OP-44 był jednym z najlepiej wyposażonych partyzanckich oddziałów i jednym z największych w okupowanej przez Niemców Polsce. W czerwcu 1944 roku oddział (choć bez swojego dowódcy) wziął udział w największej bitwie partyzanckiej z Niemcami na ziemiach polskich na tzw. Porytowym Wzgórzu (niemiecka akcja przeciwpartyzancka „Sturmwind I”). W lipcu 1944 roku po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej oddział został zawieszony i żołnierz urlopowani.

Konspiracja antykomunistyczna

Gdy pojawiły się pierwsze oddziały sowieckiej Armii Czerwonej na rzeszowszczyźnie, Franciszek Przysiężniak zagrożony dekonspiracją i aresztowaniem ukrywał się przed NKWD i UB. 30 marca 1945 roku w Kuryłówce UB zamordowało jego 23-letnią żonę Janinę, będąca wówczas w siódmym miesiącu ciąży z ich dzieckiem.

W kwietniu 1945 roku dowództwo NOW awansowało Franciszka Przysiężniak na stopień majora i po przemianowaniu NOW w Narodowe Zjednoczenie Wojskowe został mianowany komendantem NZW Okręgu Rzeszów. Wówczas zmienił pseudonim na „Marek”. W maju 1945 roku objął dowództwo nad oddziałami walczącymi w największej bitwie z Sowietami w tzw. „Bitwie pod Kuryłówką” koło Leżajska (woj. podkarpackie), w której oddziały NZW zdołały zabić 57 sowieckich funkcjonariuszy NKWD.

Aresztowania i komunistyczne więzienie

Nieustannie poszukiwany przez UB, jesienią 1945 roku Franciszek zdecydował wyjechać na Pomorze. Tam kontynuował walkę w antykomunistycznym podziemiu i wkrótce został mianowany komendantem Okręgu XIII NZW. Będąc ciągle zagrożony aresztowaniem na wiosnę 1946 roku przeniósł się do Gdańska, gdzie 15 maja 1946 roku został aresztowany. Początkowo przewieziony został do aresztu w Warszawie, a następnie z powrotem do Rzeszowa. Tam wkrótce skazany został przez komunistyczny sąd wojskowy na cztery lata więzienia. Po kilku miesiącach więzienia udało się Franciszkowy wyjść na wolność po ogłoszeniu amnestii w 1947 rok. We wrześniu 1947 roku powrócił na rzeszowszczyznę (obecnie woj. podkarpackie) i osiedlił się w Jarosławiu, gdzie później ożenił się drugi raz z Eugenią z Trojniaków.

3 września 1948 roku Franciszek Przysiężniak ponownie został aresztowany i 4 marca 1949 roku skazany został na 15 lat więzienia. Karę odbywał w więzieniu we Wronkach. Zwolniony został 24 grudnia 1954 roku, po pięciu latach w więzieniu prawdopodobnie dlatego, że podpisał lojalkę, ale jak wynika z zachowanych dokumentów, Franciszek Przysiężniak nie podjął aktywnej współpracy z komunistami. Po zwolnieniu zatrudnił się w Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem” w Jarosławiu, gdzie awansował do kierownik sklepu. Od 1960 roku pracował jako kierownik transportu i zaopatrzenia w wydziale melioracji Powiatowej Rady Narodowej.

Niewyjaśniona śmierć

Franciszek Przysiężniak według władz PRL zmarł 30 września 1975 roku na zawał serca w Jarosławiu po potrąceniu Go przez samochód. Okoliczności jego śmierci do dziś jednak są sprzeczne i pozostają do końca niewyjaśnione.

Płk. Franciszek Przysiężniak był dwukrotnie żonaty. W styczniu 1944 roku ożenił się ze wspomnianą łączniczką jego oddziału Janiną Oleszkiewicz ps. „Jaga” w Jarocinie (woj. podkarpackie), którą w marcu 1945 zabili funkcjonariusze UB. Później po wojnie ożenił się drugi raz z Eugenią Trojniak. W 1992 roku na wniosek jego drugiej żony Eugenii, unieważniony został wyrok sądowy wydany na niego w 1949 roku.

Franciszek Przysiężniak został pośmiertnie awansowany na stopień pułkownika Polskich Sił Zbrojnych. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Armii Krajowej. Spoczywa na Starym Cmentarzu w Jarosławiu (woj. podkarpackie).

Cześć Jego Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Mirosław Surdej „Okręg Rzeszowski Narodowej Organizacji Wojskowej – Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w latach 1944-1947”.

© 2016-2025 MKDAK. Wszelkie Prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów, zdjęć lub filmów bez zgody zabronione!